سوگیری تأیید: دیدن آنچه می خواهیم باور کنیم

چه باور داشته باشید چه نداشته باشید ما نمی‌توانیم همیشه به آنچه می‌بینیم و می‌شنویم اعتماد کنیم؛ زیرا حافظه‌ی ما تحت تأثیر انتظارات ما قرار می‌گیرد (آیزنک و کین، ۲۰۱۵) و انتظارات باعث ایجاد خطاهای شناختی، از جمله سوگیری تأیید می‌شود.

سوگیری تأیید یک پدیده‌ی شناخته‌شده است و به این موضوع اشاره دارد که ما گرایش داریم به دنبال شواهدی باشیم که با باورهایمان مطابقت داشته باشند و به ایده‌هایمان بچسبیم حتی اگر اتفاقات و اطلاعات موجود با باورهای ما در تناقض باشند (لیدن، ۲۰۲۳).

روان‌شناسان تکاملی و شناختی موافق‌اند که ما به طور طبیعی به صورت انتخابی عمل می‌کنیم و به دنبال اطلاعاتی هستیم که از قبل آن‌ها را می‌دانیم (باس، ۲۰۱۶).

در این مقاله سوگیری تأیید را تعریف می‌کنیم، نحوه رخ دادن آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم، اهمیت آن را مطرح می‌کنیم و به صورت مفصل به این موضوع می‌پردازیم که چگونه آن را شناسایی کنیم و برای کاهش آن چه اقداماتی انجام دهیم.

 تعریف سوگیری تأیید

برای درک سوگیری تأیید ابتدا باید تعریف آن را بدانیم:

«گرایش انسان برای جست‌وجو، تفسیر کردن، ترجیح دادن، و یادآوری انتخابی اطلاعاتی است که باورهای از قبل موجود را تأیید می‌کنند، در حالیکه باعث اجتناب یا نادیده گرفتن اطلاعاتی می‌شود که این باورها را تأیید نمی‌کنند».

تاریخچه

حداقل از قرن هفدهم این موضوع که انسان‌ها به ایجاد و حفظ ایده‌ها و باورها تمایل دارند، حتی زمانی که با شواهد مخالف مواجهه می‌شوند، شناخته‌شده و مورد پذیرش قرار گرفته است. با این وجود، اصطلاح سوگیری تأیید در دهه‌ی ۱۹۶۰ با کارهای یک روانشناس شناختی به نام پیتر کاثکارت واسون رواج پیدا کرد (لیدن، ۲۰۲۳).

واسون، آزمایشی را به منظور بررسی ماهیت فرضیه‌آزمایی ابداع کرد به آزمایش ۲-۴-۶ معروف است. در این آزمایش به شرکت‌کنندگان اعداد ۲، ۴، و ۶ داده می‌شد و گفته می‌شود که این توالی از یک قانون پیروی می‌کند. سپس از آن‌ها خواسته می‌شد که برای کشف قانون این توالی فرضیه‌ای بدهند و یک مجموعه‌ی سه‌عددی دیگری را برای آزمون کردن قانونی که کشف کرده‌اند مطرح کنند (واسون، ۱۹۶۰؛ لایدن، ۲۰۲۳).

برای مثال، اگر یک شرکت‌کننده گمان کند که عدد دوم دوبرابر عدد اول است و عدد سوم، سه برابر بزرگتر از آن، ممکن است اعداد ۱۰، ۲۰ و ۳۰ را پیشنهاد دهد.

اما اگر شرکت‌کننده‌ای به این نتیجه می‌رسید که این توالی حاصل این است که هر عدد به‌اضافه‌ی ۲ شود آنگاه توالی ۱۳، ۱۵ و ۱۷ را پیشنهاد می‌داد (واسون، ۱۹۶۰، لایدن، ۲۰۲۳).

اما قانون واقعی بسیار شسته‌ورفته است؛ اعداد ترتیب صعودی دارند.

از آنجایی که ما معمولاً آزمون‌هایی را پیشنهاد می‌کنیم که باورهای اولیه ما را تأیید می‌کنند، آنگاه هر دو فرضیه‌ای که به عنوان مثال مطرح شد، صحیح است حتی اگر پاسخ مد نظر نباشند (واسون، ۱۹۶۰؛ لایدن، ۲۰۲۳).

این آزمایش نمایانگر سوگیری تأیید است: ما به دنبال اطلاعاتی هستیم که باورهای موجود یا فرضیه‌های ما را تأیید کنند نه اینکه آن‌ها را به چالش بشکند یا تأیید نکنند (لایدن، ۲۰۲۳).

با گذشت چنددهه از آزمایش واسون و با پیشرفت علوم شناختی ما متوجه شده‌ایم که مردم معمولاً تمام چیزهایی را که نیاز دارند در اختیار ندارند، و حتی اگر داشته باشند به دلیل محدودیت‌های موجود در محیط، توجه یا حافظه قادر به استفاده از همه اطلاعات نیستند.

در عوض ما روی گمانه‌زنی‌ها حساب می‌کنیم. این قواعد سرانگشتی به آسانی به کار بسته می‌شوند و تا حدی صحیح‌اند اما می‌توانند منجر به خطاهای جدی و سیستماتیک در قضاوت کردن شوند (آیزنک و کین، ۲۰۱۵).

سوگیری تأیید در بافت

سوگیری تأیید یکی از خطاهای شناختی است. خطاهای شناختی بسیار اهمیت دارند از این جهت که پژوهش‌ها نشان داده‌اند آسیب‌پذیری نسبت به اضطراب و افسردگی به وجود انواع سوگیری‌های شناختی بستگی دارد و درمان‌های روان‌شناختی مانند درمان شناختی-رفتاری باید هدفشان کاهش خطاهای شناختی باشد (آیزنک و کیانه، ۲۰۱۵).

افرادی که دارای این چهار سوگیری هستند تمرکز بیشتری بر تهدیدهای بیرونی دارند، تمایل دارند رویدادها را عامل نگرانی بدانند و خودشان را طوری در نظر می‌گیرند که در گذشته رویدادهای ناخوشایند زیادی را تجربه کرده‌اند (آیزنک و کین، ۲۰۱۵).

به طور مشابه، سوگیری تأیید به این معناست که افراد به شواهدی که پیش‌فرض‌ها یا فرضیه‌هایشان را تأیید می‌کند وزن بیشتری می‌دهند حتی اگر شواهد نادرست و غیرمفید باشند. این موضوع باعث تصمیم‌گیری ضعیفی می‌شود زیرا توانایی در نظر گرفتن دیدگاه‌های جایگزین یا شواهدی که با باورهایمان متناقض است را محدود می‌کند (لایدن، ۲۰۲۳).

بنابراین تعجب آور نیست که چنین سوگیری یا چشم‌انداز منفی به پیامدهای ناسالمی مانند اضطراب و افسردگی منجر شود (آیزنک و کین، ۲۰۱۵).

مثالهایی از سوگیری تأیید

سوگیری تأیید رایج است و معمولاً تأثیر اندکی دارد. با وجود این برخی مواقع تأثیرگذاری زیادی پیدا می‌کند.

محدودیت اطلاعات

در سال ۲۰۰۵، در یک حمله تروریستی در لندن ۴ بمب منفجر شد (سه بمب در مترو و یکی در اتوبوس) که در نتیجه آن ۵۲ نفر کشته و ۷۵۰ نفر زخمی شدند. در هفته‌های بعد از آن که هرج و مرج همه‌جا را فرا گرفته بود تلاش برای انفجار یک بمب انتحاری شکست خورد و فرد بمب‌گذار فرار کرد.

جای تعجب نیست که چندین گروه پلیسی برای دستگیری فرد بمب‌گذار فعالیت خود را آغاز کردند و عده‌ی زیادی از مظنونان زیر نظر گرفته شدند. با این حال سرویس‌های امنیتی چندین اشتباه بزرگ مرتکب شدند.

به عنوان مثال در ۲۲ جولای ۲۰۰۵، مردی که با دو مظنون در یک خانه زندگی می‌کرد و شباهت بسیار زیادی به یکی از آن‌ها داشت به ضرب گلوله مأموران پلیس در مترو کشته شد.

زمینه بمب‌گذاری‌های قبلی، اطلاعات موجود، و جلسات توجیهی قبل از عملیات، این انتظار را ایجاد کرد که تیم تجسسی یک بمب‌گذار انتحاری را که در حال عبور از در خروجی بودند، تشخیص دهد.

مرد اشتباهی به این دلیل جان باخت که افسران درگیر نتوانستند محدودیت‌های اطلاعاتی را که در آن زمان در دسترس بودند ببینند.

شناسایی شاهد

در سال 1976، جان دمیانجوک که کارگر کارخانه‌ای در کلیولند، اوهایو، بود به عنوان یک جنایتکار جنگی نازی، معروف به ایوان وحشتناک، عامل بسیاری از قتل‌ها در اردوگاه‌های زندان در جنگ جهانی دوم شناسایی شد.

با توجه به انکار فرد و شواهد محدود، پرونده مبتنی بر اثبات هویت از طریق یک ردیف عکس بود. با این حال، مشخص شد که “ایوان وحشتناک” صورت گرد و طاس داشت.

از آنجایی که متهم تنها فردی بود که با توضیحات مطابقت داشت، توسط همه شاهدان انتخاب شد (Lidén, 2023). اینکه آیا شاهدان واقعاً قادر به شناسایی کارگر کارخانه به عنوان مجرم بوده اند یا نه، موضوعیت نداشت.

این پرونده حول محور ناعادلانه بودن ترکیب و سوگیری تاییدی بود که ناشی از اطلاعاتی بود که به آنها داده شده بود (Lidén، 2023).

سال‌ها بعد، در سال 2012، به دنبال چالش‌های مداوم برای هویتش، جان دمیانوک در انتظار درخواست تجدیدنظر برای محکومیتش در دادگاه آلمان درگذشت. هویت او همچنان نامشخص باقی ماند، زیرا سوگیری تایید باقی ماند (“ایوان وحشتناک”، 2024).

۱۰ دلیلی که باعث می‌شود دچار سوگیری تأیید شویم

سوگیری تأیید می‌تواند تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر زندگی‌ خودمان و دیگران داشته باشد (کاپس و همکاران، ۲۰۱۰).

به همین دلیل درک دلایل سوگیری تأیید و عوامل روان‌شناختی دخیل در آن بسیار کمک کننده است. به طور کلی پژوهش‌ها و تحقیقات دلایل زیر را به دست آورده‌اند:

1. ما دوست نداریم فرضیه‌های اول خود را کنار بگذاریم. در واقع وقتی برای یک رویداد فرضیه‌ای در ذهن‌مان شکل می‌گیرد کنار گذاشتن آن برایمان سخت است.
2. ما برای ساختن فرضیه‌هایمان ترجیح می‌دهیم از اطلاعاتی که ابتدا در دسترس‌مان قرار دارد استفاده کنیم.
3. زمانی که تحت فشار بار شناختی هستیم به احتمال زیاد از سوگیری تأیید استفاده می‌کنیم.
4. آن‌هایی که هوش کمتری دارند نیز بیشتر از سوگیری تأیید استفاده می‌کنند، احتمالا به این دلیل که توانایی مدیریت کردن بار شناختی و دیدن کل تصویر را ندارند.
5. آن‌هایی که دچار اختلالات شناختی هستند از سوگیری تأیید بیشتر استفاده می‌کنند.
6. گاهی نمی‌توانیم تمامی اطلاعات مرتبط برای به چالش کشیدن فرضیه‌ی موجود یا ساختن یک فرضیه جدید را در نظر بگیریم و درک کنیم.
7. اکثر اوقات ما تحت تأثیر هیجانات و انگیزه‌های خود هستیم و از این رو نسبت به واقعیت‌ها دچار کوری شده‌ایم.
8. تعصب داشتن نسبت به افکار و باورهای موجودمان حتی اگر نادرست باشند نیز باعث شکل‌گیری سوگیری تأیید می‌شود.
9. ما به دلیل اینکه تحت تأثیر اعتقادات و استدلال‌های اطرافیان خود قرار می‌گیریم و احتمالا آن‌ها شبیه ما هستند دچار سوگیری تأیید می‌شویم.
10. ما دوست داریم که فرضیه‌ها و باورهای ما در مورد رویدادها بیشتر از فرضیه‌ها و باورهای دیگران درست از آب درآیند.

۱۰ گام برای شناسایی و کاهش سوگیری تأیید

در ادامه گام‌ها و رویکردهایی را شرح می‌دهم که به شما کمک می‌کند سوگیری تأیید را شناسایی کنید و برای کاهش آن اقدامات لازم را انجام دهید:

1. ابتدا به ساکن شما باید باور کنید که چیزی به نام سوگیری تأیید وجود دارد و درک کنید که روی تصمیم‌گیری و نحوه تفسیر کردن اطلاعات و رویدادها تأثیر می‌گذارد. درواقع در گام اول شما باید به خطایی که در فرایند فکر کردن‌تان رخ می‌دهد آگاهی داشته باشید و آن را بپذیرید.
2. در گام بعدی شما باید به صورت فعالانه دیدگاه‌های مختلف و متفاوت با باورها و فرضیه‌های خود را در نظر بگیرید و به آن‌ها توجه کنید.
3. شما باید مهارت‌های تفکر انتقادی را بیاموزید تا با استفاده از آن شواهد و مباحث را به صورت عینی یعنی بدون در نظر گرفتن و ترجیح دادن باورهای قبلی یا پیامدهای دلخواه‌تان در نظر بگیرید.
4. با آگاهی از سوگیری‌های مختلفی که دارید برای زیر سؤال بردن باورها و مفروضات خود تلاش کنید.
5. تلاش کنید تبیین‌ها یا فرضیه‌های جایگزینی را که ممکن است با باورها یا تفسیرهای اولیه‌تان در تضاد است پیدا کنید.
6. نسبت به بازخورد و انتقاد از سوی دیگران گشوده باشید حتی اگر آن‌ها ایده‌های شما را به چالش می‌کشند. در واقع بازخورد و نقد شدن فرصتی برای رشد و یادگیری هستند.
7. روش‌های سیستماتیک و دقیق را برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها به کار ببرید و مطمئن شوید که نتیجه‌گیری‌های شما مبتنی بر شواهد هستند و نه ناشی از سوگیری‌های شخصی.
8. وارد مباحث و گفتگو با افرادی شوید که دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی نسبت با شما دارند. این کار به شما کمک می‌کند که دیدگاه‌های دیگر را درک کنید و سوگیری خود را به چالش بکشید.
9. به طور مدام به دنبال یادگیری اطلاعات جدید باشید و دانش خود را به صورت مرتب آپدیت کنید. این کار باعث می‌شود که شما از تثبیت شدن اطلاعات قبلی خود جلوگیری کنید و از این طریق تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرید.
10. تفکر تحلیلی، سوال کردن درباره مفروضات، ارزیابی عینی شواهد را تمرین کنید و همیشه دیدگاه‌های جایگزین را در نظر بگیرید.

تأثیر سوگیری تأیید بر پژوهش‌های علمی

در سال 1968، کارل پوپر تشخیص داد که ابطال‌پذیری (توانایی اثبات نادرست یا غلط بودن چیزی) برای تمام تحقیقات علمی بسیار مهم است و بر رفتار محققان و نتایج تجربی تأثیر می‌گذارد.

پوپر به عنوان یک دانشمند مطرح کرد که ما باید به دنبال پیدا کردن چیزهایی باشیم که نشان می‌دهند یک نظریه نادرست است نه اینکه به دنبال شواهدی برای تأیید درست بودن آن باشیم.

پوپر استدلال می‌کرد که دانشمندان، ما باید به جای جستجوی تأیید صحت آن، بر جستجوی مثال‌هایی برای اینکه چرا یک نظریه کار نمی‌کند تمرکز کنیم. اخیراً، محققان همچنین در نظر گرفته‌اند که وقتی یافته‌ها نشان می‌دهند یک نظریه نادرست است، ممکن است به دلیل مشکلات طراحی آزمایشی یا دقت داده‌ها باشد. (آیزنک و کین، 2015).

هنوز هم سوگیری تأیید یکی از مشکلاتی است که برای مدت طولانی بر سر راه اکتشافات علمی قرار دارد و یک چالش باقی مانده است.

به عنوان مثال هنگامی که محققان به کارهای الکساندر گراهام بل برای اختراع تلفن نگاه کردند، دریافتند که به دلیل سوگیری تأیید، او رویکردهای جدید امیدوارکننده را به نفع رویکردهای آزمایش‌شده خود نادیده گرفته است. در نهایت، توماس ادیسون اولین کسی بود که پیشرو تلفن‌های امروزی محسوب می‌شود (آیزنک و کین، 2015).

اخیراً، مطالعه ای نشان داد که 88 درصد از دانشمندان حرفه ای که روی مسائل زیست شناسی مولکولی کار می کنند با سرزنش روش‌های تجربی خود به یافته‌های غیر منتظره و متناقض پاسخ دادند. آنها این پیشنهاد را نادیده گرفتند که ممکن است نیاز به اصلاح، یا حتی جایگزینی نظریه‌های خود داشته باشند (Eysenck & Keane, 2015).

با این حال، زمانی که همان دانشمندان رویکرد خود را تغییر دادند و به نتایج متناقض مشابهی دست یافتند، 61 درصد مفروضات نظری خود را مورد بازبینی قرار دادند (Eysenck & Keane, 2015).

گزارش نکردن یافته‌های تحقیقاتی که به نتیجه دلخواه نرسیده‌اند نیز مشکل دیگری است. این مشکل به عنوان “مشکل کشوی فایل‌ها” شناخته می‌شود. داده‌ها در کشوی پایینی پنها می‌شوند زیرا محقق تلاش نمی‌کند یافته‌ها را منتشر کند یا به این دلیل که مجلات علاقه‌ای به آنها نشان نمی‌دهند (Lidén, 2023).

آیا سوگیری تأیید می‌توانید مفید هم باشد؟

هیچ شکی وجود ندارد که دلایل تکاملی خاصی برای سوگیری تأیید وجود داشته باشد اما ما هنوز به صورت دقیق نمی‌دانیم که آن دلایل چه هستند (پتیرز، ۲۰۲۲).

محققان نشان داده‌اند که چند مزیت بالقوه برای چسبیدن به افکار و باورهای قبلی‌مان و جست‌وجوی اطلاعات تأییدکننده آن‌ها وجود دارد که عبارت اند از (Peters, 2022; Gabriel & O’Connor, 2024; Bergerot et al., 2023):

• کمک به رشد شخصی افراد از طریق تقویت خودپنداره‌ها و ویژگی‌های مثبت آنها
• کمک به افراد برای شکل دادن به ساختارهای اجتماعی از طریق ترغیب دیگران به اتخاذ دیدگاه‌های آنها
• حمایت از افزایش اعتماد به نفس با تقویت باورهای افراد و نادیده گرفتن شواهد متناقض
• کمک به انطباق و ثبات اجتماعی از طریق تقویت باورها و ارزش‌های مشترک در یک گروه، به طور بالقوه تقویت همکاری و هماهنگی
• تشویق تصمیم‌گیری با رفع شک و تردید
• افزایش ظرفیت تولید دانش یک گروه با حمایت از کاوش عمیق‌تر دیدگاه‌های تک‌تک اعضا

توجه به این نکته ضروری است که مزایای احتمالی نیز محدودیت‌های خود را دارند. آنها به طور بالقوه به بهای نادیده گرفتن نیازهای دیگران از فرد حمایت می‌کنند در حالی که به طور بالقوه باعث تحریف و مانع شکل‌گیری باورهای مستدل می‌شوند (پیترز، 2022).

سخن پایانی

ما همیشه نمی‌توانیم به آنچه می‌شنویم یا می‌بینیم اعتماد کنیم زیرا باورها و انتظارات ما بر نحوه تعامل ما با جهان تأثیر می‌گذارد.

سوگیری تایید به تمایل طبیعی ما برای جستجو و تمرکز بر روی آنچه باورهای ما را تایید می‌کند، اشاره دارد، و اغلب هر چیزی را که با آنها در تضاد است نادیده می‌گیریم.

در حالی که ما بیش از 200 سال از تأثیر سوگیری تأیید آگاه شده‌ایم، هنوز هم به دلیل تأثیری که بر ما به صورت فردی و جامعه دارد، اغلب باعث می‌شود ما تصمیمات ضعیفی بگیریم.

سوگیری تایید چندین منبع و دلیل دارد، از جمله عدم تمایل ما به چشم‌پوشی از باورهای اولیه (حتی در صورت نادرست)، ترجیح فرضیه‌های شخصی، بار شناختی، و اختلالات شناختی.

با این حال، بسیاری از ما می‌توانیم با تمرین و آموزش، سوگیری تأیید را کاهش دهیم. ما می‌توانیم از چنین تمایلاتی آگاه‌تر شویم و به دنبال چالش‌ها یا توضیحات جایگزین برای باورهایمان باشیم.

این مهم است زیرا سوگیری تایید می‌تواند بر نحوه کار ما، تحقیقاتی که بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری می‌کنیم و نحوه مدیریت درمانجویانمان، روابط با دیگران و محیط را تحت تاثیر قرار دهد.