تکنیک گفتگوی صندلی برای کار با ذهنیت های مقابله ای

در طرحواره‌درمانی تکنیک‌های گفتگوی صندلی با ذهنیت‌های مقابله‌ای تکنیک‌های قدرتمند مبتنی بر هیجان هستند که برای درک نقش ذهنیت‌ها در زندگی هیجانی درمانجویان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در این مقاله قصد دارم تکنیک گفتگوی صندلی برای کار با ذهنیت های مقابله ای را تشریح کنم و به صورت گام به گام فرایند آن را توضیح بدهم. همچنین تاریخچه کوتاهی از تکنیک گفتگوی صندلی ارائه خواهم کرد و هدف‌های آن را در طرحواره‌درمانی توضیح می‌دهم.

مقدمه تکنیک گفتگوی صندلی

تکنیک کار با صندلی یا به عبارتی chairwork که می‌توانیم آن را به صورت گفتگوی بین صندلی‌ها در نظر بگیریم یکی از تکنیک‌هایی است که اصولا در سایکودراما و درمان گشتالی ریشه دارد. chairwork در طرحواره‌درمانی به منظور کار با ذهنیت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین ایده اصلی و زیربنایی تمایز بین ذهنیت‌ها (بخش‌های) مختلف است.

در این تکنیک به هر یک از ذهنیت‌ها یک صندلی اختصاص داده می‌شود و صندلی‌ها به صورت دایره‌وار چیده می‌شوند ولی اگر فقط قرار باشد از دو صندلی استفاده شود صندلی‌ها روبروی هم قرار می‌گیرند.

تکنیک گفتگوی صندلی به این صورت اجرا می‌شود که هرگاه درمانجو در یک ذهنیت قرار می‌گیرد باید روی صندلی مربوط به آن صندلی بنشیند و از طرف آن ‌ذهنیت حرف بزند و افکار و احساسات آن ذهنیت را بیان کند. وقتی ذهنیت دیگری مسلط می‌شود درمانجو باید صندلی خود را عوض کند و روی صندلی مرتبط با آن ذهنیت قرار بگیرد. بدین‌ترتیب بین صندلی‌ها که اکنون نماینده‌ی ذهنیت‌های مختلف هستند گفتگویی شکل می‌گیرد.

تکنیک گفتگوی صندلی ها ابتدا به روشن‌سازی تعارض‌های درونی و احساسات و رفتارهای دوسوگرا کمک می‌کند و در وهله‌ی دوم برای تقویت یا تضعیف ذهنیت‌های مسلط مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تکنیک گفگتوی صندلی برای کار با ذهنیت‌های مقابله‌ای

یکی از ذهنیت‌های مقابله‌ای به ما کمک می‌کند که هیجانات دردناک خود را خاموش کنیم (اجتناب از فعال‌شدگی طرحواره)؛ ذهنیت دیگر نیازهای دیگران را در اولویت قرار می‌دهد تا از ترس طرد شدن راه گریزی پیدا کند (تسیلم فعال‌شدگی طرحواره)؛ و در نهایت ذهنیت دیگر باعث ایجاد اعتماد به نفس کاذب و کنترل‌گری افراطی می‌شود (جبران افراطی طرحواره).

مصاحبه با ذهنیت‌های مقابله‌ای در گفتگوی صندلی فضایی را برای مراجعان فراهم می‌کند تا آگاهی خود را در مورد اینکه چگونه این ذهنیت‌ها از بقای عاطفی حمایت می‌کند، به ویژه در دوران کودکی، جایی که نیازها توسط مراقبین برآورده نشدند، افزایش دهند. کار با صندلی همچنین فرصتی را برای درک عمیق روش‌هایی فراهم می‌کند که از طریق آنها ذهنیت‌های مقابله‌ای مانع برآورده شدن نیازها در زمان حال یعنی بزرگسالی می‌شوند.

ایجاد و افزایش آگاهی شاید هدف اولیه و اصلی در ابتدای درمان باشد. اما هرچه به سمت میانه و انتهای درمان حرکت می‌کنیم، وظیفه ما تعیین مرزهایی برای ذهنیت‌های مقابله‌ای و ترغیب آن‌ها به عقب کشیدن است به طوریکه نیازهای کودک آسیب‌پذیر به روش‌های بالغانه سالم توسط فرد و در روابط‌شان برآورده شود.

معرفی کار با صندلی با یک ذهنیت مقابله‌ای

وقتی متوجه می‌شوید که یک ذهنیت‌ مقابله‌ای در ۱۵ دقیقه اول جلسه مشاهده می‌شود می‌توانید ایده گفتگوی صندلی‌ با ذهنیت را معرفی کنید. ذهنیت‌های مقابله‌ای را می‌توان زمانی تشخیص داد که از درمانجوی خود بپرسید که چه احساسی دارد و او به جای آنکه از جانب کودک آسیب‌پذیر یا بزرگسال سالم پاسخ دهد با ذهنیت مقابله‌ای پاسخ می‌دهد.

به عنوان مثال محافظ بی‌تفاوت ممکن است چیزی شبیه این پاسخ دهد: «من واقعاً چیزی احساس نمی‌کنم». ذهنیت تسلیم‌شده مطیع ممکن است پاسخ دهد که «فکر می‌کنم کار درستی بود که روی کارهایی تمرکز کنم که نیازهای مادرم برآورده شود». در حالی که پاسخی مانند «بیایید روی آنچه در این هفته به دست آوردم تمرکز کنیم» ممکن است نشان دهنده وجود ذهنیت جبران‌گر افراطی باشد. تنظیم احساسات خود در مورد پاسخ آنها، سرنخ دیگری در مورد وجود ذهنیت‌های مقابله‌ای به دست می‌دهد.

هنگامی که حضور یک ذهنیت مقابله‌ای را مشاهده کردید، می‌توان کار صندلی را با گفتن این جمله معرفی کرد: «من متوجه حضور بخشی از وجود شما هستم که درک احساس شما نسبت به اتفاق دیروز را دشوار می‌کند. آیا می‌توانیم این موضوع را بیشتر بررسی کنیم تا بتوانیم بفهمیم چه اتفاقی دارد می‌افتد؟»

«دوست دارم روی این صندلی بنشینی و طوری رفتار کنی که انگار همان بخشی هستی که احساساتت را خاموش می‌کند. بخشی از شما که وقتی از شما می‌پرسم چه احساسی دارید می‌گوید «نمی‌دانم». فکر می کنم شما آن را به عنوان به صورت یک بی‌حسی در بدن خود توصیف کردید».

“میتونی طوری حرف بزنی که انگار تو اون قسمت هستی؟”

اگر درمانجوی شما نسبت به اجرای یک ذهنیت بسیار معذب و خجالتی (self-conscious) باشد چه؟ اگر درمانجویی دارید که از نظر عاطفی مهار شده است و از اجرای یک ذهنیت بسیار خجالت می‌کشد، به جای اینکه از او بخواهید روی صندلی بنشیند و نقش ذهنیت را بازی کند، از او بخواهید که به شما بگوید این ذهنیت به سؤالات شما چه پاسخی می‌دهد. آنها می‌توانند روی صندلی اصلی درمان خود بنشینند و «کلمات را در دهان ذهنیت قرار دهند».

چیدمان صندلی‌ها: صندلی‌ها را کجا قرار دهیم؟

برای انجام تکنیک گفتگوی صندلی بهتر است از چیدمان صندلی‌ها را به شکل زیر تنظیم کنید:

۱. یک صندلی روبروی درمانگر و درمانجو برای ذهنیت مقابله‌ای قرار دهید و از درمانجو دعوت کنید که روی این صندلی بنشیند و نقش ذهنیت مقابله‌ای را بازی کند.

۲. یک صندلی در پشت صندلی ذهنیت مقابله‌ای برای قرار گرفتن ذهنیت کودک آسیب‌پذیر قرار دهید. موقعیت این ذهنیت نشان می‌دهد که چگونه ذهنیت مقابله‌ای از برآورده شدن نیازها و احساسات جلوگیری می‌کند.

۳. با ذهنیت مقابله‌ای مصاحبه کنید.

۴. اگر دسترسی به ذهنیت کودک آسیب‌پذیر رخ دهد درمانجو می‌تواند به سمت این صندلی حرکت کند و درماگر به کودک آسیب‌پذیر نزدیک می‌شود تا احساسات او را تأیید کند و به او آرامش بدهد.

۵. درمانجو برای بررسی اتفاقاتی که در حین تکنیک افتاده است به صندلی اصلی بر می‌گردد.

سؤالاتی که باید از یک ذهنیت مقابله‌ای پرسیده شود

در طول مصاحبه با ذهنیت (گفتگوی صندلی)، این پرسش‌ها می‌تواند برای سازماندهی کردن بحث شما مفید باشند.

جستجوی ریشه‌ها: شما باید بفهمید که ذهنیت مقابله‌ای چه مدت حضور داشته و چگونه شکل گرفته است.

• به من بگویید که اولین مرتبه چه زمانی وارد زندگی شدی؟
• چرا بابک (درمانجو) به تو نیاز داشت؟
• چطوری تداوم پیدا کردی؟

جستجو و تأیید کارکرد: شما باید بفهمید که ذهنیت مقابله‌ای به حل و فصل کردن تجربه‌های ناخوشایند درمانجو کمک کرده است و قصد و نیت ذهنیت و تلاش او را در راستای تلاش برای حفظ امنیت هیجانی تأیید کنید.

• چطوری به بابک کمک می‌کنی؟
• چه زمان‌هایی نیرومند هستی؟
• اگر اینجا نباشی چه اتفاقی می‌افته؟
• نتیجه دلخواه شما چیه؟

بررسی هزینه‌ها: باید جنبه‌های منفی حضور ذهنیت را بفهمید، روی اینکه ذهنیت مانع برآورده شدن نیازها و دسترسی به احساسات می‌شود تمرکز کنید.

• چه کاری می‌خوای انجام بدی؟ آیا موفق میشی؟
• وقتی تو حضور داری برای احساسات و نیازهای کودک آسیب‌پذیر چه اتفاقی می‌افته؟
• استفاده از تو چه ضررهایی داره؟
• چه چیزی کمک می‌کنه که کمی عقب بکشی؟
• ما چطوری می‌تونیم ترس‌های تو رو در درمان مدیریت کنیم تا تو بتونی کنار بکشی؟
• نیاز داری که بزرگسال سالم چه کاری انجام بده که تو کنار بکشی؟

برقراری ارتباط با ذهنیت کودک آسیب‌پذیر

هنگامی که ریشه‌ها، عملکرد و هزینه‌های ذهنیت‌های مقابله‌ای مشخص شد، اگر با مرحله‌ی درمان تناسب داشت شما می‌توانید با استفاده از سؤالات فوق با ذهنیت مقابله‌ای مذاکره کنید تا کنار بکشد. در این مرحله، از درمانجو دعوت کنید تا روی صندلی کودک آسیب‌پذیر بنشیند و احساساتش را بیان کند.

اغلب بعد از مصاحبه با ذهنیت، به سادگی از درمانجو بپرسید که برقراری ارتباط با احساساتی که مسدود شده‌اند چه احساسی دارد.

انرژی خود را روی آرام کردن حالت کودک آسیب پذیر با همدلی و اعتبار بخشیدن به احساسات آنها در مورد موقعیت متمرکز کنید. در مورد احساس ارتباط با این بخش آسیب‌پذیر به درمانجوی خود بازخورد بدهید تا به بیان بیشتر نیازها و احساسات در جلسات تشویق شود.

بررسی و مرور تکنیک گفتگوی صندلی

در آخرین مرحله گفتگوی صندلی از درمانجوی خود دعوت کنید تا برای انجام آخرین بخش فرآیند به صندلی اصلی خود برگردد. این قسمت بررسی خلاصه تکنیک نامیده می‌شود. این کار فرصتی است  که آنچه از مصاحبه ذهنیت به دست آمده است تثبیت شود.

وظایف:

• در مورد تجربه گفتگوی صندلی فکر کنید.
• آنچه آموخته شده را درک کنید.
• عملکردهای ذهنیت مقابله‌ای را به نقشه ذهنیت اضافه کند.
• احساسات و نیازهای ذهنیت کودک آسیب‌پذیر و اینکه چگونه ذهنیت مقابله‌ای مانع از برآورده‌شدن آن‌ها شده است را بشناسید.
• هر توافقی را که با ذهنیت مقابله‌ای به دست آمده است یادداشت کنید.