فرآیند نخستین تفکر در نظریه روانکاوی چیست؟

فرآیند نخستین تفکر یکی از مفاهیم اساسی در نظریه روانکاوی فروید است. من در این مقاله قصد دارم به زبانی بسیار ساده آن را تعریف کنیم و ویژگی‌هایش را شرح دهم. اما برای درک فرآیند نخستین تفکر شما باید ابتدا درک مختصری از نظریه شخصیت در دیدگاه روانکاوی داشته باشید.

نظریه شخصیت در روانکاوی

از نظر فروید و بر اساس نظریه روانکاوی او، ذهن انسان از سطوح هشیاری مختلفی برخوردار است: هشیاری، نیمه‌هشیاری و ناهشیار. فروید معتقد بود که ناهشیار مهم‌ترین بخش شخصیت است زیرا تمامی امیال، افکار، نیازها، انگیزه‌ها و خواسته‌های ما در آن وجود دارد که به طور کلی به دو غریزه زندگی و مرگ تقسیم می‌شوند.

غریزه زندگی که به آن غریزه جنسی نیز گفته می‌شود به دنبال ارضا کردن نیاز ما به بقا و لذت بردن از زندگی است. غریزه مرگ نیز به دنبال رسیدن به حالت بی‌تنشی کامل یعنی مرگ است.

علاوه بر این فروید ساختار شخصیت را شامل سه بخش اید، ایگو و سوپرایگو می‌داند.

اید همیشه به دنبال ارضای فوری نیازهاست زیرا بر اساس اصل لذت عمل می‌کند و دلش می‌خواهد که هیچ تنشی را تجربه نکند. بنابراین اید همیشه برای برآورده شدن نیازهایش به ما فشار وارد می‌کند.

ایگو بخش منطقی شخصیت است و تلاش می‌کند که نیازهای اید را در زمان و مکان مناسب و به صورت منطقی برآورده کند. به همین دلیل بر اساس اصل واقعیت عمل می‌کند، یعنی شرایط بیرونی را در نظر می‌گیرد و سپس در زمان و مکان مناسب اجازه ارضای نیازها را می‌دهد.

سوپرایگو همیشه ما را تحت فشار قرار می‌دهد که به صورت اخلاقی عمل کنیم و استانداردهای سطح بالایی داشته باشیم. سوپرایگو شبیه وجدان است و بابت تخطی از معیارهای اخلاقی به ما احساس گناه می‌دهد.

فرآیند نخستین تفکر

اجازه بدهید کار خود را با یک مثال شروع کنیم:

همه ما در طول روز بارها دست به خیال‌پردازی می‌زنیم. گاهی در خیال خود به گذشته‌های دوردست زندگی‌مان می‌رویم و در مورد یک اتفاق، تصمیم بهتری می‌گیریم و ترتیب وقایع را عوض می‌کنیم. گاهی در خیال خود به آینده سفر می‌کنیم و خودمان را در جایگاه بهتری تصور می‌کنیم.

وقتی از معشوق‌مان دور هستیم خیال حرف زدن و معاشرت با او را در ذهنمان مرور می‌کنیم. یا وقتی گرسنه هستیم تصور می‌کنیم که در حال خوردن یک غذای خوشمزه هستیم.

تمامی این خیال‌پردازی‌ها نوعی فرآیند نخستین تفکر هستند، زیرا هیچ‌کدام مبتنی بر یک رویداد بیرونی یا واقعی نیست و ما فقط از طریق خیال‌پردازی آرزوهای خود را دنبال کرده‌ایم. این فرآیند کامروایی توهمی نیز نامیده می‌شود.

کامروایی توهمی، یعنی به جای اینکه ما نیاز خود را از طریق یک آبژه بیرونی برآورده کنیم از طریق خیال‌پردازی و ذهنی به هدف خود رسیده‌ایم.

در تمامی این مثال‌ها اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که خیال‌پردازی‌ها ما بدون توجه به زمان، مکان، منطق و واقعیت است و به صورت نمادین صورت گرفته است. تمامی این موارد، ویژگی‌های فرآیند نخستین تفکر است که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهم.

تعریف فرآیند نخستین تفکر

فروید فرآیند اولیه یا نخستین را فرآیندی توصیف کرد که از بدو تولد در انسان‌ها وجود دارد و بخش اولیه شخصیت را تشکیل می‌دهد. فرآیند نخستین تفکر کودکانه، ابتدایی و رؤیایی است و در خدمت به حداکثر رساندن لذت و به حداقل رساندن درد و تنش است.

بر اساس نظریه فرویدی، فرآیند نخستین تفکر شامل تشکیل یک تصور ذهنی از آبژه مطلوب به منظور ارضای میل به آن آبژه است. برای مثال، اگر شما وسوسه خوردن یک تکه کیک شکلاتی را داشته باشید اما در حال حاضر به آن دسترسی نداشته باشید ممکن است تصویر یا رؤیایی از خوردن یک تکه کیک شکلاتی را در ذهن خود مجسم کنید.

فرآیند نخستین تفکر چگونه کار می‌کند؟

در نظریه روانکاوی شخصیت از دیدگاه فروید، فرآیند نخستین تفکر برای رفع تنشی که توسط اصل لذت ایجاد شده است به کار می‌رود. اصل لذت، اید را به جستجوی ارضای مداوم تمام نیازها و خواسته‌ها وادار می‌کند. هنگامی که اصل لذت تنشی ایجاد می‌کند، اید باید روشی برای تخلیه انرژی پیدا کند.

همانطور که می‌دانید که فروید باور داشت که اید اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین بخش شخصیت است. او همچنین مطرح کرده است که اید بخشی از شخصیت است که از همان بدو تولد وجود دارد. از آنجایی که فرآیند نخستین تفکر به اید مربوط است می‌توان فرض کرد که یکی از بخش‌های اصلی شخصیت است و از بدو تولد نیز وجود دارد.

بر اساس نظر فروید نوزادان سراسر اید هستند. آن‌ها می‌خواهند که فوراً نیازهایشان برآورده شود و اصل لذت آن‌ها را به سمت اراضی تمام نیازها و خواسته‌ها هدایت می‌کند. فروید فرآیند اولیه را کودکانه، بدوی و رویاگونه توصیف کرد که ناشی از نیاز به حداکثر کردن لذت و به حداقل رساندن درد است.

فرآیند نخستین تفکر چگونه بر شخصیت تأثیر می‌گذارد؟

فرآیند نخستین تفکر یکی از مکانیسم‌های اید برای رفع تنشی است که توسط اصل لذت ایجاد شده است.

تفکر اولیه به جای کنش‌های خطرناک و غیرقابل قبول مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت اید که تصویر ذهنی از آبژه مطلوب می‌سازد و آنرا جایگرین آبژه بیرونی می‌کند تا از این طریق اضطراب و تنش را از بین ببرد.

این تصویر می تواند به شکل یک رویا، توهم، خیال یا خطای ادراکی باشد. برای مثال، اگر گرسنه هستید، ممکن است یک تصویر ذهنی از یک تکه پیتزا یا یک ساندویچ ایجاد کنید. تجربه این تصویر ذهنی از طریق فرآیند اولیه به عنوان برآورده شدن آرزو شناخته می‌شود.

با این وجود فرآیند اولیه خودش مشکلی ایجاد می‌کند و آن اتلاف انرژی اید است. فرآیند نخستین تفکر راهی برای تمایز به تصویر خیالی و واقعیت ندارد. بنابراین فرآیند نخستین می‌تواند به طور موقت برای کاهش تنش مورد استفاده قرار گیرد اما اثر آن کوتاه‌مدت است. تصویر ذهنی شما از غذا برای مدت کوتاهی شما را قانع می‌کند. در نهایت هنگامی که گرسنگی شما برطرف نشود تنش باز می‌گردد.

همانطور که افراد رشد می‌کنند و بالغ‌تر می‌شوند، خود و سوپرایگو در نهایت ظاهر می‌شوند و شروع به اعمال نفوذ خود بر شخصیت می‌کنند. بعداً، فرآیند ثانویه شروع به ایفای نقش در از بین بردن تنش ناشی از میل id برای برآوردن نیازهای اساسی و نیاز خود به انطباق با واقعیت خواهد کرد.

فرآیند نخستین تفکر یک الگوی ابتدایی، نامنظم و غیر منطقی است که در تحت سلطه و کنترل فشارهای مربوط به واقعیت قرار نمی‌گیرد. قصد و نیت اصلی فرآیند نخستین تفکر سرعت بخشیدن به تخلیه انرژی ذهنی است.

ویژگی‌های فرآیند نخستین تفکر

اولین ویژگی فرآیند اولیه تفکر غیرمنطقی بودن است. در واقع در این فرآیند هیچ نوع منطقی وجود ندارد. در تفکر منطقی ما بر اساس نهاد جملات استدلال می‌کنیم:

• همه انسان‌ها فانی‌اند
• سقراط انسان بود
• پس سقراط فانی بود.

در مقابل، در فرآیند نخستین تفکر، استدلال ما از گزاره‌های جملات پیروی می‌کند:

• حضرت مریم باکره بود.
• من باکره هستم.
• پس من حضرت مریم هستم

همانطور که از مقایسه استدلال منطقی اول و غیرمنطقی دوم متوجه شدید، فرآیند نخستین تفکر کاملاً غیرمنطقی است.

دومین ویژگی فرآیند نخستین تفکر، بی‌زمان بودن یا عدم وابستگی آن به زمان مشخصی است. در این فرآیند هیچ تمایزی بین گذشته، حال و آینده وجود ندارد. به عنوان مثال شما ممکن است به یک رویداد به گونه‌ای واکنش نشان دهید که گویا یک کودک ۴ ساله هستید. در سطح ناهشیار همه‌چیز در زمان حال جریان دارد بنابراین همه تکانه‌ها و اضطراب‌هایی که سال‌ها پیش تجربه‌شده‌اند اکنون در زمان حال فراخوانی می‌شوند.

سومین ویژگی در فرآیند نخستین، جابه‌جایی است. در فرآیند جابه‌جایی انرژی از اندیشه‌هایی که بار هیجانی زیادی دارند به اندیشه‌های خنثی‌تر جابه‌جا می‌شود. به عنوان مثال ممکن است شما خشم خود از پدرتان را سالها بعد به هسمرتان منتقل کنید.

ویژگی دیگری که می‌توان برای تفکر نخستین ذکر کرد این است که فرآیند نخستین تفکر، نمادین است. وقتی ما به صورت نمادین فکر می‌کنیم جزء جای کل را می‌گیرد. به عبارت دیگر هز جزئی از یک رویداد می‌تواند نمایانگر کل آن رویداد باشد. به عنوان مثال ممکن است با یک تماس بی‌پاسخ از سوی همسرتان کل احساسات مرتبط با خیانت را تجربه کنید.

در نهایت فرآیند نخستین تفکر شامل محتوای آشکار و محتوای نهفته است. محتوای آشکار یا هشیار فقط بخش کوچکی از معنی پنهان یا نهفته رویدادهاست.