اختلال پانیک یا وحشتزدگی چیست؟ نشانه‌ها، تشخیص و درمان

تعریف اختلال پانیک

اختلال پانیک یک اختلال اضطرابی است. در اختلال پانیک که به آن اختلال وحشتزدگی هم گفته می‌شود فرد به طور منظم حمله‌های اضطرابی را تجربه می‌کند. منظور از حمله‌های اضطرابی، استرس‌های بسیار شدید ناگهانی است.

همه انسان‌ها احساس اضطراب، ترس، نگرانی و وحشت را در برهه‌ای از زندگی خود تجربه می‌کنند، زیرا این موارد پاسخ طبیعی به موقعیت‌های استرس‌آور یا خطرناک هستند.

اما کسی که به اختلال پانیک یا وحشتزدگی مبتلاست معمولاً بدون دلیل خاصی در زمان‌های نامشخصی حملات اضطرابی ناگهانی و شدید را تجربه می‌کنند.

حمله وحشتزدگی یک دوره‌ی ناگهانی ترس شدیدی است که واکنش‌های جسمانی شدیدی را راه‌اندازی می‌کند. در اختلال پانیک، حمله‌های وحشتزدگی بدون دلیل واضحی رخ می‌دهند.

حمله وحشتزدگی یا پانیک بسیار ترسناک است. زمانی که یک حمله وحشتزدگی رخ می‌دهد ممکن است فکر کنید که کنترل‌تان را از دست داده‌اید، دچار حمله‌ی قلبی خواهید شد و یا حتی خواهید مرد.

بسیاری از مردم یک یا دو حمله‌ی وحشتزدگی را در طول عمر خود تجربه می‌کنند و زمانی که موقعیت استرس‌آور از بین می‌رود اضطراب آن‌ها فروکش می‌کند. اما کسی که مبتلا به اختلال پانیک است، به طور مکرر، حمله‌های غیرمنتظره‌ی پانیک را تجربه خواهد کرد و بعد از هر حمله به طور مشخصی نگران حمله بعدی است.

حمله‌ی پانیک و وحشتزدگی باعث مرگ نمی‌شود اما می‌تواند اثرات زیانبار و مهمی بر کیفیت زندگی بگذارد و فعالیت‌های روزمره را دچار اختلال کند.

حمله وحشتزدگی و اختلال پانیک به هر دلیلی که در شما شکل گرفته است همیشه رواندرمانی و مصرف داروها می‌توانند به شما کمک کنند که بر اختلال پانیک خود غلبه کنید.

نشانه‌های اختلال پانیک

حمله‌های پانیک معمولاً ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند. این حمله‌ها در هر زمانی ممکن است رخ دهند، به عنوان مثال هنگام رانندگی، در بازار، هنگام خواب، در وسط یک جلسه‌ی شغلی یا هر جای دیگری. ممکن است این حملات برای شما فقط گاهی‌اوقات رخ دهند و یا ممکن است به طور مکرر شما این حمله‌ها را تجربه کنید.

حمله‌های وحشتزدگی (پانیک) به شکل‌های مختلفی رخ می‌دهد اما بیشتر از چنددقیقه طول نمی‌کشند. حمله‌های وحشتزدگی معمولاً شامل نشانه‌های زیر است:

• احساس عذاب یا خطر قریب‌الوقوع
• ترس از دست دادن کنترل یا مرگ
• بالا رفتن ضربان قلب
• تعریق
• لرزش
• تنگی نفس
• گرگرفتگی
• حالت تهوع
• گرفتگی شکم
• درد قفسه سینه
• سردرد
• سرگیجه یا غش
• بی‌حسی یا گزگز
• احساس غیر واقعی بودن یا جدا شدن

یکی از بدترین نشانه‌های آزاردهنده در اختلال پانیک ترس شدید از وقوع یک حمله اضطرابی دیگر است. ترس از یک حمله دیگر آنقدر شدید است که ممکن است از موقعیت‌هایی که ممکن است دچار حمله بشوید یا از هر موقعیت استرس‌زایی اجتناب کنید.

تشخیص اختلال پانیک بر اساس DSM-5

DSM، نام کتابی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر می‌شود و معتبرترین منبع اختلال‌های روانشناختی برای روانشناسان و روانپزشک‌هاست. این کتاب در واقع شامل طبقه‌بندی اختلال‌های روانشناختی و نشانه‌های آنهاست.

علت‌های اختلال پانیک یا وحشتزدگی

علت واقعی اختلال پانیک شناخته نشده است. بسیاری از متخصصان سلامت روان معتقدند که ترکیبی از عوامل محیطی، بیولوژیکی و روانشناختی در اختلال پانیک نقش دارند:

انواع حملات پانیک

دو نوع عمده‌ی اختلال پانیک وجود دارد. این دو نوع بر اساس حمله پانیک مشخص می‌شوند. بعضی از حملات غیرمنتظره هستند و برخی دیگر منتظره. بیشتر افراد مبتلا به پانیک و اختلال وحشتزدگی نوع غیرمنتظره را تجربه می‌کنند:

• حملات پانیک غیرمنتظره: این حملات ناگهانی رخ می‌دهند بدون اینکه سرنخ بیرونی یا درونی داشته باشند. به عبارت دیگر، هنگامی که در حالت آرامش قرار دارید بدون هیچ مقدمه‌ی خاصی ناگهان دچار حمله می‌شوید.
• حملات پانیک منتظره: این حملات زمانی رخ می‌دهند که فرد با یک موقعیت خاص که برایش ترسناک است روبرو شود. به عنوان مثال تجربه حملات پانیک هنگام پرواز هواپیما.

درمان اختلال پانیک

اختلال پانیک مانند سایر اختلال‌های اضطرابی، اغلب توسط رواندرمانی، دارو (ضدافسردگی‌ها، ضداضطراب‌ها) یا ترکیبی از هر دو درمان می‌شود.

رواندرمانی

انواع مختلفی از رواندرمانی برای اختلال پانیک (وحشتزدگی) وجود دارد:

• درمان شناختی رفتاری (CBT): این درمان به افراد مبتلا به اختلال پانیک کمک می‌کند که روش‌های جدید فکر کردن و واکنش نشان دادن به موقعیت‌های اضطراب‌انگیز را بیاموزند. به عنوان بخشی از فرآیند درمان شناختی رفتاری (CBT) درمانگر به بیماران کمک می‌کند الگوهای فکری منفی و ناکارآمد خود را شناسایی و با آن‌ها چالش کنند و در نهایت افکار واقع‌بینانه‌ای را جایگزین آن‌ها کنند.
• مواجهه‌درمانی: این درمان شامل مواجهه‌ی تدریجی فرد مبتلا به اختلال پانیک با شیء یا موقعیتی است که واکنش ترس را راه‌اندازی می‌کند و به صورت همزمان مهارت‌های آرامش‌یابی را به فرد آموزش می‌دهد.
• رواندرمانی پویشی متمرکز بر پانیک: هدف این درمان آشکار ساختن تعارض‌های زیربنایی است که باعث ایجاد پانیک و اضطراب فرد شده است.

دارودرمانی

دو طبقه از داروها برای درمان اختلال پانیک یا وحشتزدگی به کار گرفته می‌شود: داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب.

بازدارنده‌های انتخابی سروتونین (SSRIs) بیشترین داورهای مورد استفاده برای پانیک هستند. این دسته از داروها در واقع ضدافسردگی‌اند:

• پروکستین (پاکسیل)
• فلوکستین (پروزاک)
• ستالوپرام (سلکسا)
• سرترالین (زولوفت)
• داروهای ضد افسردگی ممکن است 2 تا 4 هفته قبل از شروع کار و تا 8 هفته طول بکشد تا به طور کامل عمل کنند.

بنزودیازپین‌ها دسته‌ای از داروهای ضد اضطراب هستند که معمولاً تجویز می‌شوند و می‌توانند به کاهش شدت حملات پانیک کمک کنند، از جمله:

• آتیوان (لورازپام)
• کلونوپین (کلونازپام)
• والیوم (دیازپام)
• زاناکس (آلپرازولام)

مقابله با اختلال پانیک

علاوه بر دارو درمانی و رواندرمانی، رعایت سبک زندگی سالم به افراد کمک می‌کند تا بهتر با نشانه‌های اختلال وحشتزدگی کنار بیایند.

فعالیت بدنی داشته باشید

ورزش منظم نه تنها می‌تواند به کاهش استرس، اضطراب و گرفتگی در سراسر بدن کمک کند، بلکه مشخص شده است که دفعات حملات پانیک را نیز کاهش می‌دهد.

خواب را در اولویت قرار دهید

اختلالات خواب و اختلال پانیک می‌تواند یک چرخه معیوب باشد. افراد مبتلا به اختلال پانیک اغلب مشکل خواب دارند و کمبود خواب ناشی از آن می تواند منجر به افزایش نشانه‌های اختلال پانیک شود.

علاوه بر انجام تمام تلاش خود برای رعایت بهداشت خواب خوب، مهم است که اگر فکر می کنید دچار اختلال خواب شده اید و/یا حملات پانیک مکرر را تجربه می کنید، به ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود اطلاع دهید.

مراقب رژیم غذایی خود باشید

در حالی که هیچ رژیم غذایی جادویی برای درمان اختلال پانیک وجود ندارد، غذاها و مواد خاصی وجود دارند که ممکن است اضطراب شما را افزایش دهند یا باعث حمله پانیک شوند، از جمله:

• الکل
• کافئین
• شکر تصفیه شده

تکنیک‌های آرامش‌یابی را تمرین کنید

تکنیک‌های تمدد اعصاب می‌توانند به شما کمک کنند تا افکار خود را کاهش دهید، استرس و اضطراب را کاهش دهید و با بسیاری از علائم شناختی و فیزیکی اختلال پانیک مقابله کنید. در اینجا چند تکنیک آرام سازی وجود دارد که می‌توانید به تنهایی یا با کمک یک متخصص سلامت روان امتحان کنید:

• تنفس عمیق
• ذهن آگاهی
• آرامش‌یابی پیشرونده عضلانی
• تصویرسازی
• یوگا

طب جایگزین

برخی از مکمل‌های غذایی به عنوان درمانی برای اختلال پانیک مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، اما تحقیقات بیشتری برای درک خطرات و فواید آن مورد نیاز است. محصولات گیاهی و مکمل‌های غذایی مانند داروها توسط سازمان غذا و دارو (FDA)  نظارت نمی‌شوند. شما همیشه نمی‌توانید مطمئن باشید که چه چیزی به دست می‌آورید و آیا آن بی خطر است یا خیر.

قبل از امتحان داروهای گیاهی یا مکمل‌های غذایی، با پزشک خود صحبت کنید. برخی از این محصولات می‌توانند با داروهای تجویزی تداخل داشته باشند یا تداخلات خطرناکی ایجاد کنند.

چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کرد؟

اگر علائم حمله پانیک دارید، در اسرع وقت به دنبال کمک باشید. حملات پانیک، اگرچه به شدت ناراحت‌کننده هستند، اما خطرناک نیستند. با این وجود، حملات پانیک به سختی قابل کنترل هستند و ممکن است بدون درمان بدتر شوند.

آماده شدن برای قرار ملاقات شما

اگر علائم حمله پانیک را داشتید، با یک روانشناس قرار ملاقات بگذارید. پس از ارزیابی اولیه، او ممکن است شما را برای درمان به یک متخصص سلامت روان ارجاع دهد.

آنچه شما می‌توانید انجام دهید

قبل از قرار ملاقات، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:

• علائم شما، از جمله زمانی که برای اولین بار رخ داده‌اند و چند بار آنها را داشته‌اید
• اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله رویدادهای آسیب‌زا در گذشته و هر رویداد مهم استرس‌زا که قبل از اولین حمله پانیک شما رخ داده است
• اطلاعات پزشکی، از جمله سایر شرایط سلامت جسمی یا روانی که دارید
• داروها، ویتامین‌ها، محصولات گیاهی و سایر مکمل‌ها و دوزهای مصرفی آن‌ها

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید

سوالاتی که باید در اولین قرار ملاقات از روانشناس خود بپرسید:

• به نظر شما چه چیزی باعث علائم من می‌شود؟
• آیا ممکن است یک مشکل پزشکی زمینه‌ای باعث علائم من شده باشد؟
• آیا به آزمایش‌های تشخیصی نیاز دارم؟
• آیا اکنون می‌توانم برای مدیریت علائمم کاری انجام دهم؟
• آیا حملات پانیک یا اختلال پانیک دارم؟
• چه روش درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
• اگر درمان را توصیه می‌کنید، چند وقت یکبار و برای چه مدت به آن نیاز خواهم داشت؟
• آیا گروه‌درمانی در مورد من مفید خواهد بود؟
• اگر داروها را توصیه می‌کنید، آیا عوارض جانبی احتمالی وجود دارد؟
• چه مدت باید دارو مصرف کنم؟
• چگونه می‌توانید بر اثربخشی درمان من نظارت کنید؟
• اکنون برای کاهش خطر تکرار حملات پانیک چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
• آیا اقدامات خودمراقبتی وجود دارد که بتوانم برای کمک به مدیریت شرایطم انجام دهم؟
• آیا بروشور یا کتابی وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟
• چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

روانشناس چه کاری انجام می‌دهد؟

روانشناس شما علاوه بر پاسخگویی به سؤالات فوق، از شما سؤالاتی می‌پرسد تا بتواند وضعیت شما را به خوبی درک کنند:

• علائم شما چیست و اولین بار چه زمانی رخ داد؟
• حملات شما هر چند وقت یک بار اتفاق می‌افتد و چقدر طول می‌کشد؟
• آیا به نظر می‌رسد چیز خاصی باعث حمله شود؟
• هر چند وقت یکبار ترس از حمله دیگری را تجربه می کنید؟
• آیا از مکان‌ها یا تجربیاتی که به نظر می‌رسد باعث حمله می‌شوند اجتناب می‌کنید؟
• علائم شما چگونه بر زندگی شما تأثیر می‌گذارد، مانند مدرسه، کار و روابط شخصی؟
• آیا کمی قبل از اولین حمله پانیک خود استرس شدید یا یک رویداد آسیب زا را تجربه کردید؟
• آیا تا به حال آسیب‌های بزرگی مانند آزار جسمی یا جنسی یا جنگ نظامی را تجربه کرده‌اید؟
• دوران کودکی خود از جمله رابطه خود با والدینتان را چگونه توصیف می‌کنید؟
• آیا شما با هیچ شرایط پزشکی تشخیص داده شده‌اید؟
• آیا از کافئین، الکل یا مواد مخدر استفاده می‌کنید؟ چند وقت؟
• آیا ورزش می‌کنید یا انواع دیگری از فعالیت بدنی منظم انجام می‌دهید؟

اختلال پانیک در کودکان

اختلال پانیک در نوجوانان شایع تر از کودکان کوچکتر است. مقابله با حملات پانیک برای کودکان و نوجوانان بسیار سخت است. اختلال پانیک شدید ممکن است بر رشد و یادگیری آنها تأثیر بگذارد.

اگر کودک شما علائم و نشانه‌های اختلال پانیک را دارد، باید به روانشناس مراجعه کنید.