اختلال شخصیت نمایشی (HPD): تشخیص و درمان

برخی افراد دوست دارند که همیشه در مرکز توجه باشند و برای به دست آوردن کانون توجه دست به هر کاری می‌زنند. این افراد به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا هستند که الگوی رفتاری توجه‌طلبی افراطی از خود نشان می‌دهند. اختلال شخصیت نمایشی که اختلال شخصیت هیستریونیک هم گفته می‌شود، در دسته‌ی ‌‌‌B اختلالات شخصیت قرار می‌گیرد.

اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی نوعی اختلال روان‌شناختی است که دارای رفتارهای توجه‌جویانه، رفتار اغواگرانه و واکنش عاطفی افراطی است. نشانه‌های بارز اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) شامل اعمالی است که فرد از طریق آن‌ها خود را در مرکز توجه قرار می‌دهد، از جمله رفتار تحریک‌آمیز یا صمیمیت نامناسب، ابراز هیجانی فوق‌العاده و تلقین‌پذیری.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک روابط عاشقانه و دوستی‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند. آن‌ها در ایجاد تعادل بین نیازهای شدید توجه و صمیمیت با واقعیت یک موقعیت مشکل دارند. آن‌ها در به تأخیر انداختن لذت‌ها دشواری دارند و تمایل دارند که به صورت تکانشی عمل کنند. افراد مبتلا به این اختلال نیاز شدیدی به دوست داشته شدن، خواسته شدن و صمیمت افراطی با دیگران هستند و از ابزارهای مختلفی برای این منظور استفاده خواهند کرد.

به عنوان مثال آن‌ها ممکن است از ظاهر فیزیکی خود برای جلب توجه به خود استفاده کنند و به طور ملودراماتیک احساساتی یا به طور نامناسبی اغواکننده باشند. آن‌ها ممکن است به دلیل نیازشان به فانتزی‌های عاشقانه، رابطه را صمیمی‌تر از آنچه هست درک کنند.

توصیف ویژگی‌های تشخیصی

ویژگی اساسی اختلال شخصیت نمایشی در ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلاهای روانی به صورت زیر تعریف شده است:

یک الگوی فراگیر از احساسات و توجه بیش از حد، که از اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در زمینه‌های مختلف وجود دارد.

DSM-5 ذکر کرده است که الگوی فراگیر توجه‌طلبی خود را به شکل‌های مختلفی نشان می‌دهد:

۱. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی وقتی در مرکز توجه نیستند ناراحت می‌شوند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی وقتی در مرکز توجه نیستند احساس ناراحتی می‌کنند یا احساس می‌کنند که مورد توجه قرار نمی‌گیرند. این افراد تلاش می‌کنند که به هر قیمتی خود را در مرکز توجه قرار دهند. به عنوان مثال وقتی با افراد جدیدی آشنا می‌شوند سعی می‌کنند با نشان دادن اشتیاق زیاد برای آشنایی، گشاده‌رویی و حتی معاشقه‌ کردن، آنها را مجذوب خود کنند. بنابراین ممکن است از اغواگری‌های جنسی برای جلب توجه نیز استفاده کنند.

آن‌ها نقش «مجلس گرم‌کن» را بر عهده دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی وقتی در کانون و مرکز توجه نباشند تلاش می‌کنند با انجام یک کار نمایشی مرکز توجه را از آن خود سازند. به عنوان مثال ممکن است یک داستان خیالی هیجان‌انگیز از خودشان بسازند و با آب و تاب زیادی برای دیگران تعریف کنند.

آن‌ها در جلسات درمانی نیز تلاش می‌کنند توجه درمانگر را به خود جلب کنند. به عنوان مثال ممکن است دست به چاپلوسی بزنند، برای او هدیه بیاورند، یا اینکه هر جلسه در مورد مشکلات مختلف جسمی و روانی جدیدی صحبت کنند.

۲. تعامل با دیگران اغلب با اغواگری جنسی نامناسب مشخص می‌شود.

ملاک دوم برای تشخیص اختلال شخصیت نمایشی توضیح می‌دهد که ظاهر و رفتار افراد مبتلا به این اختلال اغلب به طور نامناسبی از نظر جنسی تحریک‌آمیز یا اغوا‌کننده است. این رفتار نه تنها متوجه افرادی است که فرد به آن‌ها علاقه جنسی یا عاشقانه دارد، بلکه در طیف گسترده‌ای از روابط اجتماعی، شغلی و حرفه‌ای فراتر از آنچه برای بافت اجتماعی مناسب است رخ می‌دهد. بنابراین رفتار شهوت‌انگیزی جنسی اغلب فاقد جهت است و در موقعیت‌های نامناسب مثل محیط‌های رسمی رخ می‌دهد.

۳. تغییر سریع و بیان کم عمق احساسات را نشان می‌دهد.

بیان عاطفی ممکن است سطحی و به سرعت در حال تغییر باشد.

۴. افراد مبتلا به این اختلال به طور مداوم از ظاهر فیزیکی برای جلب توجه به خود استفاده می‌کنند.

آنها بیش از حد نگران تحت تأثیر قرار دادن دیگران با ظاهر خود هستند و زمان، انرژی و پول زیادی را صرف لباس و آرایش می‌کنند. آن‌ها ممکن است دنبال جلب توجه به ظاهر خود باشند و ممکن است به‌راحتی و بیش از حد از اظهارنظر انتقادی در مورد ظاهر خود یا عکسی که از نظر آن‌ها جذاب نیست ناراحت شوند.

۵. سبک گفتاری برداشت‌گرایانه و فاقد جزئیات

این افراد دارای سبک گفتاری هستند که بیش از حد امپرسیونیستی (برداشت‌گرایانه) و فاقد جزئیات است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی هنگامی که می‌خواهند در مورد یک موضوع اظهارنظر انجام بدهند بسیار نمایشی عمل می‌کنند و دلایلی که برای اظهارنظرهای خود مطرح می‌کنند عموماً مبهم و پراکنده هستند و معمولاً حقایق و جزئیات در اظهارنظرهای آن‌ها وجود ندارد.

به عنوان مثال یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است هنگام تعریف از یک نفر بگوید که او آدم فوق‌العاده و شگفت‌انگیزی است اما نتواند نمونه‌ی خاصی از ویژگی‌های خوب آن فرد برای حمایت تعریف‌ و تمجید‌هایش ارائه دهد.

۶. افراد مبتلا به این اختلال با خودنمایشی‌سازی، فیلم بازی کردن و ابراز اغراق‌آمیز احساسات مشخص می‌شوند.

آنها ممکن است دوستان و آشنایان را با نمایش ‌بیش از حد احساسات شرمنده کنند (مثلاً در آغوش گرفتن آشنایان معمولی با شور و حرارت بیش از حد، هق هق کردن غیرقابل کنترل در موقعیت‌های عاطفی کوچک). با این حال، به نظر می‌رسد که احساسات آن‌ها خیلی سریع روشن و خاموش می‌شوند که ممکن است باعث شود دیگران فرد را به جعل این احساسات متهم کنند.

۷. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی دارای درجه بالایی از تلقین‌پذیری هستند.

نظرات و احساسات آن‌ها به راحتی تحت تأثیر دیگران و مدهای فعلی قرار می‌گیرد. آن‌ها ممکن است بیش از حد اعتماد کنند، به خصوص به شخصیت‌های قدرتمند که آن‌ها را به طور جادویی حل‌کننده مشکلات خود می‌دانند. افراد مبتلا به این اختلال اغلب روابط را صمیمی‌تر از آنچه هستند می‌دانند و تقریباً هر آشنایی را به‌عنوان «دوست عزیزم» توصیف می‌کنند یا درمانگرانی را که فقط یک بار یا دوبار به آن‌ها مراجعه کرده‌اند با اسم کوچکشان صدا می‌زنند (معیار ۸).

ویژگی‌های مرتبط

اختلالاتی که در اختلال شخصیت نمایشی مشاهده می‌شود به طور کلی کمتر از بسیاری از اختلالات شخصیتی دیگر است. با این حال، به نظر می‌رسد اختلالی که بیشتر با اختلال شخصیت نمایشی مرتبط است، ماهیت بین فردی دارد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی دارای یک سبک بین فردی هستند که با تسلط اجتماعی مشخص می‌شود. به نظر می‌رسد که روابط عاشقانه به‌ویژه مختل شده‌اند.

افرادی که نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی دارند بیشتر احتمال دارد طلاق بگیرند یا هرگز ازدواج نکنند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است در دستیابی به صمیمیت عاطفی در روابط عاشقانه یا جنسی مشکل داشته باشند. افراد مبتلا به این اختلال اغلب روابط خود را با دوستان همجنس خود خراب می‌کنند زیرا سبک بین فردی تحریک‌آمیز جنسی آن‌ها ممکن است تهدیدی برای روابط دوستانشان به نظر برسد.

این افراد همچنین ممکن است دوستان را با تقاضای توجه دائمی از خود بیزار کنند. آن‌ها اغلب زمانی که در مرکز توجه نیستند افسرده و ناراحت می‌شوند. اقدامات آن‌ها اغلب در جهت کسب رضایت فوری است. اگرچه آن‌ها اغلب یک کار یا پروژه را با اشتیاق فراوان آغاز می‌کنند، اما علاقه آن‌ها ممکن است به سرعت کاهش پیدا کند.

شیوع

شیوع اختلال شخصیت هیستریونیک در داده های بررسی اپیدمیولوژیک ملی در مورد الکل و شرایط مرتبط 1.8 درصد بود. مروری بر پنج مطالعه اپیدمیولوژیک (چهار مورد در ایالات متحده) شیوع متوسط 0.9٪ را نشان داد.

مسائل تشخیصی مرتبط با فرهنگ

هنجارهای رفتار بین فردی، ظاهر شخصی و بیان عاطفی در فرهنگ‌ها، جنسیت‌ها و گروه‌های سنی بسیار متفاوت است. قبل از در نظر گرفتن ویژگی‌های مختلف (مانند احساساتی بودن، اغواگری، سبک بین فردی نمایشی، تازگی‌طلبی، اجتماعی بودن، جذابیت، تأثیرپذیری، تمایل به جسمانی شدن) به عنوان شواهدی از اختلال شخصیت هیستریونیک، مهم است که ارزیابی کنیم که آیا آن‌ها باعث اختلال قابل توجه بالینی می‌شوند یا خیر.

پریشانی وجود اختلال شخصیت هیستریونیک را باید از بیان واکنشی و زمینه‌‌ای این ویژگی‌ها، که در پاسخ به فشارهای اجتماعی شدن در گروه‌های همسالان رقابتی ناشی می‌شود، متمایز کرد، از جمله «نیاز به دوست‌داشتن»، که نشان‌دهنده ویژگی‌های فراگیر و پایدار سازگار با اختلال شخصیت نیست.

مسائل تشخیصی مرتبط با جنسیت

در محیط‌های بالینی، این اختلال بیشتر در زنان تشخیص داده شده است. با این حال، نسبت جنسیتی تفاوت قابل توجهی با نسبت جنسیتی زنان در محیط بالینی مربوطه ندارد. در مقابل، برخی از مطالعات با استفاده از ارزیابی‌های ساختاریافته، میزان شیوع مشابهی را در میان مردان و زنان گزارش می‌کنند.

ارتباط با افکار یا رفتار خودکشی

خطر واقعی خودکشی مشخص نیست، اما تجربه‌ی بالینی نشان می‌دهد که افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ژست‌ها و تهدیدهای خودکشی باشند.

تشخیص‌های افتراقی

سایر اختلالات شخصیتی و ویژگی‌های شخصیتی

اختلالات شخصیت ممکن است با اختلال شخصیت نمایشی اشتباه گرفته شود، زیرا ویژگی‌های مشترک خاصی دارند. بنابراین مهم است که بین این اختلالات بر اساس تفاوت در ویژگی‌های مشخصه آنها تمایز قائل شویم. با این حال، اگر فردی دارای ویژگی‌های شخصیتی باشد که علاوه بر اختلال شخصیت نمایشی، معیارهای یک یا چند اختلال شخصیت را نیز داشته باشد، همه آن‌ها قابل تشخیص هستند.

اگرچه اختلال شخصیت مرزی را می‌توان با توجه طلبی، و احساسات در حال تغییر مشخص کرد، اما با خودتخریبی، اختلال عصبانیت در روابط نزدیک و احساس مزمن پوچی عمیق و اختلال هویت مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال شخصیت نمایشی تمایل به تکانشگری، سطحی‌نگری، هیجان‌خواهی، بی‌پروا، اغواگر و دستکاری دارند، اما افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی تمایل دارند در احساسات خود اغراق آمیزتر باشند و به طور مشخص درگیر رفتارهای ضداجتماعی نباشند.

اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) با اختلال شخصیت مرزی متفاوت است زیرا این اختلال معمولاً شامل رفتارهای خودویرانگر، احساس پوچی عمیق و اختلال هویت و اختلال در روابط نزدیک است.

اگر چه افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته خواهان توجه دیگران هستند، اما معمولاً به خاطر «برتری» خود خواهان تمجید هستند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است در صمیمیت روابط خود با افراد دیگر اغراق کنند، اما تمایل بیشتری به تاکید بر وضعیت “VIP” یا ثروت دوستان خود دارند.

در اختلال شخصیت وابسته، فرد برای تحسین و راهنمایی بیش از حد به دیگران وابسته است، اما فاقد ویژگی‌های عاطفی پر زرق و برق، و اغراق‌آمیز افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی است. بسیاری از افراد ممکن است ویژگی‌های شخصیتی نمایشی را نشان دهند. تنها زمانی که این صفات انعطاف‌ناپذیر، ناسازگار و پایدار باشند و باعث اختلال عملکردی قابل توجه یا ناراحتی ذهنی شوند، اختلال شخصیت نمایشی را تشکیل می‌دهند.

تغییر شخصیت به دلیل شرایط پزشکی دیگر

اختلال شخصیت نمایشی را باید از تغییر شخصیت به دلیل یک وضعیت پزشکی دیگر متمایز کرد، که در آن ویژگی‌هایی که ظاهر می‌شوند پیامد فیزیولوژیکی مستقیم یک وضعیت پزشکی دیگر هستند.

اختلالات مصرف مواد

این اختلال همچنین باید از علائمی‌که ممکن است در ارتباط با مصرف مداوم مواد ایجاد شود متمایز شود.

همبودی

اختلال شخصیت نمایشی با نرخ بالاتری از اختلالات شخصیت مرزی، خودشیفته، پارانوئید، وابسته و ضد اجتماعی همراه است. همچنین تصور می‌شود که اختلال شخصیت نمایشی با اختلال علائم جسمی، اختلال علائم عصبی عملکردی (اختلال تبدیلی) و اختلال افسردگی اساسی مرتبط باشد.

علت‌شناسی: چه چیزی باعث اختلال شخصیت نمایشی می‌شود؟

مشخص نیست که چه چیزی به وضوح باعث اختلال شخصیت هیستریونیک می‌شود، بنابراین احتمالاً اختلالی است که منشأ آن چندعاملی است. اختلال شخصیت هیستریونیک احتمالاً به صورت مجموعه‌ای از عوامل آموخته‌شده و ژنتیکی (ارثی) ایجاد می‌شود. یک فرضیه این است که اختلال شخصیت هیستریونیک ممکن است در نتیجه ترومای تجربه‌شده در دوران کودکی ایجاد شود.

کودکان ممکن است آسیب‌های خود را با کنار آمدن با محیط خود به گونه‌ای تحمل کنند که در نهایت منجر به اختلال شخصیت شود. اختلالات شخصیت در دوران کودکی ممکن است به عنوان سازگاری برای رویارویی با یک موقعیت آسیب‌زا یا محیط آسیب‌زا شکل بگیرد.

سبک‌های فرزندپروری نیز ممکن است بر احتمال ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک تأثیر بگذارد. والدینی که فاقد حدومرز هستند، بیش از حد آسان‌گیر یا ناهماهنگ هستند، ممکن است کودکان را مستعد ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک کنند. علاوه بر این، والدینی که الگوی رفتار جنسی نمایشی، دمدمی‌مزاج، تغییرپذیر یا نامناسب هستند، فرزندان خود را در معرض خطر بالایی برای ابتلا به این اختلال شخصیت قرار می‌دهند.

از آنجایی که اختلال شخصیت هیستریونیک در خانواده‌ها دیده می‌شود، برخی ملاحظات وجود دارد که استعداد ژنتیکی برای این اختلال وجود دارد. مانند بسیاری از اختلالات روانپزشکی، داشتن سابقه‌ی خانوادگی اختلالات شخصیت، بیماری روانپزشکی یا اختلالات مصرف مواد یک عامل خطر برای اختلال شخصیت هیستریونیک است.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

روان‌درمانی

درمان انتخابی اختلال شخصیت هیستریونیک روان‌درمانی است. روان‌درمانی حمایتی یک روش درمانی توصیه‌شده برای بیماران مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک است، زیرا این رویکرد تشویق‌کننده، اطمینان‌بخش و غیرتهدیدکننده است. هدف روان‌درمانی حمایتی کاهش پریشانی عاطفی، بهبود عزت نفس، و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای بیمار، از طریق گوش دادن با دقت و همدلی است.

روان‌درمانی روان‌پویشی (همچنین به آن درمان بینش‌گرا نیز گفته می‌شود) یک رویکرد موفق در درمان بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی است. هدف این درمان تغییر جنبه‌ای از شخصیت ناکارآمد بیمار با ادغام نقاط عطف رشدی حیاتی است که بیمار ممکن است در مراحل قبلی بلوغ عاطفی از دست داده باشد. هدف روان‌درمانی روان‌پویایی حل و فصل تعارضات زمینه‌ای و ناخودآگاه در تلاش برای درک بهتر خود و رفتارهای بیماران است.

بیماران تشویق می‌شوند تا گفتار بیش از حد نمایشی را جایگزین کنش یا رفتار سازگارتر کنند تا ارتباط بهتری با دیگران ایجاد کنند. از طریق روان‌درمانی روان‌پویشی، بیماران یاد می‌گیرند که تشخیص دهند رفتارهای بیش از حد جنسی و توجه‌جویانه‌، ناسازگار هستند و راه‌های جدید و سالم‌تری برای ایجاد عزت نفس کشف می‌کنند.

گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی معمولاً به عنوان روش خط اول در درمان اختلال شخصیت نمایشی توصیه نمی‌شوند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی تمایل دارند که در مرکز توجه قرار گیرند، که ممکن است تمرکز را از اهداف درمانی در یک محیط گروهی منحرف کند.

علاوه بر این، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است احساسات کم‌عمقی را نشان دهند که برای گروه‌ یا اعضای خانواده که همزمان در درمان شرکت می‌کنند، غیر صادقانه به نظر می‌رسد. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است رابطه‌ی جنسی نامناسبی با درمانگر خود داشته باشند. بنابراین، تعیین مرزهای محکم با بیماران بسیار مهم است. مدل ایفای نقش و رویکردهای قاطعانه ممکن است در به حداقل رساندن تعارضات کمک کند.

در حالی که استاندارد طلایی برای درمان اختلالات شخصیت روان‌درمانی است، بیماران مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک ممکن است عمیقاً نشانه‌های دیگری نیز داشته باشند. بیماران ممکن است اختلالات خلقی را تجربه کنند، بنابراین اغلب نوسانات خلقی، عصبانیت، گریه، اضطراب و افسردگی را تحمل می‌کنند.

دارودرمانی

در حالی که هیچ داروی مورد تایید FDA برای درمان اختلال شخصیت نمایشی وجود ندارد، اختلال در تنظیم عاطفی ممکن است با داروهای ضدافسردگی، تثبیت کننده‌های خلق و داروهای ضد‌روان‌پریشی درمان شود. اثربخشی داروهای ضد‌افسردگی شامل دزیپرامین، فلوکستین، آمی‌تریپتیلین و فلووکسامین است. تثبیت کننده‌های خلق با مزایای درمانی ثابت شده عبارتند از: لاموتریژین، کاربامازپین، توپیرامات، والپروات و لیتیوم.

تحقیقات نشان داده است که داروهای ضدروان‌پریشی مانند ریسپریدون، آریپیپرازول، اولانزاپین و هالوپریدول در درمان اختلالات عاطفی مفید بوده‌اند. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است با کنترل تکانه و تنظیم رفتارهای خود مشکل داشته باشند. کارآزمایی‌های بالینی نشان داده‌اند که تثبیت‌کننده‌های خلق به طور خاص می‌توانند این علائم را هدف قرار دهند.

منابع:

Nestadt G, Romanoski AJ, Chahal R, Merchant A, Folstein MF, Gruenberg EM, McHugh PR. An epidemiological study of histrionic personality disorder. Psychol Med. 1990 May;20(2):413-22. [PubMed]

Cale EM, Lilienfeld SO. Histrionic personality disorder and antisocial personality disorder: sex-differentiated manifestations of psychopathy? J Pers Disord. 2002 Feb;16(1):52-72. [PubMed]

Rienzi BM, Scrams DJ. Gender stereotypes for paranoid, antisocial, compulsive, dependent, and histrionic personality disorders. Psychol Rep. 1991 Dec;69(3 Pt 1):976-8. [PubMed]

Kellett S. A time series evaluation of the treatment of histrionic personality disorder with cognitive analytic therapy. Psychol Psychother. 2007 Sep;80(Pt 3):389-405. [PubMed]

Novais F, Araújo A, Godinho P. Historical roots of histrionic personality disorder. Front Psychol. 2015;6:1463. [PMC free article] [PubMed]

Lilienfeld SO, Van Valkenburg C, Larntz K, Akiskal HS. The relationship of histrionic personality disorder to antisocial personality and somatization disorders. Am J Psychiatry. 1986 Jun;143(6):718-22. [PubMed]

Apt C, Hurlbert DF. The sexual attitudes, behavior, and relationships of women with histrionic personality disorder. J Sex Marital Ther. 1994 Summer;20(2):125-33. [PubMed]

Morrison J. Histrionic personality disorder in women with somatization disorder. Psychosomatics. 1989 Fall;30(4):433-7. [PubMed]

Sulz S. [Hysteria I. Histrionic personality disorder. A psychotherapeutic challenge]. Nervenarzt. 2010 Jul;81(7):879-87; quiz 888. [PubMed]

Hori A. Pharmacotherapy for personality disorders. Psychiatry Clin Neurosci. 1998 Feb;52(1):13-9. [PubMed]