طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری

یک مطالعه جدید که در ژورنال clinical psychology review منتشر شده است رابطه‌ی طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری را به سیستماتیک، مرور کرده است. مرور ۲۰ مطالعه‌ی مختلف که از نظر علمی واجد شرایط معتبر بودند نشان داد که طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری با هم رابطه دارند.

طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری

در ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) در ضمیمه‌ی اختلال مصرف مواد افیونی و اختلال مصرف الکل و سایر انواع وابستگی به مواد، قمار و اعتیادهای رفتاری نیز به عنوان طبقه‌های تشخیصی مطرح شده‌اند.

اضافه کردن قمار، ناشی از شواهدی بود که نشان می‌داد قمار مسیرهای عصبی خاصی را فعال می‌کند و مشابه سایر اختلالات مصرف مواد، رفتارهای مشکل‌آفرینی ایجاد می‌کند.

اختلال بازی اینترنتی نیز فعلاً به صورت آزمایشی به عنوان یک اعتیاد رفتاری در نظر گرفته شده است. سایر رفتارهایی که به صورت بالقوه رفتارهای اعتیادی محسوب می‌شوند مانند اعتیاد جنسی، اعتیاد به ورزش یا اعتیاد به خرید به دلیل شواهد ناکافی هنوز در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی به عنوان اعتیاد در نظر گرفته نشده‌اند.

علی‌رغم مباحث تشخیصی، اعتیاد رفتاری به مجموعه‌ای از رفتارهاست که دو شاخص اجبار و تکانشگری در آن‌ها دیده می‌شود، و به طور قابل توجهی در حیطه‌های مختلف زندگی مانند روابط اجتماعی، شغل، تحصیلات و اوقات فراغت اختلال ایجاد می‌کند.

برخی از محققان عنصر اصلی اعتیاد را حالت وسوسه‌ی قبل از اقدام به رفتار اعتیادی، عدم کنترل روی رفتار و تداوم رفتار علی‌رغم آسیب‌هایش می‌داند.

برخی دیگر از محققان (گریفث، ۲۰۰۵) شش مؤلفه‌ی اصلی برای تعریف اعتیاد رفتاری در نظر گرفته است:

1. برجستگی: هنگامی که یک فعالیت به مرکز زندگی شخص تبدیل می‌شود و تأثیر چشم‌گیری بر فکر، احساس و رفتار می‌گذارد.
2. تغییر خلق: انجام رفتاری که باعث تغییر خلق می‌شود و اغلب باید آن را یک استراتژی مقابله‌ای در نظر گرفت.
3. تحمل: افزایش رفتار اعتیادی برای رسیدن به سطح رضایت قبلی
4. علائم ترک: حالت‌های جسمی و احساس‌های منفی و ناخوشایند مانند تحریک پذیری و بدخلقی
5. تعارض: رفتار اعتیادآور اغلب باعث تعارض‌های بین فردی و تعارض‌های درونی می‌شود.
6. عود: آسیب‌پذیری نسبت به اقدام مجدد به رفتار اعتیادآور بعد از یک دوره‌ی ترک.

همانطور که در سایر مشکلات سلامت روان مشاهده می‌شود، اعتیاد رفتاری یک ساختار پیچیده با چندین عامل مستعد‌کننده‌ی بالقوه است که شامل عوامل بیولوژیکی (به عنوان مثال، استعدادهای ژنتیکی)، عوامل روان‌شناختی (مانند ویژگی های شخصیتی)، و عوامل اجتماعی (به عنوان مثال، خانواده و تاریخچه‌ی اجتماعی) است (برند و همکاران، 2019؛ کوتیوک و همکاران، 2019؛ مهروف و گریفیث، 2010).

یکی از عواملی که ممکن است نقش مهمی در ایجاد و تداوم اعتیاد رفتاری داشته باشد، فعال شدن طرحواره‌های ناسازگار اولیه (EMSs) است. بر اساس مدل طرحواره‌درمانی، پریشانی روانشناختی و درد عاطفی ممکن است با طرحواره‌های ناسازگار اولیه که به عنوان پاسخی به نیازهای عاطفی اصلی برآورده نشده از دوران کودکی ایجاد می‌شوند، مرتبط باشند (یانگ، کلوسکو و ویشاار، 2003).

مطالعات متعددی ارتباط مثبتی بین طرحواره‌های ناسازگار اولیه و اختلالات شخصیت و همچنین سایر مشکلات سلامت روان پیدا کرده اند.

علاوه بر این، تعداد فزاینده‌ای از مطالعات تحقیقاتی وجود دارد که رابطه بین طرحواره‌ها و اختلالات مصرف مواد را بررسی کرده‌اند (اگرچه تا به امروز، هیچ بازبینی وجود نداشته است).

در مطالعه‌ای که رابطه بین مصرف مواد افیونی و طرحواره‌های ناسازگار اولیه را در بین 169 بزرگسال جوان مورد بررسی قرار داد، طرحواره‌هایی که اغلب در میان شرکت‌کنندگانِ زن امتیاز بالایی یا بسیار بالا کسب می‌کردند عبارت بودند از: خویشتن‌داری ناکافی، خودقربانگری، رهاشدگی، و بی‌اعتماد/بدرفتاری.

در مقابل، شرکت‌کنندگانِ مرد در طرحواره‌های خویشتن‌داری ناکافی، تنبیه، استانداردهای سخت‌گیرانه و خودقربانگری، نمرات بالا یا بسیار بالایی کسب کردند. با این حال، مک دانل، هیوی، مک کالی و دوکری (2018) ارتباط مثبتی بین وابستگی به مواد افیونی و طرحواره‌های بی‌اعتمادی/بدرفتاری، محرومیت عاطفی، نقص/شرم، آسیب‌پذیری، فرمان‌پذیری و بدبینی پیدا کردند.

با وجود تعداد فزاینده مطالعاتی که رابطه بین طرحواره‌های ناسازگار اولیه و سوء مصرف مواد را بررسی می‌کنند، تعداد کمی طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری را بررسی کرده‌اند. بنابراین، مرور حاضر با هدف ترکیب ادبیات مرتبط با رابطه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری انجام شد.

انتخاب مطالعات

برای مرور کردن طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری محققان از بین مطالعات انجام‌شده، تعدادی از مقالات واجد شرایط را انتخاب کردند.

یک جستجوی جامع در پژوهش‌ها با استفاده از کلمات کلیدی و عناوین موضوعی در سه پایگاه داده‌های علمی انجام شد. در نتیجه 20 مطالعه که معیارهای ورود را داشتند، انتخاب شدند: پرخوری/اعتیاد به غذا (n=۶)، اعتیاد جنسی/رفتارهای جنسی اجباری (n=3)، رفتارهای اعتیادآور متعدد (n=2)، اعتیاد به اینترنت (n=2)، اعتیاد به گوشی‌های هوشمند (n = 2)، اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی/فیس بوک (n = 2)، وابستگی به ورزش (n = 1)، قمار (n = 1)، و اعتیاد به بازی‌های ویدیویی (n = 1).

نتایج

مرور سیستماتیک، نشان داد که اعتیاد رفتاری با نمرات بالا در خرده‌مقیاس‌های پرسشنامه‌ی طرحواره‌ی یانگ (YSQ) ارتباط مثبت دارد. حوزه بریدگی/طرد (شامل طرحواره‌های رهاشدگی، محرومیت عاطفی، نقص/شرم، بی‌اعتمادی و بدرفتاری و انزوای اجتماعی) قوی‌ترین حوزه‌ی مرتبط با اعتیاد رفتاری بود و پس از آن محدودیت‌های مختل (استحقاق و خویشتن‌داری ناکافی)، خودمختاری و عملکرد مختل (وابستگی، آسیب‌پذیری، گرفتار و شکست)، دیگرجهت‌مندی (فرمان‌پذیری، خودقربانگری، و تأییدخواهی)، و گوش‌به‌زنگی و بازداری (منفی‌گرایی/بدبینی، بازداری هیجانی، معیارهای سخت‌گیرانه، و تنبیه).

بحث و نتیجه‌گیری

اعتیاد رفتاری اغلب با تجربه‌ی مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی، اضطراب و مشکلات روابط مرتبط است. تحقیقات زیادی در مورد مکانیسم‌های زیربنای رفتارهای اعتیادآور و توسعه‌ی مداخلات مبتنی بر شواهد برای رسیدگی مؤثر به آنها انجام شده است. طرحواره‌درمانی مشکلات روانی و پریشانی را به عنوان ارتباط نزدیک با ایجاد طرحواره‌های ناسازگار اولیه و نیازهای عاطفی برآورده ‌شده فرموله می‌کند.

پژوهش حاضر وضعیت فعلی تحقیق در مورد رابطه طرحواره های ناسازگار اولیه و اعتیادهای رفتاری را ارزیابی و مورد بحث قرار داد و نشان داد که رابطه‌ی مثبتی بین فعال‌سازی طرحواره و چندین رفتار اعتیادآور، از جمله اعتیاد به قمار، بازی، استفاده از رسانه‌های اجتماعی، رابطه‌ی جنسی، ورزش و غذا وجود دارد.