اختلالات تجزیه ای چیست؟ تشخیص و درمان

بررسی اجمالی

کلمه «تجزیه‌ای» به معنای جدا شدن از دیگران، دنیای اطراف یا خود است. اصطلاح “اختلالات تجزیه ای” یک حالت روانی پایدار را توصیف می‌کند که با احساس جدا شدن از واقعیت، خارج بودن از بدن خود یا تجربه از دست دادن حافظه (فراموشی) مشخص می‌شود.

اختلالات تجزیه ای با فرار غیرارادی از واقعیت مشخص می‌شود که با قطع ارتباط بین افکار، هویت، آگاهی و حافظه مشخص می‌شود. افراد از همه گروه‌های سنی و پیشینه‌های نژادی، قومیتی و اجتماعی-اقتصادی می‌توانند اختلالات تجزیه ای را تجربه کنند. برخی از اختلالات تجزیه ای بسیار کوتاه‌مدت هستند، شاید پس از یک رویداد آسیب‌زا در زندگی، و در طی چند هفته یا چند ماه به خودی خود برطرف می‌شوند. اما برخی دیگر از این اختلالات می‌توانند بسیار بیشتر دوام بیاورند. علائم تجزیه ای به طور بالقوه می‌تواند هر بخش از عملکرد ذهنی را مختل کند.

اختلالات تجزیه ای طبقه‌ای از اختلالات روانی است که شامل تجربه قطع ارتباط و عدم تداوم بین افکار، خاطرات، محیط اطراف، اعمال و هویت است. افراد مبتلا به اختلالات تجزیه‌ای به روش‌هایی غیرارادی و ناسالم از واقعیت فرار می‌کنند. اختلالات تجزیه ای باعث ایجاد اختلال عملکرد در زندگی روزمره می‌شوند.

اختلالات تجزیه ای معمولاً به عنوان واکنشی به تروما (ضربه‌های روانی) ایجاد می‌شود و کمک می‌کنند که خاطرات تلخ درو از ذهن یا آگاهی نگهداری شوند. به عبارت دیگر اختلالات تجزیه ای به منظور فراموش کردن خاطرات تلخ شکل می‌گیرند. علائم و نشانه‌ها – از فراموشی گرفته تا هویت‌های مختلف – تا حدی به نوع اختلال تجزیه ای بستگی دارد. هر زمانی که دچار استرس می‌شوید علائم و نشانه‌هایتان به طور موقت بدتر می‌کند.

درمان اختلالات تجزیه ای شامل روان‌درمانی و دارو است. اگرچه درمان اختلالات تجزیه ای می‌تواند دشوار باشد، اما می‌تواند به شما کمک کند که برای مقابله و داشتن زندگی سالم و سازنده اقدامات لازم را انجام دهید.

نشانه‌های اختلالات تجزیه ای

اختلالات تجزیه ای انواع مختلفی دارند و بنابراین علائم و نشانه‌ها به نوع اختلالات تجزیه ای شما بستگی دارد، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• از دست دادن حافظه (فراموشی) در مورد دوره‌های زمانی خاص، رویدادها، افراد و اطلاعات شخصی
• احساس جدا شدن از خود و احساساتتان
• ادراک غیرواقعی و تحریف‌شده‌ی میحط اطراف
• هویت مبهم
• استرس یا مشکلات قابل توجه در روابط، کار یا سایر زمینه‌های مهم زندگی
• ناتوانی در خوب کنار آمدن با استرس‌های عاطفی یا شغلی
• مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، اضطراب، افکار و رفتارهای خودکشی

در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، سه اختلال تجزیه ای عمده تعریف شده است:

• فراموشی تجزیه‌ای. علامت اصلی از دست دادن حافظه است که شدیدتر از فراموشی عادی است و با بیماری‌های دیگر قابل توضیح نیست. شما نمی‌توانید اطلاعات مربوط به خود یا رویدادها و افراد زندگی خود را به یاد بیاورید، به خصوص اطلاعات مربوط به دوره‌ای که در آن دچار آسیب شده‌اید. فراموشی تجزیه‌ای می‌تواند مختص رویدادهای یک زمان خاص باشد، مانند دعواهای شدید، یا به ندرت می‌تواند شامل از دست دادن کامل حافظه در مورد خودتان باشد. گاهی اوقات ممکن است شامل سفر یا پرسه زدن ناخودآگاه باشد (فرار تجزیه‌ای). یک دوره فراموشی معمولاً به طور ناگهانی رخ می‌دهد و ممکن است چند دقیقه، چندساعت یا به ندرت ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.

• اختلال هویت تجزیه‌ای. این اختلال که قبلاً به عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می‌شد، با تغییر هویت و شخصیت فرد مشخص می‌شود و به اصطلاح فرد طوری رفتار می‌کند که انگار شخصیت‌های مختلفی دارد. اگر این اختلال را داشته باشید ممکن است حضور دو یا چند نفر را احساس کنید که در ذهن شما صحبت یا زندگی می‌کنند، و ممکن است برخی از این صداها را به عنوان یک هویت یا شخصیت مجزا تجربه کنید. هر هویت ممکن است یک نام منحصر به فرد، تاریخچه شخصی و ویژگی‌های خاص خودش را داشته باشد، از جمله تفاوت‌های آشکار در صدا، جنسیت، رفتار و حتی ویژگی‌های فیزیکی مانند نیاز به عینک. همچنین تفاوت‌هایی در میزان آشنایی هر هویت با دیگران وجود دارد. افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای معمولاً فراموشی تجزیه‌ای نیز دارند و اغلب فرار تجزیه‌ای را نیز تجربه می‌کنند.
• اختلال مسخ شخصیت/مسخ واقعیت. این اختلال شامل دوره‌هایی از احساس جدا بودن از خود یا بیرون بودن از خود است – مشاهده اعمال، احساسات، افکار و خود از دور مانند تماشای یک فیلم (مسخ شخصیت). سایر افراد و اشیاء اطراف شما نیز ممکن است به صورت غیر واقعی، مه‌آلود یا رؤیایی تجربه شوند، زمان ممکن است کند یا تند شود، و جهان ممکن است غیر واقعی به نظر برسد (مسخ واقعیت). ممکن است مسخ شخصیت، مسخ واقعیت یا هر دو را تجربه کنید. علائمی که می‌توانند عمیقاً ناراحت‌کننده باشند، ممکن است تنها چند لحظه طول بکشند یا در طول سالیان متمادی ظاهر شوند و از بین بروند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر در حال تجربه‌ی احساسات آسیب‌ها و ضربه‌های قبلی هستید و احساس ناامنی شدیدی می‌کنید باید بلافاصله به دکتر مراجعه کنید.

افکار یا رفتار خودکشی

اگر فکر آسیب رساندن به خود یا شخص دیگری را دارید، فوراً با شماره اورژانس محلی خود تماس بگیرید، به اورژانس بروید، یا به یکی از اقوام یا دوستان مورد اعتماد خود اطلاع‌رسانی کنید.

علت‌شناسی اختلالات تجزیه ای

اختلالات تجزیه ای معمولاً به عنوان راهی برای مقابله و کنار آمدن با تروما (ضربه‌های روانی) ایجاد می‌شود. این اختلالات اغلب در کودکانی ایجاد می‌شود که در معرض سوءاستفاده طولانی‌مدت فیزیکی، جنسی یا عاطفی قرار می‌گیرند یا در محیط خانه ترسناک یا بسیار غیرقابل پیش‌بینی بزرگ شده‌اند. استرس ناشی از جنگ یا بلایای طبیعی نیز می‌تواند باعث ایجاد اختلالات تجزیه ای شود.

در دوران کودکی هویت هنوز  در حال شکل‌گیری است. به علت اینکه هویت در دوره کودکی هنوز به اندازه کافی شکل نگرفته است کودکان می‌توانند تجربه‌ی آسیب‌زا را طوری در نظر بگیرند که انگار برای شخص دیگری اتفاق افتاده است نه خودش. به این حالت تجزیه گفته می‌شود. کودکی که یاد می‌گیرد برای تحمل یک تجربه آسیب‌زا خودش را تجزیه کند، ممکن است از این مکانیسم مقابله‌ای در پاسخ به موقعیت‌های استرس‌زا در طول زندگی بزرگسالی نیز استفاده کند.

عوامل خطر

افرادی که در دوران کودکی آزار جسمی، جنسی یا عاطفی طولانی‌مدت را تجربه می‌کنند، در معرض بیشترین خطر ابتلا به اختلالات تجزیه ای هستند.

کودکان و بزرگسالانی که رویدادهای آسیب‌زای دیگری مانند جنگ، بلایای طبیعی، آدم ربایی، شکنجه یا اقدامات پزشکی طولانی‌مدت و آسیب‌زا را تجربه می‌کنند نیز ممکن است دچار اختلالات تجزیه ای شوند.

پیامدهای اختلالات تجزیه ای

افراد مبتلا به اختلالات تجزیه ای در معرض افزایش خطر عوارض و اختلالات مرتبط هستند، مانند:

• خودزنی یا مثله کردن
• افکار و رفتار خودکشی
• اختلال عملکرد جنسی
• اختلالات مصرف الکل و مصرف مواد
• افسردگی و اختلالات اضطرابی
• اختلال استرس پس از سانحه
• اختلالات شخصیت
• اختلالات خواب، از جمله کابوس، بی‌خوابی و راه رفتن در خواب
• اختلالات اشتها
• علائم فیزیکی مانند سبکی سر یا تشنج‌های غیرصرعی
• مشکلات عمده در روابط شخصی و کار

پیشگیری از اختلالات تجزیه ای

کودکانی که مورد آزار جسمی، عاطفی یا جنسی قرار می‌گیرند، در معرض افزایش خطر ابتلا به اختلالات سلامت روان مانند اختلالات تجزیه ای هستند. اگر استرس یا سایر مسائل شخصی بر نحوه رفتار شما با فرزندتان تأثیر می‌گذارد، به دنبال کمک باشید.

• با یک فرد قابل اعتماد مانند یک دوست، پزشک یا روانشناس صحبت کنید.
• برای یافتن منابعی مانند گروه‌های حمایت از والدین و خانواده‌درمانگران جستجو کنید.
• به دنبال برنامه‌های آموزشی باشید که کلاس‌های فرزندپروری را ارائه می‌دهند که ممکن است به شما در یادگیری سبک فرزندپروری سالم‌تر کمک کند.

اگر کودک شما مورد آزار و اذیت قرار گرفته یا رویداد آسیب‌زای دیگری را تجربه کرده است، فوراً به روانشناس مراجعه کنید. روانشناس می‌تواند به کودک شما کمک کند تا بهبود یابد و مهارت‌های مقابله‌ای سالم را اتخاذ کند.

تشخیص اختلالات تجزیه ای

تشخیص معمولاً شامل ارزیابی علائم و رد کردن هر گونه وضعیت پزشکی است که می‌تواند باعث علائم شود. آزمایش و تشخیص اغلب شامل ارجاع به یک متخصص سلامت روان برای تعیین تشخیص است.

ارزیابی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه بدنی. پزشک، شما را معاینه می کند، سوالات عمیقی می‌پرسد و علائم و سابقه شخصی شما را بررسی می‌کند. برخی از آزمایش‌ها ممکن است شرایط فیزیکی را بررسی کند – به عنوان مثال، آسیب به سر، برخی بیماری‌های مغزی، کم‌خوابی یا مسمومیت – که می‌تواند باعث علائمی مانند از دست دادن حافظه و احساس غیرواقعی شود.
• معاینه روانپزشکی. متخصص سلامت روان شما درباره افکار، احساسات و رفتار شما سؤالاتی می‌پرسد و علائم شما را مورد بحث قرار می‌دهد. اطلاعات اعضای خانواده نیز می‌تواند به روانپزشک کمک کند.
• معیارهای تشخیصی در DSM-5. متخصص سلامت روان شما ممکن است علائم شما را با معیارهای تشخیصی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است مقایسه کند.

برای تشخیص اختلالات تجزیه ای، DSM-5 این معیارها را فهرست کرده است:

فراموشی تجزیه ای

• شما یک یا چند دوره فراموشی را داشته‌اید که در آن اطلاعات شخصی مهم را نتوانسته‌اید به خاطر بسپارید یا نمی‌توانید هویت یا سابقه زندگی خود را به خاطر بیاورید. این از دست دادن حافظه آنقدر گسترده است که نمی‌توان آن را با فراموشی معمولی توجیه کرد.
• دوره‌های از دست دادن حافظه شما فقط در طول دوره یک اختلال سلامت روانی دیگر مانند اختلال استرس پس از سانحه رخ نمی‌دهد. همچنین، علائم شما به دلیل الکل یا سایر داروها نیست، و ناشی از یک بیماری عصبی یا سایر بیماری‌ها، مانند فراموشی مربوط به ضربه به سر نیست.
• همچنین ممکن است فرار تجزیه‌ای را تجربه کنید، که باعث می‌شود به طور هدفمند سفر کنید یا سرگردانی گیج‌کننده‌ای را تجربه کنید که شامل فراموشی است – ناتوانی در به خاطر سپردن هویت یا سایر اطلاعات شخصی مهم.
• علائم شما باعث استرس یا مشکلات قابل توجهی در روابط، کار یا سایر زمینه‌های مهم زندگی شما می‌شود.

اختلال تجزیه هویت

• شما دو یا چند هویت یا شخصیت متمایز را نشان می‌دهید یا دیگران متوجه آن می‌شوند. هر هویتی الگوی خاص خود را برای ادراک، ارتباط و تفکر درباره خود و جهان دارد.
• شما شکاف‌های مکرری در حافظه برای رویدادهای روزمره، مهارت‌ها، اطلاعات شخصی مهم و رویدادهای آسیب‌زا دارید که آنقدر گسترده است که با فراموشی معمولی توجیه نمی‌شود.
• علائم شما بخشی از عملکرد فرهنگی یا مذهبی نیست.
• علائم شما به دلیل الکل یا سایر داروها یا یک وضعیت پزشکی نیست. در کودکان، علائم ناشی از همبازی‌های خیالی یا سایر بازی‌های فانتزی نیست.
• علائم شما باعث استرس یا مشکلات قابل توجهی در روابط، کار یا سایر زمینه‌های مهم زندگی شما می‌شود.

اختلال مسخ شخصیت / مسخ واقعیت

• شما تجارب مداوم یا مکرر از احساس جدایی از خود دارید، گویی که ناظر بیرونی افکار، احساسات، اعمال یا بدن خود هستید. یا احساس جدا شدن از محیط اطراف خود می‌کنید یا طوری واقعیت‌ها را درک می‌کنید که گویی در رویا هستید یا دنیا تحریف شده است (مسخ واقعیت).
• در حالی که در حال تجربه یک دوره مسخ شخصیت یا مسخص واقعیت هستید، می‌دانید که این تجربه واقعیت ندارد.
• علائم شما فقط در طول یک اختلال روانی دیگر، مانند اسکیزوفرنی یا اختلال هراس، یا در طول یک اختلال تجزیه‌ای دیگر رخ نمی‌دهد. علائم شما همچنین با اثرات مستقیم الکل یا سایر داروها یا یک وضعیت پزشکی مانند صرع لوب تمپورال توضیح داده نمی‌شود.
• علائم شما باعث استرس یا مشکلات قابل توجهی در روابط، کار یا سایر زمینه‌های مهم زندگی شما می‌شود.

درمان اختلالات تجزیه ای

درمان اختلالات تجزیه ای ممکن است بر اساس نوع اختلال شما متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل روان‌درمانی و دارو می‌شود.

روان‌درمانی برای اختلالات تجزیه ای

روان‌درمانی اولین درمان اختلالات تجزیه ای است. این شکل از درمان شامل صحبت در مورد اختلال و مسائل مرتبط با آن با یک متخصص سلامت روان است. به دنبال یک درمانگر با آموزش پیشرفته یا تجربه کار با افرادی باشید که تجربه کار با تروما (ضربه‌های روانی) را داشته‌اند.

درمانگر به شما کمک می‌کند تا علت بیماری خود را درک کنید و راه‌های جدیدی برای مقابله با شرایط استرس‌زا یاد بگیرید و تمرین کنید. با گذشت زمان، درمانگر ممکن است به شما کمک کند بیشتر در مورد آسیبی که تجربه کرده‌اید صحبت کنید

دارودرمانی برای اختلالات تجزیه ای

اگرچه هیچ دارویی وجود ندارد که به طور خاص اختلالات تجزیه ای را درمان کند، پزشک شما ممکن است داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب یا داروهای ضد روان پریشی را برای کمک به کنترل علائم سلامت روان مرتبط با اختلالات تجزیه ای تجویز کند.

آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک و روانشناس

در اولین قدم، ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای رد کردن دلایل فیزیکی احتمالی علائم شما، برای معاینه کامل مراجعه کنید. با این حال، در برخی موارد ممکن است بلافاصله به روانپزشک ارجاع داده شوید. ممکن است بخواهید در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه داشته باشید تا به شما کمک کند اطلاعات درستی را در اختیار پزشک قرار دهید.

در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید

قبل از قرار ملاقات، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:

• هرگونه علائمی که تجربه می‌کنید، از جمله هر رفتار اخیری که باعث سردرگمی یا نگرانی شما یا عزیزانتان شده است.
• اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی. همچنین رویدادهایی از گذشته خود، از جمله دوران کودکی خود را که باعث آسیب جسمی یا عاطفی شده است، یادداشت کنید. اگر نمی‌توانید برخی از دوره‌های زندگی خود را به خاطر بیاورید، به چارچوب زمانی و هر چیزی که می‌توانید در مورد دوره منتهی به فراموشی خود به خاطر بسپارید توجه کنید.
• اطلاعات پزشکی شما، از جمله سایر شرایط سلامت جسمی یا روانی که دارید. هر گونه دارو، ویتامین، گیاهان دارویی یا سایر مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید و دوزهای مصرفی آنها.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید تا بهترین استفاده را از زمان ملاقات داشته باشید:

• چه چیزی احتمالاً باعث علائم یا وضعیت من می‌شود؟
• علل احتمالی دیگر چیست؟
• چگونه تشخیص من را بررسی می‌کنید؟
• آیا وضعیت من احتمالاً موقتی است یا طولانی‌مدت (مزمن)؟
• چه درمان‌هایی را برای این اختلال پیشنهاد می‌کنید؟
• چقدر می‌توانم انتظار داشته باشم که علائمم با درمان بهبود یابد؟
• چگونه بر پیشرفت من نظارت خواهید کرد؟
• من این شرایط بهداشتی دیگر (اگر مشکلات دیگری دارید ذکر کنید) را دارم. چگونه می‌توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
• آیا باید به متخصص دیگری هم مراجعه کنم؟
• آیا بروشور یا کتابی وجود دارد که بتوانم مطالعه کنم؟
• چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

پزشک یا روانشناس چه کاری می‌کنند؟

پزشک یا روانشناس شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما می‌پرسد. آماده پاسخگویی به آنها باشید. پزشک یا روانشناس ممکن است سؤالات زیر را از شما بپرسد:

• چه علائمی برای شما یا عزیزانتان نگران‌کننده است؟
• شما یا عزیزانتان اولین بار چه زمانی متوجه علائم خود شدید؟
• آیا دوره‌هایی در زندگی شما وجود دارد که آنها را به خاطر نمی‌آورید؟
• آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که از خانه یا محل کارتان فاصله بگیرید و ندانید که چگونه به آنجا رسیده‌اید؟
• آیا تا به حال احساس می‌کنید که خارج از بدن خود هستید و خودتان را مشاهده می‌کنید؟
• آیا احساس می‌کنید که بیش از یک نفر یا شاید افراد زیادی در سر شما زندگی می‌کنند؟
• چه علائم یا رفتارهای دیگری باعث ناراحتی شما یا عزیزانتان می‌شود؟
• هر چند وقت یکبار احساس اضطراب یا افسردگی می‌کنید؟
• آیا علائم شما باعث ایجاد مشکل در کار یا روابط شخصی شما شده است؟
• آیا تا به حال به آسیب رساندن به خود یا دیگران فکر کرده‌اید؟
• آیا الکل مصرف یا مواد مخدر استفاده می‌کنید؟
• آیا تا به حال بر خلاف میل خود لمس شده‌اید؟
• آیا در کودکی مورد آزار و اذیت بدنی یا مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اید؟
• آیا کسی در خانواده شما در دوران کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته است؟
• آیا در حال حاضر برای شرایط پزشکی دیگری از جمله اختلالات سلامت روان تحت درمان هستید؟