مصاحبه انگیزشی چیست؟ ویژگی‌ ها و تکنیک ها

وقتی می‌خواهیم یکی از عادت‌ها یا یکی از رفتارهای ناسالم خود را تغییر دهیم ممکن است انگیزه کافی نداشته باشیم. به عبارت دیگر گاهی اوقات می‌دانیم که یک رفتارمان اشتباه است اما انگیزه کافی برای تغییر آن را نداریم. در این وضعیت مصاحبه انگیزشی می‌تواند چاره کار ما باشد.

مصاحبه انگیزشی که یکی از انواع رویکردهای مشاوره و رواندرمانی است به افراد کمک می‌کند که برای ایجاد تغییرات رفتاری مثبت انگیزه پیدا کنند. درواقع می‌توان گفت مصاحبه‌ انگیزشی در زمره درمان‌های مراجع-محور قرار می‌گیرد که ابتدا توسط روان‌شناس بزرگ کارل راجرز مطرح شد. مصاحبه انگیزشی به ویژه برای کسانی مفید است که نسبت به تغییر احساسات دوسوگرا دارند.

همه‌ی ما در مقعطی از زندگی‌مان این دوسوگرایی را تجربه کرده‌ایم مثلا ممکن است قصد تغییر رفتارمان را داشته باشیم اما فکر کنیم که هنوز آمادگی آن را نداریم. در این وضعیت مصاحبه انگیزشی به داد ما می‌رسد زیرا معتقد است که حل این دوسوگرایی و دوگانگی می‌تواند برای ایجاد تغییر انگیزه لازم را در اختیار ما قرار دهد.

نظریه‌پرداز اصلی مصاحبه‌ انگیزشی ویلیام میلر است که با کمک استفن رول‌نیک آن را برای درمان وابستگی به الکل گسترش داده است. مصاحبه‌ی انگیزشی رویکردی است که در افراد این باور را ایجاد می‌کند که خودشان مسئول بهبودی خویش هستند.

ويژگی‌های مصاحبه انگیزشی

در اینجا تعدادی از ویژگی‌های اصلی رویکرد مصاحبه انگیزشی را معرفی می‌کنم.

فضای مصاحبه انگیزشی

مصاحبه‌ی انگیزشی باید همیشه در یک فضای مخصوص اجرا شود. میلر و رول‌نیک آن را همکاری و احترام به خودگردانی مراجع می‌دانند. اگر قرار باشد مصاحبه انگیزشی اثربخش باشد درمانگر باید به روح مصاحبه انگیزشی پای‌بند باشد.

همکاری به جای مواجهه

همکاری، مشارکتی است که بین درمانگر و مراجع شکل می‌گیرد. در مصاحبه انگیزشی این رابطه بر اساس دیدگاه و تجربه‌های مراجع است. از این رو، این رویکرد در تقابل با سایر رویکردهای درمانی قرار می‌گیرد که در آن‌ها درمانگر از مواجهه و القا کردن دیدگاه خودش درباره رفتار مراجع استفاده می‌کند.

همکاری بین درمانگر و مراجع تفاهم ایجاد می‌کند که به مراجع اجازه می‌دهد رابطه‌ی همراه با اعتمادی به درمانگر خود داشته باشد. رسیدن به این نقطه در درمان‌های مواجهه‌ای کار دشواری است.

فراخوانی به جای آموزش

این ایده، که درمانگر نباید نظرات خودش را به مراجع تحمیل کند بر این فلسفه استوار است که انگیزه‌ی تغییر باید درونی باشد. به این ترتیب درمانگر نمی‌تواند در مراجع خود انگیزه تغییر ایجاد کند.

اینکه درمانگر یا مشاور چقدر مشتاق تغییر دادن رفتارهای مراجع باشد و چقدر از تکنیک‌های اثربخش استفاده کند فایده‌ای ندارد؛ زیرا تغییر تنها در صورتی رخ می‌دهد که مراجع خواهان آن باشد. بنابراین تنها وظیفه‌ی درمانگر این است که کاری کند تا انگیزه‌ی تغییر از درون مراجع برخیزد. هنگامی که انگیزه‌دهنده‌ها آشکار شدند مراجع می‌تواند از آن‌ها برای آسان‌تر کردن روند بهبودی یا کمک به ادامه‌ی مسیر، هنگامی که می‌خواهد تسلیم شود استفاده کند.

خودگردانی به جای اقتدار

برخلاف سایر رویکردهای درمانی که بر اقتدار درمانگر تأکید می‌کنند، مصاحبه انگیزشی معتقد است که قدرت واقعی برای ایجاد تغییرات در درون مراجع قرار دارد. درمانگر نمی‌تواند مطالبه‌گر این تغییر باشد.

به عبارت دیگر انجام اقدامات لازم برای تغییر رفتار به مراجع بستگی دارد. آن‌ها باید کار را انجام دهند. این نوعی خودتوانمندسازی است. علاوه بر این، مراجعان در قبال اعمال خود مسئول می‌داند.

اصول زیربنایی مصاحبه انگیزشی

مشاورانی که از مصاحبه انگیزشی استفاده می‌کنند، در طول فرآیند بهبودی به چهار اصل پایبند هستند. این اصول برای ایجاد اعتماد در رابطه درمانی حیاتی هستند.

ابراز همدلی

ممکن است افراد در ابتدا از ترس قضاوت شدن توسط درمانگر خود تمایلی به رفتن به درمان نداشته باشند. برخی حتی ممکن است در مورد رفتار خود احساس گناه داشته باشند که به نوبه‌ی خود ترس از قضاوت را بیشتر می‌کند. اما قضاوت کاری نیست که در مصاحبه انگیزشی انجام شود.

درمانگرانی که از مصاحبه انگیزشی استفاده می‌کنند به جای قضاوت کردن بر درک موقعیت از دیدگاه مراجع خود، یعنی بر همدلی تمرکز می‌کنند.

لازم نیست که درمانگر برای نشان دادن همدلی با مراجع خود در موضوعات مختلف موافقت کند. همدلی به معنای این است که درمانگر به منظور درک دیدگاه دیگری، دیدگاه‌های خود را کنار می‌گذارد. این عمل فضای امنی را ایجاد می‌کند که در آن مراجعان برای خود واقعی خودشان را ابراز کنند احساس راحتی می‌کنند و نگرانی‌هایشان را با درمانگر درمیان می‌گذارند.

ایجاد ناهمخوانی

ناهمخوانی به این معناست که فرد درک کند بین جایی که قرار دارد و جایی که می‌خواهد به آن برسد همخوانی وجود ندارد. از این طریق مراجع می‌فهمد بین کسی که هست و کسی که دوست دارد باشد تفاوت‌های عمده‌ای وجود دارد. این ناهمخوانی باعث ایجاد انگیزه تغییر می‌شود.

این وظیفه مشاور است که به مراجع کمک کند تا ارزش‌های اصلی خود را شناسایی و اهداف شخصی خود را روشن کند. اهداف و اقدامات در فضایی قابل اعتماد، به صورت مشارکتی و بدون فشار ایجاد می‌شوند. این کار محیطی را ارائه می‌دهد که بر اساس نیازها، خواسته‌ها، اهداف، ارزش‌ها و نقاط قوت فرد است.

کنار آمدن با مقاومت

مصاحبه انگیزشی این را می‌پذیرد که تغییر همیشه صرفاً به این دلیل که قصد تغییر دارید رخ نمی‌دهد. بنابراین طبیعی است که بارها نظر خود درباره تغییر را عوض کنید.

به جای به چالش کشیدن، مخالفت یا انتقاد کردن از مراجعان، این وظیفه مشاور است که به آنها کمک کند تا به درک جدیدی از خود و رفتارهایشان برسند. یکی از راه‌هایی که آنها این کار را انجام می‌دهند، قالب بندی مجدد یا ارائه تفسیرهای مختلف از موقعیت‌های خاص است. این تغییر دیدگاه انگیزه فرد را برای تغییر افزایش می‌دهد. این تغییر دیدگاه و افزایش انگیزه بر اساس اهداف و ارزش‌های خود مراجعان است.

به عنوان مثال، اگر مراجع فاش کند که برای مقابله با خیانت شریک زندگی خود شروع به مصرف الکل کرده است، مشاور ممکن است به او کمک کند تا وضعیت را دوباره تنظیم کند. به جای اینکه مراجع خودش را سرزنش کند، ممکن است متوجه شود که فرد به خاطر مسائل خودش خیانت کرده است.

حمایت از خودکارآمدی

خودکارآمدی عبارت است از باور یا اطمینان فرد به توانایی خود برای انجام یک رفتار هدف. مشاوری که از رویکرد مصاحبه انگیزشی پیروی می‌کند، از خودکارآمدی مراجعان خود با تقویت قدرت آنها برای ایجاد تغییراتی که می‌خواهند حمایت می‌کند. درمانگر آنها را از طریق فرآیند تغییر رفتار راهنمایی می‌کند، تغییرات مثبتی که مشتریان ایجاد می‌کند را تصدیق می‌کند و در این مسیر آن‌ها را تشویق می‌کند.

در ابتدا ممکن است درمانگر به افراد برای ایجاد تغییر اعتماد بیشتری داشته باشد تا خود مراجعان. اما این می‌تواند با حمایت مداوم تغییر کند. به زودی، مشتری شروع به شناخت نقاط قوت و توانایی خود برای تغییر رفتار خود برای بهتر شدن می‌کند.

تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی

در مصاحبه انگیزشی، درمانگران به افراد کمک می‌کنند تا احساسات خود را کشف کنند و انگیزه‌های خود را بیابند. آنها این کار را با استفاده از چهار تکنیک اساسی انجام می‌دهند.

درمانگران با پرسیدن سؤالات باز، اطلاعات را جمع‌آوری می‌کنند، حمایت و احترام را با استفاده از جملات تأییدی نشان می‌دهند، همدلی را از طریق تأمل بیان می‌کنند و از خلاصه‌ها برای اطلاعات گروهی استفاده می‌کنند.

سوالات باز پاسخ

سوالات باز-پاسخ سوالاتی هستند که نمی‌توانید با “بله” یا “خیر” به آنها پاسخ دهید. این نوع سوالات شما را تشویق می‌کنند تا عمیق‌تر در مورد یک موضوع فکر کنید.

چنین سؤالاتی اغلب با کلماتی مانند «چگونه» یا «چه چیزی» شروع می‌شوند و به درمانگر این فرصت را می‌دهند که درباره شما اطلاعات بیشتری کسب کند. نمونه‌هایی از سوالات باز عبارتند از:

• «قبلا برای ایجاد تغییر چه تلاش‌های انجام دادی؟»
• «در مورد رابطه‌ات با پدر و مادرت چه می‌توانی به من‌بگویی؟»

تأییدها

تأییدها جملاتی هستند که نقاط قوت فرد را انعکاس می‌دهند و رفتارهای مثبت او را تصدیق می‌کنند. اگر به درستی انجام شود، جملات تأییدی می‌تواند به ایجاد اعتماد به نفس فرد در توانایی خود برای تغییر کمک کند.

نمونه‌هایی از پاسخ‌های تایید‌کننده عبارتند از:

• واضح است که شما فردی بسیار مدبر هستید.
• تو در آن شرایط خیلی خوب با خودت کنار آمدی.
• خیلی خوشحالم که امروز به کلینیک آمدی. می‌دانم که جستجوی کمک همیشه آسان نیست.
• امروز شجاعت زیادی لازم بود تا شما در این مورد با من صحبت کنید.

گوش دادن انعکاسی

انعکاس یا گوش دادن انعکاسی شاید حیاتی‌ترین مهارتی است که درمانگران از آن استفاده می‌کنند. انعکاس به مراجع این امکان را می‌دهد که بداند درمانگر به او گوش می‌دهد و سعی می‌کند دیدگاه او را درک کند. همچنین به مراجع این فرصت را می‌دهد تا هرگونه سوءتفاهم را اصلاح و احساسات خود را به تفصیل بیان کند.

انعکاس‌دهی یا بازتاب دادن یک مهارت اساسی در مصاحبه انگیزشی و نحوه ابراز همدلی درمانگران است.

خلاصه‌ها

خلاصه‌ها نوع خاصی از بازتاب هستند. آن‌ها نشان می‌دهند که درمانگر به حرف‌های مشتری گوش می‌دهد و آن‌ها را می‌فهمد.

درمانگران می‌توانند از خلاصه‌ها در طول مکالمه استفاده کنند. چند نمونه از تکنیک‌های خلاصه‌سازی عبارتند از:

• جمع‌بندی: جمع‌بندی آنچه مراجع گفته است را تقویت می‌کند. به عنوان مثال، درمانگر ممکن است بگوید: «بگذار ببینم آیا تا به حال آنچه شما گفته‌اید را متوجه شده‌ام».
• پیوند دادن: پیوند مستلزم ایجاد ارتباط بین دو بخش از یک گفتگو است. به عنوان مثال، درمانگر ممکن است بگوید: «یک دقیقه پیش گفتید می‌خواهید با او صحبت کنید… شاید اکنون بتوانیم در مورد اینکه چگونه ممکن است تلاش کنید…».
• انتقال: انتقال پایان یک جلسه یا رفتن به موضوع دیگری را به پایان می‌رساند. برای مثال، درمانگر ممکن است بگوید: «یک دقیقه پیش گفتی… اما آخرین باری که همدیگر را دیدیم، به نظر می‌رسید… نظرت در مورد آن چیست؟».

مصاحبه انگیزشی در چه مواردی کمک می‌کند؟

در اصل، مصاحبه انگیزشی بر درمان اختلالات مصرف مواد با آماده کردن افراد برای تغییر رفتارهای مرتبط با مصرف مواد متمرکز بود. اما به مرور زمان از آن با موفقیت در سایر شرایط مورد استفاده قرار گرفت:

• کنترل دیابت
• رژیم غذایی
• پیشگیری از چاقی
• فعالیت بدنی
• رفتار جنسی
• سیگار کشیدن

مصاحبه انگیزشی همچنین می تواند به عنوان مکمل درمان شناختی رفتاری (CBT)  برای اختلالات اضطرابی، مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) استفاده شود. این رویکرد حتی برای کاهش ترس از زایمان نیز استفاده شده است.

مزایای مصاحبه انگیزشی

دلایل متعددی وجود دارد که چرا مصاحبه انگیزشی در حیطه سلامت روان استفاده زیادی دارد:

• ایجاد اعتماد به نفس و اعتماد مراجع به خود
• کمک به مراجعان که مسئولیت خود و اعمالشان را بپذیرند
• کاهش احتمال عود در آینده
• آماده‌سازی مراجعان برای پذیرش بیشتر از درمان
• به مراجعان نشان می‌دهد که قدرت تغییر زندگی خود را دارند
• آموزش دادن به مراجعان برای قبول مسئولیت خود

مصاحبه انگیزشی به ویژه برای افرادی مفید است که در ابتدا نسبت به شروع یک برنامه درمانی مقاوم هستند یا برای ایجاد تغییرات لازم در زندگی آمادگی ندارند.

اثربخشی مصاحبه انگیزشی

از زمان معرفی مصاحبه انگیزشی برای اولین بار در دهه 1980، مطالعات نشان داده‌اند که این رویکرد درمانی می‌تواند به طور موثر طیف وسیعی از شرایط سلامت روانی و جسمی را درمان کند.

یک متاآنالیز از 72 کارآزمایی بالینی نشان داد که مصاحبه انگیزشی منجر به ترک سیگار، کاهش وزن و کنترل سطح کلسترول شد.

تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که مصاحبه انگیزشی می‌تواند به درمان اعتیاد کمک کند. بررسی دیگری نشان می‌دهد که مصاحبه انگیزشی می‌تواند به طور موثری باعث کاهش مصرف زیاد الکل و همچنین دفعات و مقدار مصرف الکل شود.

کلام آخر

مصاحبه انگیزشی یک رویکرد درمانی است که به افراد کمک می‌کند تا احساسات دوسوگرا و ناامنی خود را نسبت به تغییر مشکلات برطرف کنند تا انگیزه درونی برای تغییر داشته باشند. مصاحبه انگیزشی یک فرآیند عملی، کوتاه‌مدت و همدلانه است که دشواری ایجاد تغییرات را در نظر می‌گیرد.

References

Hettema J, Steel, J, Miller WR. Motivational interviewing. Annu Rev Clin Psychol. 2005;1:91-111.

Treatment Improvement Protocols. Enhancing Motivation for change in Substance Abuse Treatment. Chapter 3—Motivational Interviewing as a Counseling Style. SAMHSA. (1999, Rockville, MD)

SAMSA-HSRA Center for Integrated Health Solutions website. Motivational Interviewing.