سبک های فرزندپروری چیست؟

سبک های فرزندپروری که امروزه در روانشناسی توصیف می‌شوند عبارت‌اند از: سبک فرزندپروری مقتدرانه، سبک فرزندپروری مستبدانه، سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه و سبک فرزندپروری غفلت‌کننده. آنها بر اساس کارها و پژوهش‌های دایانا بامریند، روانشناس رشد در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، در دهه 1960 معرفی شده است. بعدها مک‌کوبی و مارتین نیز با اصلاح مدل بامریند در دهه 1980 به گسترش و بسط نظریه بامریند کمک کردند.

در این مقاله انواع سبک های فرزندپروری و تأثیر آنها بر کودکان را توضیح داده‌ایم.

نظریه سبک های فرزندپروری دایانا بامریند

بامریند در پژوهش‌های خود متوجه شد که کودکان پیش دبستانی رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند. او به این نتیجه رسید که هر رفتاری با نوع خاصی از فرزندپروری ارتباط زیادی دارد.

بر اساس نظریه بامریند رابطه نزدیکی بین نوع سبک فرزندپروری و رفتار کودکان وجود دارد. سبک‌های مختلف فرزندپروری می‌تواند منجر به رشد و نتایج متفاوتی در کودک شود.

بامریند بر اساس مشاهدات، مصاحبه‌ها و تحلیل‌های گسترده، در ابتدا سه سبک فرزندپروری را شناسایی کرد: فرزندپروری مقتدرانه، فرزندپروری مستبدانه و فرزندپروری سهل‌گیرانه.

اگرچه دایانا بامریند به دلیل کار خود در زمینه طبقه‌بندی سبک های فرزندپروری شناخته شده است، اما مک‌کوبی و مارتین (1983) کسانی بودند که این مدل سه‌گانه‌ی سبک های فرزندپروری را با استفاده از یک چارچوب دو بعدی گسترش دادند.

آنها سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه بامریند را به دو نوع مختلف گسترش دادند: سبک سهل‌گیرانه (که به عنوان سبک فرزندپروری آسان‌گیر نیز شناخته می‌شود) و فرزندپروری غفلت‌آمیز (همچنین به عنوان سبک فرزندپروری بی‌توجه نیز شناخته می‌شود).

این چهار سبک فرزندپروری را گاهی سبک های فرزندپروری دایانا بامریند یا سبک های فرزندپروری مک‌کوبی و مارتین می‌نامند.

چهار نوع سبک فرزندپروری عبارتند از:

• متقدرانه
• مستبدانه (یا انضباطی)
• سهل‌گیرانه (یا راحت‌گیر)
• غفلت‌کننده (یا بی توجه)

آمار سبک های فرزندپروری

در ایالات متحده، تقریباً 46٪ از والدین از سبک فرزندپروری مقتدرانه، 26٪ از سبک فرزندپروری مستبدانه، 18٪ از سبک فرزندپروری سهل‌انگارانه و 10٪ از سبک فرزندپروری غفلت‌کننده استفاده می‌کنند.

توزیع سبک های فرزندپروری در بین جمعیت نسبتاً پایدار است، با این تفاوت که والدین اروپایی-آمریکایی حدود 2٪ بیشتر احتمال دارد که سبک مقتدرانه داشته باشند، در حالی که والدین آسیایی-آمریکایی 2٪ بیشتر احتمال دارد که سبک مستبدانه داشته باشند.

تعریف سبک های فرزندپروری و تأثیر آنها بر رفتار کودکان

سبک های فرزندپروری بر اساس دو بعد رفتار و سبک های فرزندپروری دسته‌بندی می‌شوند:

1. مطالبه‌گری (تقاضا) به میزانی اشاره دارد که والدین رفتار کودک خود را کنترل می‌کنند یا خواهان پختگی رفتار او هستند.
2. پاسخگویی به میزان پذیرش و حساسیت والدین نسبت به نیازهای عاطفی و رشدی فرزندانشان اشاره دارد.

در اینجا تأثیرات سبک های فرزندپروری بر رشد کودک آورده شده است.

۱. فرزندپروری مقتدرانه

والدین مقتدر انتظارات زیادی برای موفقیت و بلوغ دارند، اما آنها خونگرم و پاسخگو نیز هستند.

این والدین با گفتگوهای باز، ارائه راهنمایی و استفاده از استدلال، قوانینی را تعیین می‌کنند و به مرزبندی‌ها احترام می‌گذارند.

این والدین به فرزندان خود استدلال و توضیحی برای اعمال خود ارائه می‌دهند. توضیحات به کودکان این امکان را می‌دهد که احساس آگاهی داشته باشند و ارزش‌ها، اخلاقیات و اهداف را به کودکان نیز از طریق استدلال و توضیح آموزش می‌دهند.

والدین مقتدر مهربان و حامی هستند. آنها به استقلال فرزندان خود احترام می‌گذارند، آزادی زیادی برای آنها فراهم می‌کنند و استقلال را تشویق می‌کنند.

آنها همچنین اجازه ارتباط دوطرفه را می‌دهند. این سبک از فرزندپروری به سبک فرزندپروری دموکراتیک نیز معروف است.

2. والدین مستبد

سطوح بالای کنترل والدین و سطوح پایین پاسخگویی والدین دو ویژگی سبک استبدادی فرزندپروری است.

اگرچه سبک های فرزندپروری مقتدرانه و فرزندپروری مستبد نام های مشابهی (در زبان انگلیسی) دارند، اما چندین تفاوت مهم در باور، مطالبه‌گری و رویکرد فرزندپروری دارند.

در حالی که هر دو سبک والدینی استانداردهای بالایی را می‌طلبند، والدین مستبد با استفاده از دلایلی مانند “چون من چنین گفتم” اطاعت کورکورانه را طلب می‌کنند. آنها فقط از طریق قوانین و دستورات سختگیرانه اجازه ارتباط یک‌طرفه را می‌دهند. هرگونه استدلالی که کودک برای آن‌ها بیان می‌کند از سوی والدین به عنوان یک حرف عقب‌مانده تلقی می‌شود.

این والدین از نظم و انضباط شدید استفاده می‌کنند و اغلب از تنبیه سخت مانند تنبیه بدنی به عنوان راهی برای کنترل رفتار بهره می‌گیرند. روش‌های انضباطی آن‌ها اجباری است، یعنی خودسرانه، اجباری، سلطه‌جویانه و مربوط به مشخص کردن تمایزات وضعیتی.

۳. فرزندپروری سهل گیرانه

والدین سهل‌گیر قوانین و مرزهای بسیار کمی‌ را تعیین می‌کنند و تمایلی به اجرای قوانین ندارند.

این والدین دلسوز، خونگرم و مهربان هستند، اما دوست ندارند به فرزندان خود «نه» بگویند یا فرزندان خود را ناامید کنند.

۴. والدین غفلت‌کننده (بی‌توجه)

والدین غفلت‌کننده مرزهای محکم یا استانداردهای بالایی را تعیین نمی‌کنند. آنها نسبت به نیازهای فرزندان خود بی‌تفاوت هستند و در زندگی‌شان دخالتی ندارند.

این والدین غفلت‌کننده  ممکن است خودشان مشکلات روانی مانند افسردگی داشته باشند. آن‌ها در دوران کودکی مورد آزار جسمی یا بی‌توجهی قرار گرفته‌اند

کدام  یک از سبک های فرزندپروری مؤثرتر است؟

در طول دهه‌ها مطالعه، تحقیقات نشان می‌دهد که سبک فرزندپروری مقتدرانه به طور مداوم با بهترین نتایج در کودکان مرتبط است.

سبک فرزندپروری مقتدرانه توسط روانشناسان و روانپزشکان بهترین سبک فرزندپروری محسوب می‌شود.

این طبقه‌بندی از سبک های فرزندپروری بیش از 25 سال در کشورهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده معمولاً برای هر سبک فرزندپروری مطابق با پیش‌بینی‌هاست. با این حال، ناهماهنگی‌ها و استثنائات در برخی زمینه‌ها همچنان باقی است. در اینجا چند عامل مهم وجود دارد که ممکن است در تعیین چگونگی رفتار کودک نقش داشته باشد.

تفاوت‌های فرهنگی و قومیتی

برخی از مطالعات نشان می‌دهند که سبک مقتدرانه همیشه با بهترین موفقیت مدرسه در بین خانواده‌ها از قومیت‌های مختلف (مانند آسیایی، سیاه‌پوست، اسپانیایی تبار) و زمینه‌های اجتماعی-اقتصادی (مانند سطح درآمد، تحصیلات والدین، تعداد والدین فعال) مرتبط نیست.

به عنوان مثال، در یک مطالعه، محققان دریافتند که دانش‌آموزان آفریقایی-آمریکایی با والدین مقتدر اما بدون حمایت همسالان از نظر تحصیلی بهترین عملکرد را ندارند.

در مورد دانش‌آموزان آسیایی-آمریکایی، در برخی مطالعات، زمانی که والدین مستبد و حمایت همسالان را داشتند، بهترین عملکرد را در مدرسه داشتند.

در اسپانیا، یک مطالعه نشان داد که هر دو سبک فرزندپروری مقتدرانه و مستبدانه با پیامدهای مثبت مرتبط هستند.

خلق و خوی کودک

رفتار خود کودکان می‌تواند بر انتخاب سبک فرزندپروری والدین و نتایج‌های حاصل از آن نیز تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، بچه‌هایی که خلق و خوی حساس‌تری دارند، ممکن است تحت عنوان کودکان دشوار تلقی شوند که باعث می‌شود والدین سبک تربیتی خود را به سمت مستبدانه‌تر تغییر دهند.

در یک مطالعه همچنین مشخص شد که برخی از جنبه‌های رفتار کودک مانند رفتارهای اجتماعی و پرخاشگرانه با خلق و خوی کودک نسبت به سبک فرزندپروری والدین آن‌ها مرتبط است.

به نظر می‌رسد که سبک فرزندپروری تنها عامل تعیین‌کننده در نتایج کودک نیست. تفاوت در بافت اجتماعی و خلق و خوی کودکان نیز می‌تواند تفاوت ایجاد کند. اما شایان ذکر است که علی‌رغم انتشار گسترده، همه این نتایج با موفقیت توسط سایر محققان بازتولید نشده است.

علاوه بر این، این نتایج در سایر انواع پیامدها، مانند رفتار یا سلامت روان، سازگار نیستند. برای مثال، در حالی که برخی از مطالعات دریافتند که استفاده از فرزندپروری مقتدرانه در جمعیت چینی-آمریکایی با بهترین نتایج تحصیلی مرتبط است، برخی دیگر دریافتند که فرزندپروری مستبدانه در پیش‌بینی عملکرد مدرسه بهترین است.

به طور کلی تا به امروز، هیچ مطالعه‌ای به طور قطعی مزایای فرزندپروری مقتدرانه را رد نکرده است، در حالی که بسیاری دیگر به طور مداوم مزایای آن را نشان داده‌اند.

فرزندپروری مقتدرانه همچنان تشویق‌شده‌ترین سبک فرزندپروری در جهان مدرن است که توسط کارشناسان توصیه می‌شود.

سبک های فرزندپروری در مقابل شیوه های فرزندپروری

مؤلفه دیگری که می‌تواند بر نتیجه تأثیر بگذارد، تمایز بین سبک فرزندپروری و شیوه فرزندپروری است.

سبک فرزندپروری جو عاطفی و کنترلی است که والدین در آن فرزندان خود را تربیت می‌کنند.

شیوه های فرزندپروری اقدامات (رفتارهای) خاصی هستند که والدین در تربیت خود به کار می‌گیرند.

حتی برای والدینی که سبک فرزندپروری یکسانی دارند، ممکن است روش‌ها یا رویکردهای متفاوتی را برای اجرای شیوه‌های فرزندپروری خاص انتخاب کنند و این بر نتایج تأثیر می‌گذارد.

محدودیت‌ها و انتقادات مطالعات فرزندپروری

هنگام تفسیر نتایج تحقیقات، توجه به این نکته مهم است که بیشتر این مطالعات فرزندپروری فقط پیوندهایی بین سبک‌های فرزندپروری و پیامدها پیدا می‌کنند. یعنی نتایج فقط همبستگی هستند نه علیت.

به عنوان مثال، والدینی که صمیمی‌ و پاسخگو هستند، معمولاً فرزندانی دارند که مشکلات رفتاری کمتری از خود نشان می‌دهند. از این رو ممکن است مطرح شود که بنابراین والدین خونگرم و پاسخگو باعث رفتار بهتر بچه‌ها می‌شود.

اما شما به راحتی می‌توانید آن را برگردانید و بگویید بچه‌هایی که بهتر رفتار می‌کنند باعث می‌شوند والدینشان گرمتر و پاسخگوتر باشند.

کودکان مختلف خلق و خوی متفاوتی دارند و به نوبه خود می‌توانند بر رفتار والدین تأثیر بگذارند. این تحقیقات به ما نمی‌گوید که کدام رابطه علت و معلولی صحیح است.

پس چرا اکثر روانشناسان و کارشناسان هنوز سبک فرزندپروری مقتدرانه را توصیه می‌کنند؟

یک دلیل این است که حجم عظیمی از مطالعات وجود دارد که این ارتباطات را به طور مداوم نشان می‌دهد. دلیل دیگر این است که هیچ تحقیقی وجود ندارد که نشان دهد سبک فرزندپروری مقتدرانه باعث آسیب به کودکان می‌شود.

به عنوان والد، اگر مجبور باشم یک سبک فرزندپروری را انتخاب کنم، بدون هیچ داده تحقیقی، اهداف فرزندپروری خود و نوع والدینی که می‌خواهم باشم را در نظر بگیرم.

هدف نهایی من تربیت فردی سالم، شاد، مهربان و مسئولیت‌پذیر است که وقتی بزرگ شد من و خانواده ما را دوست داشته باشد. و من همچنین می‌خواهم از تجربه فرزندپروری لذت ببرم. تصور اینکه با سرد و سخت‌گیر (مستبد)، سرد و بی‌تفاوت (غفلت‌کننده) یا گرم و سهل‌گیر ( سهل‌گیرانه) به همه اهدافم دست یابد، سخت است. سبک فرزندپروری مقتدرانه به سادگی برای من منطقی است.

کدام سبک فرزندپروری بیشتر تشویق می‌شود؟

از میان چهار سبک فرزندپروری بامریند، سبک فرزندپروری مقتدرانه، سبکی است که در جامعه مدرن آمریکا بیشتر مورد تشویق قرار گرفته است.

طبیعت در مقابل پرورش

طبیعت در مقابل پرورش یکی از قدیمی‌ترین بحث‌ها در تاریخ روانشناسی است. کدام یک اهمیت بیشتری دارد؟

یک مطالعه اخیر توسط موسسه مغز کوئینزلند و دانشگاه VU آمستردام تقریباً بحث طبیعت در مقابل پرورش را حل کرده است. 14.5 میلیون جفت دوقلو از تقریباً هر مطالعه دوقلوهایی که در 50 سال گذشته انجام شده است جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شدند.

محققان دریافته‌اند که رفتار و ویژگی‌های شخصیتی یک فرد تقریباً تحت تأثیر ژنتیک (طبیعت) و محیط (تربیت) قرار می‌گیرد.

والدین یکی از مهم‌ترین بخش‌های محیطی است که کودک از بدو تولد با آن مواجه است. تأثیر والدین خوب بر کودک قابل توجه و غیرقابل انکار است.

سایر سبک های فرزندپروری

تعدادی از اشکال جدید فرزندپروری در سال‌های اخیر ظاهر شده‌اند، و این ایده‌ها سبک‌های فرزندپروری امروز را کاملاً توصیف می‌کنند. اینها تعدادی از محبوب‌ترین سبک های فرزندپروری در ایالات متحده امروز هستند.

فرزندپروری مبتنی بر دلبستگی

فرزندپروری مبتنی بر دلبستگی، سبکی از فرزندپروری است که هدف آن برآورده کردن نیازهای عاطفی نوزادان از طریق تماس فیزیکی نزدیک و هماهنگی عاطفی است.

والدین، محیطی مثبت، گرم و امن ایجاد می‌کنند که در آن فرزندانشان می‌توانند اعتماد و صمیمیت را ایجاد کنند. آنها همچنین به کودک خود، زمان کافی برای احساس راحتی و آشنایی با دنیا می‌دهند.

در سال 1993، کتاب ویلیام سیرز در مورد فرزندپروری مبتنی بر دلبستگی، این سبک فرزندپروری را رایج کرد. شیوه‌های والدینی که او توصیه می‌کند بر اساس نظریه دلبستگی است که توسط روان‌پزشک جان بولبی مطرح شده است.

در پارادایم سبک فرزندپروری بامریند، فرزندپروری مبتنی بر دلبستگی بر پاسخگویی تأکید دارد. از آنجایی که بر سال‌های اولیه کودک تمرکز دارد، هیچ اشاره‌ای به خواسته‌های والدین وجود ندارد.

کودکانی که والدین پاسخگو دارند معمولاً ویژگی‌های زیر را نشان می‌دهند:

• صلاحیت شناختی بیشتر
• ارتباط بهتر
• رشد اجتماعی عاطفی سالم تر

فرزندپروری هلیکوپتری

فرزندپروری هلیکوپتری اصطلاحی است که برای توصیف نگرش بیش از حد محافظتی و دخالت مداوم والدین با فرزندانشان استفاده می‌شود.

والدین هلیکوپتری بر روی فرزندشان پرواز می‌کنند، همه جنبه‌های زندگی فرزندانشان را زیر نظر دارند و کنترل می‌کنند و هر زمان که مشکلی پیش آید وارد عمل می‌شوند. آنها تمایل دارند محیط و فعالیت‌هایی را که کودک در آنها شرکت می‌کند کنترل کنند، و آنها را وادار می‌کنند تا با انتظارات والدین مطابقت داشته باشند، در حالی که در عین حال فرصت یادگیری چیزها را به ‌تنهایی از آنها سلب می‌کنند، یعنی اجازه استقلال به آن‌ها نمی‌دهد. این سبک فرزندپروری اغلب در رشد کودک اختلال ایجاد می‌کند و منجر به نتایج منفی می‌شود.

این سبک فرزندپروری به خوبی در هیچ یک از دسته‌بندی‌های بامریند نمی‌گنجد. والدین هلیکوپتری معمولاً نسبت به نیازهای عاطفی کودک حساس نیستند. وقتی کودک نمی‌تواند انتظارات بالای خود را برآورده کند، این والدین برای کمک به او حاضر هستند. بنابراین، این شیوه فرزندپروری نزدیک به استبدادی است. کودکانی که توسط والدین هلیکوپتری بزرگ شده‌اند، ویژگی‌های زیر را پیدا می‌کنند:

• عزت نفس پایین
• ترس از شکست
• احتمال ابتلا به اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی و سوءمصرف مواد در آن‌ها بیشتر است
• مهارت‌های مقابله با استرس ضعیف
• استقلال کمتر

فرزندپروری ببری

یکی دیگر از سبک های فرزندپروری که نوعی سبک مستبدانه است فرزندپروری ببری است. فرزندپروری ببری یک سبک فرزندپروری سختگیرانه است. گفته می‌شود که این یک سبک والدینی رایج در میان خانواده‌های چینی-آمریکایی است، اما تحقیقات خلاف آن را ثابت کرده است.

سبک فرزندپروری ببری با مجموعه‌ای از قوانین و مقررات بسیار سخت و خشن مشخص می‌شود. والدین ببری محیطی بسیار سفت و سخت ایجاد می‌کنند که در آن کودکان آزادی یا انتخاب بسیار کمی ‌دارند. سوء‌استفاده عاطفی مانند شرم‌ساری و توهین اغلب برای وادار کردن کودکان به رعایت قوانین استفاده می‌شود.

سبک فرزندپروری ببری نمونه‌ای از سبک فرزندپروری مستبدانه است.

کودکانی که توسط والدین ببری تربیت می‌شوند بیشتر احتمال دارد که:

• عملکرد تحصیلی پایین‌تر دارند.
• احساس تعهد خانوادگی کمتر دارند.
• علائم افسردگی بیشتری دارند.

فرزندپروری آزاد

یکی دیگر از سبک های فرزندپروری جدید فرزندپروری آزاد عملی است که به کودکان اجازه می‌دهد مستقل‌تر از آنچه که والدین سنتی اجازه می‌دهد، باشند. این سبک نقطه‌ی مقابل فرزندپروری هلیکوپتری است.

والدین آزاد به کودکان این امکان را می‌دهند که تصمیم بگیرند و احساس مسئولیت قوی نسبت به زندگی خود ایجاد کنند. در یک خانواده آزاد، کنترل کمتر، نظارت کمتر و آزادی بیشتر وجود دارد. کودکان می‌توانند محیط خود را کشف کنند و به بزرگسالان مستقل تبدیل شوند. آنها انتخاب می‌کنند و از پیامدهای انتخاب خود درس می‌گیرند.

این سبک فرزندپروری بر حق تصمیم‌گیری کودک تاکید دارد و به عنوان یک سبک فرزندپروری طبیعی توصیف شده است که بر خودراهبری و احترام به نیازهای کودک تاکید دارد.

این والدین گاهی اوقات در ایالات متحده به بی‌توجهی متهم می‌شوند، اگرچه تعریف بی‌توجهی به کودک به اندازه کافی مبهم است.

بر اساس طبقه‌بندی والدین بامریند، والدین سهل‌انگار سرد و بی‌پاسخ هستند و هیچ خواسته یا انتظاری از فرزندان خود ندارند. با این وجود، والدین آزاد واقعاً می‌توانند نسبت به فرزندان خود گرم و پاسخگو باشند، اما به سادگی معتقدند که باید به کودکان آزادی و استقلال بیشتری داده شود.