واکنش دفاعی چیست؟
برای همه ما پیش آمده است که در برخورد با انتقادهایی که از ما می‌شود احساس می‌کنیم که به شخصیت ما حمله شده است و از واکنش دفاعی برای دفاع در برابر حملات انتقادی استفاده می‌کنیم.
واکنش دفاعی هم به یک احساس و هم به یک رفتار اشاره دارد. این احساس معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که احساس می‌کنید کسی از شما انتقاد می‌کند و منجر به شرم، غم و عصبانیت می‌شود.
هدف از واکنش دفاعی
هدف از واکنش دفاعی این است که شما را از احساس آسیب‌دیدگی و احساس شرم منحرف کند. هدف (چه متوجه شوید چه ندانید) این است که توجه خود را به اشتباهات طرف مقابل معطوف کنید تا به نوبه خود در لحظه احساس بهتری نسبت به خود داشته باشید.
در حالی که واکنش دفاعی ممکن است به شما کمک کند در کوتاه‌مدت احساس بهتری داشته باشید، در درازمدت به طور کلی منجر به احساس بدتری در شما می‌شود.
وقتی برای جلوگیری از مورد حمله قرار گرفتن و انتقاد شدن به عیب‌ها و نقص‌های طرف مقابل اشاره می‌کنید، باعث می‌شوید که او نیز با شما تدافعی برخورد کند. در نتیجه یک چرخه‌ی معیوب از برخورد تدافعی ایجاد می‌شود که نه شما نه طرف مقابل متوجه آن نمی‌شود.
نشانه‌های واکنش دفاعی
معمولاً افراد نمی‌دانند که واکنش دفاعی دارند، زیرا تشخیص آن بسیار دشوار است. بنابراین بیایید نگاهی به برخی از نشانه‌های رایجی بیندازیم که نشان می‌دهد ممکن است به شیوه‌ای تدافعی عمل کنید. وقتی احساس می‌کنید مورد انتقاد قرار می‌گیرید، آیا هر یک از رفتارهای زیر را انجام می‌دهید؟ فهرست را بخوانید و ببینید آیا موردی با شما همخوانی دارد یا خیر:
- از گوش دادن به صحبت‌های طرف مقابل خودداری می‌کنید.
- برای هر چیزی که از شما انتقاد می‌شود بهانه می‌آورید.
- طرف مقابل را به خاطر چیزی که از شما انتقاد می‌کند سرزنش می‌کنید.
- طرف مقابل را به انجام همان کاری که از شما انتقاد می‌کند متهم می‌کنید.
- سعی می‌کنیداعمال خود را توجیه کنید.
- چیزهای گذشته را که طرف مقابل اشتباه کرده است را مطرح می‌کنید و از صحبت در مورد موضوع فعلی خودداری می‌کنید.
- به طرف مقابل می‌گویید که نباید آنگونه احساس کند.
علت‌های زیربنایی واکنش دفاعی
اگر شروع به تشخیص واکنش دفاعی در خود کرده‌اید، ممکن است تعجب کنید که چرا این رفتار در شما شکل گرفته است، چه چیزی باعث آن شده و چه چیزی ممکن است زمینه‌ساز آن باشد.
در زیر برخی از علل معمول واکنش دفاعی آورده شده است:
- واکنش به احساس ناامنی یا ترس. برای مثال، اگر در کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اید، ممکن است خودتان به یک قلدر تبدیل شوید تا با ایجاد توهم امنیت در لحظه، احساس قدرت بیشتری کنید.
- واکنشی به تروما یا بدرفتاری در اوایل دوران کودکی. در این حالت هم تدافعی بودن راهی برای احساس قدرتمندتر شدن است.
- واکنش به اضطراب یا ناتوانی در رفتار قاطعانه. اگر مهارت برقراری ارتباط قاطعانه را ندارید یا از نظر اجتماعی مضطرب هستید، ممکن است به برخورد تدافعی متوسل شوید.
- واکنش به شرم یا گناه. اگر در مورد چیزی احساس گناه می‌کنید و شخص دیگری موضوع مرتبطی را مطرح می‌کند، ممکن است به شیوه‌ای تدافعی پاسخ دهید.
- واکنشی به پنهان کردن حقیقت. اگر بخواهید حقیقت را در مورد چیزی پنهان کنید یا دروغ بگویید، ممکن است حالت تدافعی به خود بگیرید.
- واکنشی به حمله به شخصیت یا رفتار شما. اگر احساس می‌کنید که باید اقداماتی را که انجام داده‌اید یا برخی از جنبه‌های شخصیت خود را توجیه کنید، ممکن است به شیوه‌ای تدافعی پاسخ دهید.
- واکنشی به احساس درماندگی برای تغییر. اگر کسی به بخشی از شما اشاره کند که می‌خواهید تغییر دهید اما در مورد آن احساس درماندگی می‌کنید، ممکن است به شیوه‌ای تدافعی پاسخ دهید.
- نشانه یک اختلال سلامت روان. گاهی اوقات، واکنش دفاعی بخشی از یک مشکل سلامت روان بزرگتر مانند اختلال شخصیت، اختلال خوردن و غیره است.
- یک رفتار آموخته‌شده. واکنش دفاعی همچنین می‌تواند چیزی باشد که از والدین یا همسر به عنوان راهی برای برقراری ارتباط با دیگران یاد گرفته‌اید.
- طرحواره نقص و شرم. طرحواره نقص و شرم باعث می‌شود که شما نسبت به هرگونه انتقادی به صورت دفاعی واکنش نشان دهید. برای مطالعه طرحواره نقص و شرم می‌توانید به اینجا مراجعه کنید.
به طور کلی، واکنش دفاعی معمولاً ناشی از علل روان‌شناختی و اجتماعی است تا علل بیولوژیکی یا شیمیایی. این راهی برای ارتباط با جهان است که معمولاً ریشه در تجربیات زندگی یا زمینه‌ی اجتماعی شما دارد.
انواع واکنش‌های دفاعی
اکنون که نشانه‌های واکنش دفاعی را می‌دانید، ممکن است از خود بپرسید که آیا انواع مختلفی از واکنش دفاعی وجود دارد یا خیر.
در واقع، چندین سبک مختلف برای واکنش دفاعی وجود دارد.
- حمله: حمله به طرف مقابل برای بی اعتبار کردن او.
- بیان گذشته: یادآوری زمانی که شخص مقابل در گذشته مرتکب اشتباه شده است.
- رفتار بی سر و صدا: صحبت نکردن به خاطر انتقاد از شما.
- احمق‌انگاری: انکار انجام کارها یا دروغ گفتن در مورد انجام کارها، باعث می‌شود طرف مقابل سلامت عقل یا حافظه‌اش را زیر سوال ببرد. این معمولاً شامل القای این است که طرف مقابل غیرمنطقی است یا به وضوح فکر نمی‌کند.
- سرزنش / پرخاشگری: انتقال سرزنش به طرف مقابل برای چیزی که از شما انتقاد می‌کند.
- عصبانیت درست: طوری رفتار می‌کنید که گویی به دلایلی نباید در مورد این موضوع مورد بازخواست قرار بگیرید (مثلاً گفتن اینکه سخت کار می‌کنید و این بهانه‌ای برای عدم گذراندن وقت با خانواده است).
- قربانی بی‌گناه: با انتقاد موافق هستید اما بعد گریه می‌کنید و خود را سرزنش می‌کنید تا طرف مقابل احساس گناه کند و همدردی کند (و از انتقادات بعدی جلوگیری می‌شود)
تاثیر واکنش دفاعی
اگر شما جزء کسانی باشید که از واکنش دفاعی استفاده می‌کنند پس می‌دانید که می‌تواند تأثیر منفی بر زندگی شما داشته باشد. شاید احساس می‌کنید که گیر کرده‌اید و نمی توانید رفتار دفاعی خود را تغییر دهید، حتی اگر در درازمدت باعث بدتر شدن احساس شما شود.
در زیر برخی از تأثیرات منفی که واکنش دفاعی می‌تواند بر زندگی شما داشته باشد آورده شده است:
- شما به گونه ای رفتار نمی‌کنید که با شخصی که می‌خواهید باشید یا با آن چیزی که فکر می‌کردید زندگی شما به آن تبدیل شود، همسو باشد.
- در نهایت بدون اینکه قصد انجام این کار را داشته باشید باعث می‌شوید دیگران احساس بدی کنند و این نیز باعث می‌شود که خودتان احساس بدتری داشته باشید.
- موقعیت‌ها را بیشتر از آنچه لازم است متشنج و خصمانه می‌کنید و به نظر می‌رسد همه چیز به مشاجره یا دعوا تبدیل می‌شود.
- شما در نهایت احساس می‌کنید که یک طرد شده هستید و هر کجا که می‌روید با هیچ کس سازگار نیستید.
- در نهایت به دلیل برخورد دفاعی خود احساس بدتری خواهید داشت.
- مشکلات هرگز حل نمی‌شوند؛ در عوض، فقط احساس می‌شود که شما به تکرار همان مسائل ادامه می‌دهید.
- با گذشت زمان، حسن نیت و همدلی شما نسبت به دیگران از بین رفته است.
- در نهایت در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرید که سنگ‌اندازی می‌کنید، جایی که افراد دیگر به دلیل برخورد دفاعی شما از تغییر خودداری می‌کنند.
- به طور کلی، شما اغلب اوقات احساس منفی می‌کنید و توانایی خود را برای دیدن نکات مثبت در هر چیزی در زندگی خود از دست داده‌اید.
چگونه کمتر واکنش دفاعی داشته باشیم
تعدادی از استراتژی‌ها و تکنیک‌های مقابله‌ای وجود دارد که می‌توانید از آنها برای کمک به کمتر شدن واکنش دفاعی استفاده کنید، که باعث می‌شود رفتار دفاعی کمتری داشته باشید. در زیر ایده‌هایی وجود دارد که می‌توانند شما را در مسیری به سمت واکنش دفاعی کمتر قرار می‌دهد
از واکنش دفاعی خود آگاه شوید
اولین قدم برای متوقف کردن واکنش دفاعی خود این است که واقعاً از زمان وقوع آن آگاه شوید. اجتناب از رویارویی با رفتار خود یا اذعان به اینکه رفتاری تدافعی دارید، آسان است.
در عوض، سعی کنید در لحظه به احساس خود و واکنش خود به دیگران توجه کنید. همچنین می‌توانید در پایان هر روز درباره احساسات خود یادداشت‌برداری کنید و بررسی کنید که موقعیت‌های مختلف چه احساسی در شما ایجاد کرده‌اند یا چگونه واکنش نشان داده‌اید.
احساسات خود را تأیید کنید
هنگامی که متوجه شدید که چه زمانی حالت تدافعی به خود می‌گیرید، مهم است که شروع به اعتبار بخشیدن به احساسات خود در زمانی که مورد انتقاد قرار می‌گیرید، کنید. عمل ساده اعتراف به اینکه احساس آسیب، نگرانی، شرم، ترس یا ناامنی می‌کنید می‌تواند به خنثی کردن وضعیت کمک کند.
به جای اینکه از داشتن این احساسات بدتر شوید، سعی کنید مشکل را تشدید نکنید. در عوض، احساسات را بپذیرید تا بیش از حد روی آنها متمرکز نشوید.
از عمل به احساسات خود بپرهیزید
همانطور که احساس صدمه دیدن یا احساس شرمندگی خود را تأیید می‌کنید، و نسبت به خود نسبت به احساس خود دلسوزی نشان می‌دهید، می‌توانید این واقعیت را نیز تصدیق کنید که نیازی نیست بر اساس انگیزه برای واکنش دفاعی عمل کنید.
اگرچه ممکن است منطقی باشد که احساس تدافعی بودن می‌کنید، این بدان معنا نیست که لزوماً باید دست به اقدامی بزنید. درعوض، می‌توانید نسبت به احساسی که دارید به خود دلسوزی نشان دهید و تشخیص دهید که هر از گاهی همه چنین احساسی دارند.
انتخاب کنید تا خود را با ارزش‌های خود هماهنگ کنید
آیا واکنش دفاعی مطابق با آن چیزی است که شما می‌خواهید به عنوان یک شخص باشید؟ اگر نه، وقت آن است که نحوه رفتار خود را روشن کنید. هنگامی که احساس می‌کنید در حال تبدیل شدن به به یک آدم تدافعی هستید، بهترین نسخه از خودتان چگونه می‌تواند موقعیت را مدیریت کند؟ اگر در این مورد مطمئن نیستید، از دفترچه یادداشت خود برای نوشتن لیستی از کارهایی که می‌توانید در لحظه انجام دهید به جای رفتار کردن بر اساس احساسات دفاعی خود استفاده کنید.
در زیر چند ایده از اقداماتی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید که مانع از واکنش دفاعی شما در آینده شود:
- به طرف مقابل بگویید نظرات او چه احساسی در شما ایجاد می‌کند و چرا احساس ناراحتی می‌کنید
- قاطعانه رفتار کنید و از طرف مقابل بدون توجه به انتقادی که انتخاب می‌کند، درخواست کنید به شما احترام بگذارد.
- بحث کردن در مورد همان یک موضوع را ادامه دهید و به جای اینکه منحرف شوید، درباره راه‌حل های مشکل بحث کنید
زمانی را که احتمال دارد واکنش دفاعی پیدا کنید، پیش بینی کنید
آیا ایده خوبی در مورد اینکه چه زمانی به احتمال زیاد از واکنش دفاعی استفاده می‌کنید دارید؟ شاید در اطراف یک فرد خاص یا در یک موقعیت خاص وارد برخورد تدافعی می‌شوید. بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که فهرستی از موقعیت‌هایی تهیه کنید که احتمالاً باعث می‌شوند حالت تدافعی داشته باشید.
احساس غافلگیر شدن توسط یک شخص خاص می‌تواند احتمال واکنش دفاعی شما را افزایش دهد. بنابراین، اگر بتوانید پیش‌بینی کنید که چه زمانی احتمال وقوع آن بیشتر است، می‌توانید برنامه‌ریزی کنید که چگونه به خودتان دلسوزی نشان دهید و همچنین تصمیم بگیرید که می‌خواهید چه واکنشی نشان دهید.
عزت نفس خود را تقویت کنید
اگر مسائل یا زمینه های خاصی از زندگی شما وجود دارد که احتمال بیشتری دارد در مورد آنها حالت تدافعی بگیرید، شاید انجام کارهایی که به شما اعتماد به نفس بیشتری می‌دهد یا عزت نفس شما را افزایش می‌دهد مفید باشد.
به یک درمانگر مراجعه کنید
اگر با حالت تدافعی دست و پنجه نرم می‌کنید و به نظر نمی‌رسد به تنهایی کنترل آن را به دست آورید، ممکن است بخواهید روی درمان یا مشاوره سرمایه‌گذاری تا روی این موضوع کار کنید. اگر در رابطه خود حالت تدافعی را تجربه می‌کنید، مراجعه به روانشناس می‌تواند به ویژه مفید باشد.
در واقع، شما حتی می‌توانید در زوج‌درمانی شرکت کنید تا به عنوان یک زوج روی ارتباط خود کار کنید.
مسئولیت‌پذیر باشید
به جای اینکه فوراً به احساسات خود مبنی بر آسیب‌دیدگی یا احساس انتقاد واکنش نشان دهید، می‌توانید مسئولیت هر بخشی را که ممکن است در آن موقعیت بر عهده دارید، بپذیرید.
به عنوان مثال، اگر از شما خواسته شد کاری را انجام دهید و آن را انجام ندادید، می‌توانید با گفتن این جمله، «حق با شماست، من باید آن را انجام می‌دادم. معذرت می‌خواهم” مسئولیت خود را بپذیرید.
اذعان به اینکه شما نقشی در مشکل بازی می‌کنید به خنثی کردن وضعیت کمک می‌کند و به شما این امکان را می‌دهد که با طرف مقابل برای حل مشکل همکاری کنید.
مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشید
راه دیگر برای مدیریت واکنش دفاعی، بهبود مهارت‌های ارتباطی است. اگر می‌دانید موضوع خاصی همیشه باعث می‌شود که شما احساس آسیب یا عصبانیت کنید، قابل قبول است که به طرف مقابل بگویید که نمی‌خواهید درباره آن بحث کنید، مگر اینکه هدف، یافتن راه‌حل باشد.
ادامه بازگویی مشکلات به خاطر مشاجره، ارتباط موثری نیست. برای بهتر شدن در برقراری ارتباط، سعی کنید ابتدا در موقعیت‌های کم خطر تمرین کنید یا تصور کنید که چگونه می‌خواهید قبل از وقوع یک موقعیت ارتباط برقرار کنید.
تصور کنید به جای واکنش دفاعی، در حین بحث درباره یک مشکل، آرام و خونسرد می‌مانید.
چگونه از ایجاد واکنش دفاعی دیگران جلوگیری کنیم؟
ما در مورد اینکه چگونه شما وارد حالت واکنش دفاعی می‌شوید و چگونه آن را کاهش دهیم صحبت کرده‌ایم. اما از سوی دیگر، ممکن است بخواهید بدانید چگونه از وادار کردن دیگران به واکنش دفاعی خودداری کنید.
در حالی که درست است که هر فرد مسئول احساسات و واکنش‌های خود است، نحوه برقراری ارتباط نیز می‌تواند زمینه را برای واکنش آنها فراهم کند.
بیایید نگاهی به چند راه برای جلوگیری از واکنش دفاعی در اطرافیان بیندازیم.
درخواست کنید، نه انتقاد
به جای اینکه با انتقاد شروع کنید، در عوض سعی کنید آنچه را که می‌خواهید در قالب یک درخواست تنظیم کنید. این کار را با بیان چیزهای مثبتی که از طرف مقابل می‌دانید انجام دهید.
برای مثال، اگر می‌خواهید همسرتان در خانه کمک کند، این جمله نباید بگویید: «تو هرگز کاری برای تمیز کردن خانه انجام نمی‌دهی». در عوض، شما یک درخواست خاص مطرح کنید : “لطفا می‌توانید با بردن زباله‌ها در روز سه‌شنبه به من کمک کنید؟” یا “آیا می‌توانید با جارو کشیدن فرش‌ها در روز شنبه به من کمک کنید؟”
در یک مورد، به نظر می‌رسد که شما فقط می‌خواهید شکایت کنید. در حالت دیگر، یک هدف روشن برای ارتباط شما و یک راه آسان برای طرف مقابل برای رعایت آن وجود دارد. اگر می‌خواهید خطر واکنش دفاعی طرف مقابل را بیشتر کاهش دهید، چیزی را به انتهای درخواست خود اضافه کنید، مانند «این کمک بزرگی برای من خواهد بود» یا «من واقعاً از کمکتان سپاسگزارم».
تلاش برای کنترل شخص دیگر را متوقف کنید
اگر می‌خواهید طرف مقابل را کنترل کنید، احتمالاً منجر به واکنش دفاعی او می‌شوید. به یاد داشته باشید که شما مسئول رفتار و واکنش‌های خود هستید. لازم نیست فرد دیگری رفتار متفاوتی داشته باشد تا شما احساس بهتری داشته باشید.
مهم است که به افراد دیگر اجازه دهید تا بتوانند مسیر زندگی خود را انتخاب کنند.
شکست‌های خود را بپذیرید
اگر نمی‌خواهید بپذیرید که ممکن است اشتباه کنید و طوری رفتار می‌کنید که انگار در ارتباطات خود برتر هستید، ممکن است واکنش دفاعی را در افراد اطرافتان ایجاد کنید.
مهمتر از هر چیز دیگری، مهم است که از شکست خود آگاه باشید و آن را بپذیرید. این نه تنها باعث می‌شود که شما مهربان‌تر و متواضع‌تر به نظر برسید، بلکه واکنش دفاعی طرف مقابل را که احساس می‌کند به خاطر مشکلات خود مورد حمله قرار گرفته است، از بین می‌برد.
پذیرفتن اینکه همه مشکلات دارند، مطمئن ترین راه برای ارتباط بهتر است.
از قضاوت کردن بپرهیزید
به جای قضاوت کردن توضیح دهید. به عنوان مثال، اگر همسایه شما در حال پخش موسیقی با صدای بلند است، به جای قضاوت در مورد کاری که همسایه انجام می‌دهد، بخواهید که موسیقی را کم کند. ارتباط مستقیم همیشه بهتر از نگرش قضاوتی باعث کاهش مشکلات می‌شود.
ابراز نگرانی و همدلی
نشان دادن همدلی و نگرانی نسبت به کسی که واکنش دفاعی نشان می‌دهد بهتر از واکنش دفاعی خود است. همانطور که آموخته‌اید، واکنش تدافعی نتیجه احساس شرم، صدمه، گناه، حمله و غیره است.
اگر فردی چنین احساسی داشته باشد، به شدت پاسخ می‌دهد
احتمالاً انتقاد فقط به سنگ‌اندازی یا بحث ختم می‌شود. در عوض، نسبت به موقعیتی که طرف مقابل تجربه می‌کند، همدلی و نگرانی نشان دهید.
حلال مشکل باشید
به جای اینکه هنگام برخورد با مشکلات وارد یک موضع جنگی شوید، خود و طرف مقابلتان را به عنوان یک تیم تحقیقاتی در نظر بگیرید. همه دیدگاه‌ها را در نظر بگیرید و بسنجید و سعی کنید با هم به راه‌حلی برای مشکل برسید.
اگر به جای بحث کردن یا حمله به طرف مقابل، روی حل یک مشکل متمرکز شوید، این به کاهش تنش و تمرکز روی راه‌حل‌ها کمک می‌کند.
چگونه به یک فرد دفاعی واکنش دهیم
اگر با وجود بهترین رفتار شما، طرف مقابل به صورت تدافعی پاسخ داد، چه باید بکنید؟ در زیر نکاتی در مورد نحوه کنار آمدن و خنثی کردن این وضعیت در مواجهه با یک فرد تدافعی آورده شده است.
- حالت تدافعی طرف مقابل را نادیده بگیرید و روی حل مشکل و برقراری ارتباط خوب تمرکز کنید حتی اگر احساس بدی به شما دست بدهد.
- آرام بمانید حتی اگر می‌خواهید در ازای آن حالت تدافعی بگیرید (زیرا این کار چیزی را حل نمی‌کند).
- قبل از تلاش برای حل مشکل، چیزی را بیابید که بتوانید روی آن توافق کنید تا از نقطه‌ی مشترک شروع کنید.
غلبه بر واکنش دفاعی در درازمدت
اگر در تعامل با افراد دیگر با واکنش دفاعی نشان می‌دهید مهم است که احساساتی را که زیربنای واکنش‌های شما هستند در نظر بگیرید. این امکان وجود دارد که وقتی واکنش دفاعی نشان می‌دهید، متوجه نمی‌شوید که در واقع آسیب دیده‌اید، عصبانی هستید، غمگین هستید، شرمنده هستید یا احساس تحقیر می‌کنید.
اولین قدم برای متوقف کردن واکنش‌های دفاعی این است که از زمان وقوع آن و احساساتتان در لحظه آگاه شوید. یک راه خوب برای آگاهی بیشتر از واکنش‌های خود این است که در مورد آنها یک دفتر یادداشت تهیه کنید یا یک گزارش کتبی بنویسید.
همانطور که از الگوهای خود، آگاه‌تر می‌شوید، تشخیص اینکه چه زمانی احتمال دارد دچار عقبگرد شوید آسان‌تر خواهد بود و از قبل برای واکنش خود برنامه‌ریزی کنید.
در نهایت، اگر متوجه می‌شوید که اطرافیان شما به شیوه‌ای دفاعی واکنش نشان می‌دهند، ممکن است رفتار شما باعث این واکنش‌های دفاعی شود
اینکه بتوانید به اطرافیانتان همدلی و احترام بگذارید، تا حد زیادی از تله دفاع متقابل جلوگیری می‌کند.
پیشنهادی از اسکیمالوژی
حالت تدافعی یک رفتار آموخته‌شده است، به این معنی که می‌توان آن را فراگرفت. اگر علی‌رغم تمام تلاش‌هایتان همچنان در توقف رفتار دفاعی خود با مشکل مواجه هستید، ممکن است به این معنی باشد که به کمک حرفه‌ای نیاز خواهید شد.
از صحبت با یک درمانگر، مشاور یا سایر متخصصان سلامت روان دریغ نکنید. این کار می‌تواند به معنای بهبود مهارت‌های ارتباطی و مدیریت واکنش‌های دفاعی شما باشد.
شما تنها کسی نیستید که چنین احساسی دارید و واکنش شما کاملا طبیعی است. با این حال، اگر آنها با شخصی که می‌خواهید باشید یا رفتاری که می‌خواهید نشان دهید همخوانی ندارند، هیچ اشکالی ندارد که روی تغییر واکنش خود، کار کنید. شما و همه اطرافیانتان در نتیجه انجام این اقدام سود خواهید برد.
