مکانیسم های دفاعی چیست؟

چند روزی هست که سرماخورده‌ام و در حال تجربه تمامی نشانه‌های سرماخوردگی با شدت زیاد هستم. در واقع دلم می‌خواهد که خودم را مبتلا به سرماخوردگی در نظر بگیرم در غیر این صورت تشخیص کرونا دریافت می‌کنم و این چیزی است که مرا می‌ترساند. انکار مبتلا شدن به کووید-۱۹ یک مکانسیم دفاعی است که من برای کاهش اضطراب خودم از آن استفاده می‌کنم.

به عنوان یک روان‌شناس می‌دانم که انکار، یکی مکانیسم های دفاعی است که برای کاهش اضطراب و ترس‌های خود استفاده می‌کنیم. بنابراین مکانیسم های دفاعی روش‌هایی هستند که برای کاهش اضطراب، افکار و امیال ناخوشایند خود به کار می‌بریم. مکانیسم های دفاعی روش‌هایی برای محافظت از خود هستند.

در طول روز دچار اضطراب‌ها و استرس‌های زیادی می‌شویم که لازم است از خود در برابر آن‌ها محافظت کنیم. برخی از این اضطراب‌ها منشاء بیرونی دارد مانند شیوع ویروس کرونا. اما برخی دیگر از منابع اضطراب ما مربوط به تعارض‌های درونی ما می‌شود. به عنوان مثال فردی که از قرار گرفتن در معرض جمع می‌ترسد در مورد اعتماد به نفس خود دچار اضطراب می‌شود. منبع اضطراب هر چه باشد ما برای مدیریت و کاهش اضطراب و در نهایت به منظور محافظت از خود در برابر اضطراب از روش‌هایی استفاده می‌کنیم که به ‌آنها مکانیسم های دفاعی می‌گویند.

تعریف مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی استراتژی‌های ناخودآگاهی هستند که به موجب آن افراد از خود در برابر افکار یا احساسات اضطرابی محافظت می‌کنند.

اولین کسی که در روان‌شناسی مفهوم مکانیسم های دفاعی را مطرح کرد زیگموند فروید بود. زیگموند فروید نظریه‌پرداز اصلی رویکرد روان‌کاوی درباره شخصیت و رواندرمانی است. بعد از زیگموند، آنا فروید دختر او، مفهوم مکانیسم های دفاعی را گسترش داد و کتابی تحت عنوان “من و مکانیسم های دفاعی” منتشر کرد.

مکانیسم های دفاعی راهبردهای روانشناختی هستند که به طور ناخودآگاه برای محافظت از فرد در برابر اضطراب ناشی از افکار یا احساسات غیرقابل قبول مورد استفاده قرار می‌گیرند. طبق نظریه فرویدی، مکانیسم های دفاعی مستلزم تحریف واقعیت به گونه‌ای است که بهتر می‌توانیم با یک موقعیت کنار بیاییم.

مکانیسم های دفاعی در واقع روش‌هایی هستند که در نهایت منجر به خودفریبی می‌شوند. افرادی که ماسک نمی‌زنند و پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کنند در واقع با استفاده از مکانیسم های دفاعی در حال خودفریبی هستند. این خود فریبی‌ها در نهایت هم به ضرر فرد هم به ضرر جامعه است.

انواع مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی رفتارهایی هستند که افراد برای جدا کردن خود از رویدادها، اعمال یا افکار ناخوشایند استفاده می‌کنند. این راهبردهای روانشناختی ممکن است به افراد کمک کند از تهدیدها یا احساسات ناخواسته مانند گناه یا شرم فاصله بگیرند.

مکانیسم های دفاعی انواع مختلفی دارند که در این قسمت تمامی آن‌ها را به همراه یک مثال برای شما توضیخ خواهم داد.

فرافکنی نسبت دادن احساسات یا خواسته های غیرقابل قبول خود به دیگری. با استفاده از فرافکنی ما افکار ناپسند و ناخوشایند خود را به دیگران نسبت می‌دهیم. به عنوان مثال کسی که خودش خیانت می‌کند ممکن است همسرش را به خیانت متهم کند.

نادیده گرفتن موضوعی که باعث اضطراب و ناراحتی ما می‌شود مکانیسم دفاعی انکار نامیده می‌شود. به عنوان مثال افرادی که مواد مصرف می‌کنند، اعتیاد خود را انکار می‌کنند. کسی که سیگاری شده است ممکن است بگوید: من فقط در جمع دوستان و به صورت تفننی سیگار می‌کشم. این فرد در حال انکار کردن وابستگی خود به سیگار است. یا هنگامی که یکی از عزیزمان می‌میرد اولین واکنش ما باور نکردن است.

وقتی انکار می‌کنیم خود را در قبال احساسات منفی ناشی از رویدادهای ناخوشایند مصون می‌کنیم. انگار چشم‌هایمان را روی مسئله می‌بندیم.

انکار کردن در کوتاه‌مدت به ما فرصتی می‌دهد که با موضوع کنار بیاییم اما اگر به صورت طولانی‌مدت مشکلات خود را انکار کنیم، به مرور زمان مشکلات ما بیشتر و بیشتر می‌شود.

یک راه اساسی برای آگاه نشدن از اضطراب‌های درونی، استفاده از مکانیسم دفاعی سرکوب است. سرکوب به صورت ناهشیار از ورود احساسات غیرقابل قبول به آگاهی ما جلوگیری می‌کند.

به عنوان مثال، فردی ممکن است خشم خود را پدر خود هیچ‌گاه احساس نکند، زیرا به صورت ناخودآگاه، ذهن او تمامی احساسات خشمش به پدر خود را که غیرقابل قبول است سرکوب می‌کند.

رشد انسان‌ها از کودکی تا بزرگسالی از مراحل مختلفی عبور می‌کند. هر یک از این مراحل ویژگی‌ها و نیازمندی‌های خاص خود را دارد که والدین باید آن‌ها را برطرف کنند. اگر نیازهای کودک در یک مرحله به صورت افراطی برآروده شود مانند اینکه کودک لوس شده باشد یا اینکه اصلا نیازها به اندازه کافی برآورده نشده باشد کودک در آن مرحله تثبیت می‌شود.

تثبیت به این معناست که رشد ما در یکی از مراحل رشدی متوقف شده است. مکانیسم دفاعی واپس‌روی یکی از مکانیسم‌هایی است که هنگام مواجهه با خطرات بیرونی یا تعارض‌های درونی ما را به سمت مرحله‌ای از رشد که در آن تثبیت شده‌ایم برمی‌گرداند. به عنوان مثال، قهر کردن یکی از رفتارهای کودکانه است که ما بزرگسالان هنگامی که از کسی دلخور می‌شویم انجام می‌دهیم. در واقع قهر کردن و اینکه کسی ناز ما را بکشد مربوط به دوره کودکی است. بنابراین، مکانیسم دفاعی واپس‌روی ما را به دوره‌ای از زندگی بر می‌گرداند که مسئولیت‌های کمتری بر عهده‌ی ما بوده است.

اگر برای اشتباهات خود بهانه‌های منطقی جور کنیم در واقع در حال استفاده از مکانیسم دفاعی منطقی‌سازی هستیم. وقتی پس از انجام کاری پیشمان بشویم شروع می‌کنیم به توجیه کردن آن که نوعی استفاده از مکانیسم دفاعی منطقی‌سازی است. یا وقتی دیگران را به خاطر اشتباهات خودمان سرزنش می‌کنیم در واقع آنها را مقصر می‌دانیم.

وقتی چیزی که باعث ترس و اضطراب در ما شده از قدرت بسیار بیشتری از ما برخوردار باشد به طوریکه ما نتوانیم احساس خود را به آن ابراز کنیم ممکن است با استفاده از مکانیسم دفاعی جابه‌جایی، احساس خود را به شخص دیگری که قدرت کمتری دارد جابه‌جا کنیم. به عنوان مثال وقتی نتوانیم حق خود را از رئیس‌مان بگیریم در خانه با همسرمان دعوا می‌کنیم. البته این جابه‌جایی به صورت ناخودآگاه صورت می‌گیرد و فرد نمی‌داند که در حال جابه‌جایی احساسات خویش است. در مثال فوق، فرد خشم خود در برابر رئيسش را سرکوب کرده است اما سرکوبی باعث از بین رفتن خشم نمی‌شود. این خشم در درون فرد باقی می‌ماند و منتظر یک جرقه کوچک است.

وقتی از کسی خشمگین هستیم و نمی‌توانیم نفرت خود را به او ابراز کنیم یا اینکه ابراز احساسات به او کار ناپسندی است ممکن است نفرت خود را از راه عشق‌ورزی افراطی نشان دهیم. معکوس کردن احساس اولیه، واکنش وارونه نامیده می‌شود. در واکنش وارونه، نفرت به عشق و خشم به مهربانی تبدیل می‌شود.

به عنوان مثال فردی که اعتماد به نفس کافی ندارد در بعضی از موقعیت‌ها اعتماد به نفس کاذبی را از خود نشان می‌دهد. این افراد عموماً در مورد توانمندی‌های خود اغراق می‌کنند. یا فرد دیگری که دوست دارد پدر و مادر سالمندش از دنیا بروند تا از هزینه‌های اضافی راحت شود ممکن است به آنها ابراز محبت افراطی نشان دهد. به هر حال داشتن آرزوی مرگ پدر یا مادر، به شدت غیراخلاقی است و فرد نمی‌تواند آن را تحمل کند. بنابراین بهتر است که خشم خود را به شکل دیگری نشان دهد که به غیراخلاقی بودن متهم نشود.

مکانیسم دفاعی والایش یک مکانیسم دفاعی پخته است. با استفاده از این مکانیسم دفاعی، فرد تمامی امیال ناپسند خود را به شکل جامعه‌پسند ابراز می‌کند. به عنوان مثال آدم خشمگینی که دوست دارد همه را زیر مشت و لگد بگیرد، یک بوکسور حرفه‌ای می‌شود. یا کسی که امیال جنسی غیرقابل قبولی دارد وارد حرفه‌ی عکاسی مد و فشن می‌شود یا نقاشی می‌شود که علاقه‌اش به نقاشی بدن زنان است.

با استفاده از این مکانیسم دفاعی، فرد روی جنبه عقلانی موقعیت اضطراب‌زا تأکید می‌کند و احساسات خود را نادیده می‌گیرد. به عنوان مثال وقتی کسی پاسخ منفی به پیشنهاد ازدواجش دریافت می‌کند به جای احساسات خود روی تحلیل شرایط اقتصادی جامعه و عدم عقلانی بودن ازدواج در برهه حساس کنونی تمرکز می‌کند.

چرا مردم از مکانیسم های دفاعی استفاده می‌کنند؟

بسیاری از مکانیسم های دفاعی به‌صورت ناخودآگاه به‌عنوان تلاش‌هایی برای محافظت از خود و اجتناب از احساسات، افکار یا تکانه‌های ناراحت‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرند. مکانیسم های دفاعی در یک پیوستار خفیف تا شدید و سازگار تا ناسازگار قرار می‌گیرند.

در واقع استفاده از مکانیسم های دفاعی نابهنجار نیست. همه ما به منظور محافظت از خود از مکانیسم های دفاعی استفاده می‌کنیم. اما اگر ما به صورت افراطی از مکانیسم های دفاعی استفاده کنیم آنگاه ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهیم زیرا مکانیسم های دفاعی برای اینکه مؤثر واقع شوند باید تا حدودی واقعیت را تحریف کنند وگرنه توانایی کاهش اضطراب را نخواهند داشت. ما نباید بفهمیم که محبت افراطی ما والدین به پیرمان ممکن است واکنش وارونه آرزوی مرگ آن‌ها باشد. اگر بدانیم دیگر نام آن مکانیسم دفاعی نیست.

مکانیسم های دفاعی بخشی از شخصیت ما هستند و همانند شخصیت در دوران کودکی شکل می‌گیرند. در این دوران، کودکانی که مورد آزار و اذیت یا بدرفتاری والدین قرار گرفته‌اند یا نیازهایشان به اندازه کافی برآورده نشده باشد از این مکانیسم های دفاعی استفاده می‌کنند تا اضطراب خود را کاهش دهند.

افرادی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند و دارای شرایط سلامت روانی مانند اضطراب و افسردگی هستند، اغلب از مکانیسم های دفاعی برای مقابله در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنند. در حالی که استفاده از مکانیسم های دفاعی در کوتاه‌مدت ممکن است احساس خوبی در شما ایجاد کند، باید تا آنجا که می‌توانید از آن‌ها اجتناب کنید.