پرسشنامه طرحواره کودکان: طرحواره های ناسازگار اولیه در کودکان

یکی از اصول اساسی و زیربنایی نظریه طرحواره‌درمانی که توسط دکتر جفری یانگ مطرح شده است این است که طرحواره‌های ناسازگار اولیه در ایجاد آسیب‌شناسی روانی از اهمیت بسزایی برخوردارند (یانگ، ۱۹۹۴؛ یانگ، کلسکو و ویشار، ۲۰۰۳). استالارد (۲۰۰۷) در پژوهشی که در ژورنال Clinical Psychology and Psychotherapy منتشر کرده است به بررسی ویژگی‌های پرسشنامه طرحواره کودکان پرداخته است.

مقدمه

مطالعاتی که با بزرگسالان انجام شده است نشان داده است که بین آسیب‌شناسی روانی کلی و مشکلات خاص سلامت روانی مانند اختلالات خوردن، اضطراب مزمن، افسردگی، اختلالات شخصیت و سبک‌های دلبستگی با طرحواره‌های ناسازگار اولیه رابطه وجود دارد (بال و ککرو، ۲۰۰۱، ککرو، نلسون و گلیلی، ۲۰۰۴؛ کوپر و هانت، ۱۹۹۸؛ استوپا، ثورن، واترز و پرستون، ۲۰۰۱؛ والر، شاه، اهانیان و الیوت، ۲۰۰۱).

یانگ (۱۹۹۴) پیشنهاد داد که مشکلات دوران بزرگسالی ناشی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است. فرض بر این است که طرحواره‌های ناسازگار اولیه نشان دهنده الگوهای ریشه‌دار، تحریف شده و ناکارآمد شناختی هستند که در دوران کودکی یا نوجوانی شکل می‌گیرند و در طول زندگی فرد گسترش پیدا می‌کنند.

تا به امروز مطالعات زیادی طرحواره‌های ناسازگار اولیه را در بزرگسالان بررسی کرده‌اند و نشان داده‌اند که آن‌ها نقش زیادی در سلامت روانی بزرگسالان دارند. با این وجود، در مورد حضور طرحواره‌های ناسازگار اولیه در کودکان تحقیقات اندکی شده است.

در این میان Beckley (۲۰۰۲) در یک مطالعه با ۷۰۵ کودک بین ۱۱ تا ۱۶ ساله نشان داد که پرسشنامه طرحواره یانگ از ساختار عاملی مشابه بزرگسالان برخوردار است. با اینکه این مطالعه حمایت اولیه‌ای از حضور طرحواره‌ها در نوجوانان به عمل آورده است اما ثبات طرحواره‌ها در این گروه سنی بررسی نشده است.

فرض اساسی طرحواره‌درمانی این است که طرحواره‌ها در سال‌های اولیه کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرند و ناشی از تجربه‌های ناگوار دوران کودکی هستند. تا به امروز که این مطالعه انجام شده است هیچ مطالعه‌ای به طور خاص به بررسی ثبات طرحواره‌ها در کودکان و نوجوانان نپرداخته است.

برای رسیدگی به مشکل فوق باید از روش‌هایی استفاده شود که به لحاظ تحولی بتواند طرحواره‌های ناسازگار اولیه را بسنجد. پرسشنامه‌ای که همیشه برای سنجش طرحواره‌های بزرگسالان استفاده می‌شود پرسشنامه طرحواره یانگ است که برای کودکان و نوجوانان تناسب ندارد. به همین دلیل استالارد و راینر (۲۰۰۵) پرسشنامه طرحواره کودکان را ساختند. این پرسشنامه روایی صوری خوبی دارد با پرسشنامه بزرگسالان همبستگی دارد.

هدف مطالعه حاضر بررسی حضور و ثبات طرحواره‌های ناسازگار اولیه در کودکان است. به طور خاص ثبات طرحواره‌های ناسازگار اولیه در طول زمان بررسی شده است. علاوه بر این مسیرهای تحولی متفاوت طرحواره‌های شرطی و غیرشرطی و تفاوت طرحواره‌های ناسازگار اولیه بین جمعیت بالینی و غیربالینی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

روش

پرسشنامه طرحواره کودکان

ساخت و ارزیابی اولیه پرسشنامه طرحواره کودکان توسط استالارد و راینر (۲۰۰۵) گزارش شده است. برای هر طرحواره یک سؤال مطرح شده است که جمعا ۱۵ طرحواره را که به لحاظ پژوهشی تأیید شده‌اند می‌سنجد. اعتبار صوری این پرسشنامه توسط گروهی از متخصصان درمان شناختی رفتاری صورت گرفته است.

نتیجه این تحقیق نشان داد که ۱۲ تا از طرحواره‌ها توافق ۶۰ درصد یا بیشتر را کسب کردند. سه آیتم بعدی با متخصصان مورد بحث قرار گرفت و آیتم‌های جایگزینی معرفی شد. بنابراین پرسشنامه طرحواره کودکان دارای ۱۵ آیتم است.

روایی همگرای پرسشنامه طرحواره کودکان از طریق مقایسه با پرسشنامه طرحواره‌ی یانگ صورت گرفت به این صورت که ۴۶ کودک ۱۱-۱۶ ساله هر دوی این پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند و سپس همبستگی بین این دو آزمون محاسبه شد. ۱۰ طرحواره همبستگی معناداری نشان دادند.

دو طرحواره‌ی دیگر یعنی فرمان‌پذیری و خودقربانگری به معناداری بسیار نزدیک بودند. درنهایت ۱۲ تا از طرحواره‌ها در پرسشنامه کودکان گنجانده شدند. طرحواره‌های رهاشدگی، گرفتار و خویشتن‌داری ناکافی نیز حذف شدند. از کودکان خواسته می‌شود که به هر آیتم بر اساس میزان اعتقاد خود به آن آیتم از یک تا ۱۰ امتیاز بدهند.

شرکت کنندگان

به منظور بررسی ثبات طرحواره‌های ناسازگار اولیه ۷۷ کودک (۴۳ پسر و ۳۴ دختر) پرسشنامه طرحواره کودکان را تکمیل کردند. سپس ۶ ماه بعد دوباره پرسشنامه طرحواره کودکان در اختیار آن‌ها قرار گرفت تا آن را تکمیل کنند.

پژوهشگر به مدرسه‌ مراجعه کرد و در یک کلاس درسی، پرسشنامه طرحواره کودکان را در اختیار آن‌ها گذاشت. پژوهشگر هر آیتم را برای کودکان با صدای بلند می‌خواند و اگر نیاز به توضیحی وجود داشت آیتم مورد نظر را شفاف‌سازی می‌کرد. سپس کودکان به طور خصوصی مقیاس درجه‌بندی را تکمیل کردند.

علاوه بر این یک جمعیت غیربالینی متشکل از ۴۶ کودک و یک جمعیت بالینی که ۵۳ نفر بودند پرسشنامه طرحواره کودکان را تکمیل کردند تا بین جمعیت بالینی و غیربالینی مقایسه‌ای صورت بگیرد.

تحلیل‌های آماری

ضرایب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه بین امتیازات طرحواره‌های ناسازگار اولیه در طول زمان استفاده شد. میانگین نمرات برای هر طرحواره محاسبه و جمع کلی پرسشنامه طرحواره کودکان برای جمعیت بالینی و غیربالینی بدست آمد. تحلیل اکتشافی نشان داد که داده‌ها با مفروضات توزیع نرمال مطابقت ندارند و در نتیجه تحلیل غیر پارامتری MannWhitney (مان ویتنی) انجام شد.

نتایج

ثبات درونی پرسشنامه طرحواره کودکان که توسط آلفای کرونباخ محاسبه شد در مرحله اول ۶۵/۰ و در مرحله دوم ۷۱/۰ بود. بنابراین در مرحله اول ثبات درونی در حد آستانه‌ی قابل قبول بود ولی در مرحله دوم اعتبار درونی به اندازه کافی خوب بود.

از این 12 EMS، چهار طرحواره شرطی هستند: فرمان‌پذیری، خودقربانگری، بازداری هیجانی و معیارهای سخت‌گیرانه. در حالی که یک همبستگی معنی‌دار در طول زمان در فرمان‌پذیری وجود داشت، در سه طرح‌واره شرطی باقی‌مانده همبستگی معنی‌داری به دست نیامد.

این در تضاد با طرحواره های غیرشرطی است که در آن همه به جز یک مورد (یعنی محرومیت عاطفی) از هشت مورد ارزیابی شده به طور قابل توجهی همبستگی داشتند.

در مرحله اول بین دخترها و پسرها تفاوتی وجود داشت به این صورت که دختران به طور نیرومندی طرحواره فرمان‌پذیری را گزارش کرده بودند و پسرها بیشتر طرحواره بی‌اعتمادی/بدرفتاری. در مرحله دوم تفاوت‌ها در حد متوسط بود. در این مرحله پسرها بیشتر طرحواره محرومیت عاطفی را گزارش کرده بودند.

نتایج حاکی از تفاوت معنی داری بین گروه ها در 10 مورد از 12 مورد و نمره کل است. تفاوت معنی‌داری بین گروه‌ها در آیتم‌های معیارهای سخت‌گیرانه، (“مهم است که در هر کاری که انجام می‌دهم بهتر از دیگران باشم”) و استحقاق، (“من از دیگران مهم‌تر/خاص‌تر هستم”) وجود نداشت.

بحث و نتیجه‌گیری

اگرچه نمونه این مطالعه برای بررسی پرسشنامه طرحواره کودکان کوچک بود و سنین اندکی را شامل می‌شد اما نتایج با بسیاری از مفروضه‌های اساسی طرحواره‌درمانی همسو است.

طرحواره‌های ناسازگار اولیه‌ای که توسط یانگ معرفی شده‌اند در کودکان ۹ یا ۱۰ ساله دیده می‌شوند که با این مفروضه که طرحواره‌های ناسازگار اولیه در دوره کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرند و ثبات دارند همخوانی دارد. علاوه بر این معلوم شد که طرحواره‌های غیرشرطی زودتر از طرحواره‌های شرطی به ثبات می‌رسند.

مطالعات بیشتری برای تکرار این نتایج باید صورت بگیرد. علاوه بر این باید در سنین مختلف نیز این پژوهش انجام شود. نتایج این مطالعه پیشنهاد می‌کند که بهتر است مداخلاتی برای آموزش طرحواره‌های سازگار به عنوان راهی برای جلوگیری از طرحواره‌های ناسازگار طراحی شود.

چکیده انگلیسی