طرحواره آسیب پذیری یعنی مضطرب بودن در مورد حوادث ناگوار. کسی که طرحواره آسیب پذیری دارد هر لحظه احساس می‌کند که قرار است اتفاق بدی رخ دهد. به عنوان مثال ممکن است فکر کند که ممکن است به یک بیماری مبتلا شود، فقیر شود یا کنترل خود را از دست بدهد.
پرسشنامه طرحواره آسیب پذیری
| خیر | کمی | بله | |
| ۱. نمی‌توانم جلوی خودم را بگیرم که هر لحظه ممکن است اتفاق بدی رخ دهد. | |||
| ۲. هر لحظه اتفاق بدی ممکن است رخ دهد. | |||
| ۳. نگرانم که آواره خیابان‌ها شوم. | |||
| ۴. نگرانم که مبادا دچار یک بیماری سخت بشوم. | |||
| ۵. از هواپیما یا رانندگی می‌ترسم. | |||
| ۶. نگرانم که مورد حمله دزدها قرار بگیرم. | |||
| ۷. حملات اضطرابی دارم. | |||
| ۸. همیشه به نشانه‌های بیماری در بدنم دقت می‌کنم. | |||
| ۹. می‌ترسم که کنترلم را از دست بدهم. | |||
| ۱۰. نگرانم که ورشکسته شوم. |
راهنمای نمره‌گذاری
- اگر به دو سوال پاسخ “بله” داده باشید طرحواره آسیب پذیری شما خفیف است.
- اگر به ۳ تا ۵ سوال پاسخ “بله” داده باشید طرحواره آسیب پذیری شما در حد متوسط است.
- اگر به بیش از ۵ سؤال پاسخ “بله” داده باشید طرحواره آسیب پذیری شما شدید است.
* به نظر من حتی اگر به یک سوال پاسخ مثبت داده باشید باز هم باید با یک درمانگر خبره در مورد طرحواره آسیب پذیری مشاوره کنید تا از وجود یا عدم وجود این طرحواره در خودتان اطمینان پیدا کنید.
به طور معمول حیطه‌هایی که فرد فکر می‌کند قرار است حادثه بدی رخ دهد شامل موارد زیر است:
- سلامتی و بیماری
- خطر
- فقط
- از دست دادن کنترل
طرحواره آسیب پذیری و سلامتی و بیماری
اگر طرحواره آسیب پذیری شما مربوط به این حیطه باشد شما مدام نگران این هستید که بیمار شوید و سلامتی خود را از دست بدهید. شما دچار وسواس سلامتی هستید و یک لحظه نمی‌توانید فکر خود را از بیمار شدن منحرف کنید.
اگر قسمتی از بدنتان درد بگیرد شما فوراً فکر می‌کنید که دچار یک بیماری سخت شده‌اید مانند سرطان، MS. حتی ممکن است فکر کنید که به زودی خواهید مرد. به عنوان مثال اگر تپش قلب پیدا کنید فکر می‌کنید به زودی دچار سکته قلبی خواهید شد.
در نتیجه شما همیشه وضعیت بدنی خود را چک می‌کنید. ممکن است مدام از این دکتر به آن دکتر بروید تا در مورد سلامتی خود اطمینان حاصل کنید. اما آرامش حاصل از پاسخ دکتر مبنی بر اینکه شما. مشکلی ندارید، به زودی جای خود را به اضطراب دیگری درباره یک بیماری دیگری می‌دهد.
به طور معمول کسانی که طرحواره آسیب پذیری آنها در حیطه سلامتی و بیماری است دچار حملات اضطرابی می‌شوند. هر چیزی می‌تواند باعث حمله اضطرابی شما شود: سرما، گرما، تپش قلب، درد و … . شما آنقدر مضطرب می‌شوید که اطرافیانتان به راحتی اضطراب و نگرانی شما را تشخیص می‌دهند.
طرحواره آسیب پذیری شما باعث می‌شود که مدام اطلاعات پزشکی خود را افزایش دهید. شما مدام در حال گوگل کردن نشانه‌های بیماری مختلف هستید. شما درگیر رفتارهای پیشگیری از بیماری‌ها هستید به طوریکه ممکن است وسواسی به نظر برسید.
طرحواره آسیب پذیری و خطر
طرحواره آسیب پذیری باعث می‌شود که شما همیشه احساس عدم امنیت کنید هم برای خودتان و هم برای عزیزانتان. از نظر شما دنیا جای خطرناک و ناامن است که هر لحظه احتمال وقوع یک حادثه بد وجود دارد.
شما همیشه میزان خطر را خیلی زیاد برآورد می‌کنید. به اصطلاح شما دچار فاجعه‌سازی می‌شوید. مثلا اگر پرده پنجره را باد کنار بزند هزار و یک فکر وحشتناک به ذهن شما می‌آید.
علاوه بر این احساس می‌کنید که هر لحظه ممکن است مورد حمله قرار بگیرید. به عنوان مثال وقتی در خیابان راه می‌روید همیشه نگران حمله دزدها هستید. همیشه اطراف خود را می‌پایید یا هر چند قدم برمی‌گردد و پشت سر خود را نگاه می‌کنید.
ترس از رانندگی در بین کسانی که طرحواره آسیب پذیری دارند بسیار شایع است. ترس از هواپیما هم همینطور. در نتیجه ممکن است تصمیم بگیرید که قید مسافرت رفتن را بزنید.
طرحواره آسیب پذیری و فقر
طرحواره آسیب پذیری باعث می‌شود که شما از فقیر شدن بترسید. نگرانی مالی مشخصه شماست. ممکن است به شدت خسیس به نظر برسید. حساب‌کتاب مالی همیشه دغدغه اصلی شماست.
شما به شدت از ورشکستگی می‌ترسید. البته ترسهای مالی شما و ترس از ورشکستگی در اکثر موارد ربطی به وضعیت مالی شما ندارد.
به دلیل همین نگرانی‌ها همیشه به فکر جمع کردن مال و منال هستید و برای خود پشتوانه مالی درست می‌کنید. اما هیچ‌وقت مقدار پول و ثروت خیال شما را راحت نمی‌کند زیرا مال به شبی بند است.
یکی از نشانه‌های طرحواره آسیب پذیری هنگامی است که شما مقداری پول خرج می‌کنید. هنگام پول خرج کردن دست و دلتان می‌لرزد. به دنبال ارزان‌ترین اجناس می‌گردید ولی باز هم احساس اضطراب می‌کنید.
شما همیشه اخبار اقتصادی، قیمت دلار و طلا را دنبال می‌کنید و مدام آب به آسیاب طرحواره آسیب پذیری خود می‌ریزید.
طرحواره آسیب پذیری و از دست دادن کنترل
طرحواره آسیب پذیری می‌تواند شما را نگران از دست دادن عقل خود کند. شما می‌ترسید دیوانه شوید. در این مورد هم حملات وحشتزدگی و اضطراب ممکن است در شما وجود داشته باشد.
نشانه‌های طرحواره آسیب پذیری
- اغراق کردن در مورد بیماری
اگر یک مشکل کوچک داشته باشید طوری آن را در نظر می‌گیرید که انگار پایتان لب گور است.
- حساسیت به نشانه‌های بدنی
شما به هر نشانه‌ای که ممکن است حاکی از نوعی بیماری باشد به شدت حساسیت نشان می‌دهید.
- اجتناب از خطرهای احتمالی
مسافرت نمی‌روید، بیرون غذا نمی‌خورید، از سرویس بهداشتی عمومی استفاده نمی‌کنید، در مهمانی تلاش می‌کنید دست به میوه‌ها نزنید.
- آشنایی با بیماری‌ها و داروها
شما متخصص سرچ کردن در گوگل هستید و اطلاعات زیادی در مورد بیماری‌ها و داروها دارید.
طرحواره آسیب پذیری چگونه شکل می‌گیرد؟
یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیری این است که والدین کودک مبتلا به طرحواره آسیب پذیری باشند. این والدین بسیار ترسو و محتاط هستند و بذر آسیب پذیری را در دل کودکانشان می‌کارند.
دلیل دیگر این است که والدین به شدت مراقبت‌گر بوده‌اند. ممکن است والدینتان به خاطر ترسهای خودشان بی‌دلیل از شما در برابر همه‌چیز خیلی مراقبت کرده‌اند. این والدین همیشه به فرزندان خود هشدار می‌دهند که مراقب باشید. وقتی بیرون هستید چندین بار زنگ می‌زنند تا جویای احوالتان بشوند.
والدین بی‌خیال یکی دیگر از منابع شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیر هستند. این والدین فرزندان خود را رها می‌کنند و هیچ مراقبتی انجام نمی‌دهند در نتیجه کودک آسیب می‌بیند و طرحواره آسیب پذیری در او شکل می‌گیرد.
ممکن است در دوره کودکی، به یک بیماری سخت و دردناک مبتلا شده‌اید. این موضوع باعث شده است که برای همیشه نگران بیماری باشید.
ممکن است در کودکی به صورت وحشتناکی تصادف کرده باشید یا اینکه یکی از والدین خود را به خاطر تصادف از دست داده باشید.
ممکن است والدینتان بیماری سختی داشته است و شما شاهد درد کشیدن او بوده‌اید.
طرحواره آسیب پذیری و روابط نزدیک و عاشقانه
طبق نظریه جذابیت طرحواره‌ای شما جذب کسانی می‌شوید که به شدت مراقبت‌گر و حمایت‌کننده هستند. بنابراین همسر شما بسیار قوی و شما بسیار ضعیف هستید.
دوست دارید همسرتان شجاع باشد، وضعیت مالی خوبی داشته باشد. از اینکه همسرتان هر روز موفق شود بسیار خوشحال می‌شوید.
شما دنبال کسی هستید که به ترسهای شما اهمیت بدهد و مدام اطمینان بدهد که چیزی نیست نگران نباش.
به دنبال کسی هستید که خود را برای او لوس کنید و او حامی شما باشد.
درمان طرحواره آسیب پذیری
گزینه اصلی درمان برای شما طرحواره درمانی است. اگر میزان شدت طرحواره آسیب پذیری شما در پرسشنامه اول این مقاله بالاست یا اینکه تعداد نشانه‌های طرحواره آسیب پذیری در شما زیاد است پیشنهاد می‌کنیم که حتما به یک طرحواره درمانگر مراجعه کنید.
درمانگر به شما کمک می‌کند به صورت گام به گام بر ترسهای خود غلبه کنید و افکار منفی خود را از بین ببرید.
درمانگر از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌کند:
- تکنیک‌های شناختی. تکنیک‌های شناختی برای مبارزه با افکار منفی شما مانند فاجعه‌سازی طراحی شده است. درمانگر به خوبی می‌تواند به شما در حذف افکار منفی و کنترل آنها به شما کمک کند.
- تکنیک‌های هیجانی. این مرحله از درمان شامل برگشتن به ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیری در دوره کودکی شماست. شما در این مرحله به صورت عمیق تمامی احساسات دردناک و اضطراب برانگیز خود را تجربه خواهید کرد. در این مرحله به کمک درمانگر با کودک درون خود آشنا می‌شوید.
- تکنیک‌های رفتاری. در این مرحله درمانگر به شما کمک می‌کند که در دنیای واقعی بر ترسهای خود غلبه کنید. ما در زیر فهرستی از تکنیک‌هایی را که ممکن است شما به تنهایی بتوانید انجام دهید ذکر کرده‌ایم.
هر یک از مراحل زیر را با دقت بخوانید و آن را انجام دهید. تا یک مرحله را انجام نداده‌اید به مرحله بعدی نروید.
علت شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیری خود را پیدا کنید.
۱ به تمامی مواردی که در قسمت شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیری گفتیم دقت کنید. کدام یک از این موارد باعث ایجاد شکل‌گیری طرحواره آسیب پذیری در شما شده است؟ آسیب‌پذیری شما در کدام حوزه است؟
آیا والدینتان طرحواره آسیب پذیری داشته‌اند؟
آیا والدینتان همیشه نگران شما بوده‌اند؟
آیا آنها بی‌دلیل از شما مراقبت می‌کرده‌اند؟
آیا در کودکی بیمار شده‌اید؟
آیا والدینتان در کودکی شما بیمار بوده‌اند؟
آیا یک حادثه تلخ مانند تصادف را تجربه کرده‌اید؟
بینش پیدا کردن اولین گام درمان طرحواره آسیب پذیری است. اما یادتان باشد که پیدا کردن بینش نسبت به گذشته خود برای شروع درمان و تغییر طرحواره آسیب پذیری است نه خود درمان. شما باید راه‌حل‌های دیگری را بعد از پیدا کردن بینش امتحان کنید.
فهرستی از ترسهای خود تهیه کنید
۲ یک جدول پنج ستونه مانند زیر تهیه کنید.
موقعیت‌های ترس‌برانگیز را نظم بدهید.
۳ در این مرحله باید ترسهای خود را به ترتیب از کمترین تا بیشترین نظم‌دهی کنید.
با ترسهای خود روبرو شوید
شما به دلیل طرحواره آسیب پذیری از موقعیت‌های زیادی اجتناب کرده‌اید. همچنین در گام‌های قبلی فهرستی از ترسهای خود را یادداشت کرده‌اید. حالا نوبت آن است که با ترسهای خود روبرو شوید. از آسان‌ترین و کمترین میزان اضطراب شروع کنید.
دقت کنید که مواجهه شدن با ترس‌ها برای تغییر طرحواره آسیب پذیری بسیار ضروری است. این گام بسیار اساسی است.
به خاطر داشته باشید که در این مرحله افکار منفی به شما حمله خواهد کرد و شما در دام فاجعه‌سازی می‌افتید. به همین دلیل به افکار خود اعتنا نکنید. علی‌رغم افکار منفی به سمت موقعیت ترسناک حرکت کنید. ما به شما اطمینان می‌دهیم که اتفاقی نخواهد افتاد.
ترسهای شما غیرمنطقی است. پس با اطمینان به سمت آنها حرکت کنید. از آسان‌ترین مورد استفاده کنید. تا جایی که اضطرابتان خیلی زیاد نشده است به مواجهه با موقعیت ترسناک ادامه دهید. اگر اضطرابتان خیلی زیاد شد تمرین را قطع کنید. نفس عمیق بکشید. دوباره شروع کنید. این مرحله را آنقدر ادامه دهید تا دیگر موقعیت مورد نظر ترسناک نباشد.
به عنوان مثال اگر از گیر کردن در آسانسور می‌ترسید. ابتدا آن را درجه‌بندی کنید. نزدیک شدن به آسانسور می‌تواند اولین پله باشد. هنگامی که توانستید بدون اضطراب به آسانسور نزدیک شوید به مرحله بعدی بروید. مرحله بعدی می‌تواند این باشد که با دیگران سوار آسانسور شوید و فقط یک طبقه بالا یا پایین بروید. آنقدر این مرحله را ادامه دهید تا بدون استرس وارد آسانسور شوید.
مرحله بعدی این است که به تنهایی یک طبقه را با آسانسور بروید. نگران نباشید. به یکی از دوستانتان بگویید در طبقه مقصد منتظر شما باشد. دوباره این مرحله را آنقدر ادامه دهید تا ترس شما بریزد.
این مراحل را برای تمامی ترسهای خود انجام دهید.
