روانشناسی چیست؟ معرفی روانشناسی و رشته های آن به زبان ساده

شاید برای شما هم این سوال پیش اومده باشه که واقعا روانشناسی چیست؟ روانشناسی برای اکثر مردم رشته‌ی جذابی است و آن را یک رشته‌ی اسرارآمیز می‌دانند. آمارها نشون میدن که رشته روانشناسی یکی از رشته‌هاییه که عده‌ی زیادی بهش علاقه دارند. حالا من میخوام توی این مقاله به سؤال “روانشناسی چیست؟” پاسخ بدم و روانشناسی و رشته‌های اصلی اونو براتون به زبان خیلی ساده تعریف کنم. با من و اسکیمالوژی همراه باشید.

روانشناسی چیست؟ یک تعریف رسمی روانشناسی

باید کار خودمون رو با سوال اصلی روانشناسی چیست شروع کنیم و از منابع معتبر برای پاسخدهی به اون استفاده کنیم. انجمن روانشناسی آمریکا که بهش APA میگن معتبرترین منبع اطلاعاتی روانشناسهای تمام دنیاست و یک پاسخ بسیار ساده و سرراست به “روانشناسی چیست” داده است. پس ما هم اول با تعریف رسمی روانشناسی که مورد قبول APA هست کارمون رو شروع می‌کنیم:

روانشناسی چیست؟ روانشناسی مطالعه‌ی علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی است.

شما هر کتاب مقدماتی روانشناسی رو باز کنید همون فصل اول با همین تعریف کوتاه روبرو می‌شین. یکی از کتابهای معروف مقدماتی که توی تمام دانشگاه‌های روانشناسی تدریس میشه زمینه‌ی روانشناسی هیلگارده. اسم کتاب رو بهتون گفتم که از همین الآن با کتاب‌های اصلی روانشناسی آشنا بشید.

برگردیم به تعریف روانشناسی. همین تعریف یه خطی اونقدر پیچیدگی داره که درک و فهمش نیاز به یه عالمه توضیح داره ولی جای نگرانی نیست من کار رو براتون ساده می‌کنم و به زبان خیلی ساده براتون این تعریف رو موشکافی می‌کنم تا درک دقیقی از رشته روانشناسی پیدا کنید. من کلمه به کلمه این تعریف رو براتون موشکافی می‌کنم و معنای هر کلمه رو براتون میگم. پس باید اول از خود کلمه‌ی روانشناسی شروع کنیم.

کلمه روانشناسی معادل کلمه انگلیسی psychology (سایکولوژی) است. کلمه psychology از دو بخش تشکیل شده: psych+logy.  سایک (Psych) رو امروزه به عنوان روان و ذهن در نظر می‌گیرند اما خیلی قدیم‌ترها اسم یه دختر فوق‌العاده زیبا توی یکی از افسانه‌های یونانی بود. تلفظ اسم اون دختر  پِسوخه بود. یکی از خدایان یونان به نام اروس عاشق پسوخه میشه و یه شرط برای پسوخه می‌زاره و میگه بیا هم ازدواج کنیم ولی تو هیچ وقت نباید صورت منو ببینی. خواهرهای پسوخه بهش میگن یه شب که خوابید یه چراغ روشن کن و نگاهی بهش بنداز. پسوخه هم اغفال میشه.

شب که میشه یه چراغ نفتی روشن میکنه ولی از هیبت اروس دستش میلرزه و روغن چراغ میچکه روی شونه‌ی خدا. اروس بیدار میشه و چون پسوخه از وفای به عهدش تخلف کرده اونو ترک میکنه و میره. پسوخه که کلی عاشق بوده میفته دنبال خدا. تا اینکه یه روز توی یه بیابون از حال میره. اروس میره پیش خدای خدایان، زئوس و ازش میخواد که پسوخه رو بهش برگردونه. اینجا پسوخه دوباره صاحب روح میشه و زنده میشه. همین بازگشت روح به پسوخه باعث شد که رفته‌رفته کلمه پسوخه معادل روح در نظر گرفته بشه و بعدها هم به عنوان روان و ذهن در نظر گرفته شد.

پس کلمه psych از اینجا میاد. کلمه logy هم که دومین بخش کلمه روانشناسیه یعنی شناختن. پس روانشناسی میشه علم شناخت روان. خب به شما تبریک میگم شما معنای کلمه روانشناسی و تاریخچه‌ی اونو یاد گرفتید. روانشناسی یه لوگو هم داره که به شکل یه پروانه است. این پروانه در واقع همون بیدار شدن دوباره‌ی پسوخه بعد از مردنه.

خب از حال و هوای اسطوره‌ای یونان برگردیم به پاسخ سوال روانشناسی چیست: روانشناسی مطالعه علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی است.

مطالعه علمی یعنی چی؟ مطالعه که تکلیفش روشنه یعنی بررسی دقیق و یادگیری در مورد یک موضوع خاص. اما اینجا یه کلمه علمی هم وجود داره که خیلی برای روانشناس‌ها اهمیت داره و در واقع همین کلمه باعث شده که سری بین سرها پیدا کنه. حالا علمی یعنی چی؟

وقتی میگیم روانشناسی یک رشته علمیه منظورمون اینه که روانشناسی برای بررسی رفتار از روش‌های علمی اثبات‌شده‌ای استفاده می‌کنه که تقریباً همه رشته‌ها برای اینکه علمی محسوب بشن مجبورند از این روشها استفاده کنند. شاید بپرسید که چرا اینقدر لی‌لی به لالایی علم میزاریم. بزارید با یه مثال اهمیت علمی بودن رو براتون روشن کنم.

فرض کنید من میام میگم یه واکسن برای کرونا کشف کردم به نام آنتی‌کرونا. شما چرا باید به من اعتماد کنید؟ واسه اینکه شما به حرف من اعتماد کنید و از داروی آنتی‌کرونا استفاده کنید باید ببینید من بر اساس چه شواهدی و بر اساس چه روشی به این نتیجه رسیدم که آنتی‌کرونا واکنس خوبیه. من برای شما توضیح میدم که توی آزمایشگاه، من این دارو رو ساختم و بعدش روی یه عده آدمی که به کرونا مبتلا نشده بودند امتحانش کردم و بعد از دوره زمانی میزان ابتلای اونا رو به کرونا بررسی کردم.

بعد از این دوره مشاهده کردم که تعداد اونایی که واکسن من رو زده بودند کمتر از بقیه که واکسن نزده بودند به کرونا مبتلا شدند. بعدش میام این نتایج رو توی یک مجله معتبر علمی منتشر می‌کنم. اون مجله کلی داور گردن کلفت دانشمند داره که روش من رو میزارن زیر ذره‌بین و اگه به این نتیجه برسند که روش من درسته، داروی من تأیید میشه. حالا که من از روش درستی برای بررسی آنتی‌کرونا استفاده کرده‌ام شما به حرف من اعتماد می‌کنید.

اما اگه بگم نیش زنبور عسل جلوی کرونا رو میگیره شما برام تره هم خورد نمی‌کنید مگر اینکه به شما ثابت کنم که من از یک روش علمی برای بررسی تأثیر نیش زنبور استفاده کردم و اونایی که روش علمی رو بلدند کار من رو تأیید می‌کنن باز هم شما به من اعتماد می‌کنید.

روانشناسی واسه اینکه خودشو توی دل دانشمندا جا کنه تصمیم گرفت که از فلسفه و خرافه و عقل سلیم فاصله بگیره و به جاش از روش علمی استفاده کنه. به این ترتیب روانشناسی تبدیل شد به یک رشته علمی دلربا. اولین روانشناسی که جرأت کرد و روانشناسی رو از هزارتوی فلسفه بیرون کشید یه آقای جنتلمن آلمانی به نام ویلهلم وونت بود. آقای وونت سال ۱۸۷۹ توی دانشگاه لایپزیک آلمان یه آزمایشگاه روانشناسی تأسیس و از روشهای علمی استفاده کرد.

راستی تا یادم نرفته بگم که این کتابهایی که توی بازار هستن و کلی طرفدار دارن، برای حرفایی که میزنن کار علمی انجام ندادن. به همین دلیل روانشناسان دانشگاهی میگن از این کتابهای زرد نخونید که گمراه میشین. خیلی از سایت‌های روانشناسی هم که مردم رو ارشاد می‌کنن درواقع واسه حرفاشون مدرک علمی ندارن. ولی ما توی اسکیمالوژی از این کارها نمی‌کنیم و هرچی بگیم منبع اصیلی علمیشو هم بهتون میگیم.

خب امیدوارم که خسته نشده باشید چون هنوز یکم دیگه از تعریف روانشناسی باقی مونده و باید پاسخ به روانشناسی چیست رو بیشتر توضیح بدم.

گفتیم که روانشناس‌ها از روش‌های علمی برای مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی استفاده می‌کنند. رفتار چیه؟ هر کاری که ما انجام میدیم بهش میگن رفتار مثل حرف زدن، راه رفتن، فکر کردن، احساس کردن، مطالعه سایت اسکیمالوژی و … هر کار دیگه‌ای که انجام بدیم. حالا این رفتارها یا آشکارند یعنی قابل مشاهده‌اند مثل حرف زدن یا اینکه ناآشکارند مثل فکر کردن یعنی شما نمی‌تونید فکرهای منو ببینید. پس رفتار به دو نوع تقسیم میشه: آشکار و ناآشکار.

و اما آخرین کلمه‌: فرآیندهای ذهنی

فرآیندهای ذهنی به‌صورت خیلی ساده یعنی اتفاقاتی که توی مغز میفته و زیربنای رفتار محسوب میشه. به عنوان مثال ما برای اینکه در مورد یه موضوعی تصمیم بگیریم یعنی یه رفتار از خودمان بروز بدیم اطلاعات مختلفی رو جمع‌آوری می‌کنیم و شروع می‌کنیم به حساب و کتاب ذهنی. این حساب و کتاب ذهنی همون چیزیه که روانشناس‌ها بهش میگن فرآیندهای ذهنی و یه اصطلاح تخصصی براش ابداع کردند: پردازش اطلاعات.

رشته های روانشناسی چیست؟

پاسخ به سوال روانشناسی چیست و تعریف روانشناسی تموم شد، به همین سادگی! حالا باید بهتون بگم که روانشناسی انواع مخلتفی داره چون موضوعات مختلفی رو بررسی میکنه. مثلا روانشناسانی که مشکلات روانی (رفتارهای نابهنجار) رو به صورت علمی بررسی می‌کنند واسه خودشون یه رشته دارند به نام روانشناسی نابنهجاری یا آسیب‌شناسی روانی. پس بسته به اینکه ما از روش علمی برای مطالعه چه رفتاری استفاده کنیم یک رشته روانشناسی متولد میشه. حالا بزارید بچه‌های روانشناسی رو که هر کدوم واسه خودشون مردی شدند معرفی کنم:

• روانشناسی بالینی: روانشناسی بالینی بخشی از رشته‌ی روانشناسیه که همه دانشجوها دلشون میخواد هرجوری شده از هفت‌خان کنکور عبور کنند و روانشناسی بالینی بخونند. روانشناسی بالینی عموماً با روشهای درمانی و نظریه‌های شخصیت و رواندرمانی سروکار داره.
• آسیب‌شناسی روانی: آسیب‌شناسی یکی از رشته‌های فوق‌العاده مهم و جذاب روانشناسیه. روانشناس‌ها توی این رشته علت اختلال‌های روانی رو بررسی و توضیح میدن.
• روان‌شناسی زیست‌شناختی: توی این رشته دانشمندان روانشناسی به دنبال بررسی عوامل زیست‌شناختی مؤثر بر رفتار انسان میگردن و اصولا فیزیولوژی، مغز و ژنتیک رو بررسی می‌کنند.
• روانشناسی شناختی: این رشته فرآیندهای پردازش اطلاعات یا همون حساب و کتابهای ذهنی مثل توجه، حافظه، یادگیری و تصمیم‌گیری، حل مسئله … رو مطالعه می‌کنه.
• روانشناسی تطبیقی: این رشته روانشناسی برای فهم انسان و رفتارهایی که از انسان سر می‌زنه از مطالعه حیوانات استفاده میکنه و رفتار حیوانات رو با انسان‌ها مقایسه می‌کنه.
• روانشناسی رشد: حالا نوبت به روانشناسانی میرسه که به رشد انسان علاقه دارند. این روانشناس‌های رشد انسان رو از لحظه تولد تا مرگ بررسی بررسی می‌کنند تا تغییراتی که در فکر و احساس و رفتار انسان به وجود میاد رو بفهمند.
• روانشناسی قانونی: بعضی از روانشناس‌ها هم به بررسی مسائل جنایی و قانونی علاقه دارند و رفتارهای جنایی و شخصیت مجرم‌ها رو مورد مطالعه قرار میدن.
• روانشناسی صنعتی و سازمانی: توی این رشته روانشناسان اصول به دست اومده از مطالعات خودشون رو توی صنعت و سلامت روانی کارمندان به کار می‌برند.
• روانشناسی شخصیت: خیلی از مردم وقتی به این سوال فکر می‌کنند که روانشناسی چیست بلافاصله شخصیت‌شناسی میاد توی ذهنشون. اما روانشناسی شخصیت فقط بخشی از روانشناسیه. توی این روانشناس‌ها میخوان بفهمند که چرا آدم‌ها با هم تفاوت دارند و شخصیت چطوری شکل می‌گیره. بدون اغراق روانشناسی شخصیت جذاب‌ترین بخش روانشناسیه.
• روانشناسی اجتماعی: درسته که روانشناسی همه تمرکزش رو روی رفتار فرد گذاشته اما روانشناسی اجتماعی رفتار فرد در گروه‌ها رو بررسی میکنه و اصول روانشناسی رو برای بررسی جامعه به کار می‌گیره.

حالا که به سوال روانشناسی چیست پاسخ دادیم و فهمیدیم که رشته‌های اصلی روانشناسی چیه باید کاربردهای رشته روانشناسی رو هم خیلی خلاصه بهتون بگم:

کاربردهای روانشناسی چیست؟

واضح‌ترین کاربرد روانشناسی در زمینه سلامت روان است که در آن روانشناسان از اصول، تحقیقات و یافته‌های بالینی برای کمک به مراجعان برای مدیریت و غلبه بر علائم پریشانی روانی و بیماری روانی استفاده می‌کنند. برخی از کاربردهای اضافی برای روانشناسی عبارتند از:

• تدوین برنامه های آموزشی
• ارگونومی
• اطلاع رسانی سیاست های عمومی
• درمان سلامت روان
• افزایش عملکرد
• سلامت و رفاه شخصی
• تحقیقات روانشناسی
• خودیاری
• طراحی برنامه های اجتماعی
• درک رشد کودک

به سختی می‌توان همه چیزهایی را که روانشناسی در بر می‌گیرد در یک تعریف مختصر به تصویر کشید، اما موضوعاتی مانند رشد، شخصیت، افکار، احساسات، عواطف، انگیزه‌ها و رفتارهای اجتماعی تنها بخشی از آن چیزهایی است که روانشناسی به دنبال درک، پیش‌بینی و توضیح آنهاست.

تاثیرات روانشناسی چیست؟

روانشناسی هم یک رشته کاربردی و هم دانشگاهی است که هم برای افراد و هم برای کل جامعه مفید است. بخش بزرگی از روانشناسی به تشخیص و درمان مسائل مربوط به سلامت روان اختصاص دارد، اما وقتی صحبت از تأثیر روانشناسی به میان می‌آید، این فقط نوک کوه یخ است.

برخی از کمک‌های روانشناسی به افراد و جامعه

• بهبود درک ما از اینکه چرا مردم به شکل خاصی رفتار می‌کنند
• درک عوامل مختلفی که می‌توانند بر ذهن و رفتار انسان تأثیر بگذارند
• درک مسائلی که بر سلامت، زندگی روزمره و رفاه تأثیر می‌گذارد
• بهبود ارگونومی برای بهبود طراحی محصول
• ایجاد فضاهای کاری ایمن‌تر و کارآمدتر
• کمک به ایجاد انگیزه در افراد برای رسیدن به اهدافشان
• بهبود بهره‌وری

روانشناسان این موارد را با استفاده از روش‌های عینی علمی برای درک، توضیح و پیش بینی رفتار انسان انجام می‌دهند. مطالعات روان‌شناختی بسیار ساختارمند هستند و با فرضیه‌ای شروع می‌شوند که سپس به صورت تجربی مورد آزمایش قرار می‌گیرند.

ما تا اینجا برای شما توضیح دادیم که روانشناسی چیست، چه رشته‌هایی دارد و چه کاربردهایی در سطح فردی و اجتماعی دارد. در مقاله بعدی در مورد تاریخچه روانشناسی مطالبی را مرور خواهیم کرد.