انتخاب سردبیر خواندنی‌های اسکیمالوژی روانشناسی رشد

نظریه وارنر شای: الگوی رشد شناختی در فراخنای زندگی

دکتر حمید بهرامی زادهآخرین بروزرسانی: 14 اسفند 1402

977 زمان تقریبی مطالعه 4 دقیقه

بسیاری از نظریه‌هایی که درباره رشد انسان مطرح شده‌اند عموماً به رشد دوران کودکی تا نوجوانی پرداخته‌اند. به عنوان مثال، ژان پیاژه، رشد شناختی را از مرحله حسی-حرکتی (دوره نوزادی تا دو سالگی) تا مرحله صوری (نوجوانی) بررسی کرده است. از نظر او رشد شناختی در نوجوانی به کمال خود می‌رسد و بعد از آن تغییرات عمده‌ی دیگری رخ نمی‌دهد. به این دلیل، از تغییرات رشدی بزرگسالی و پیری اطلاعات کمی در دسترس بود.

یکی از معدود محققانی که الگویی از رشد شناختی در تمام طول زندگی ارائه کرده است، کی. وارنر شای است.

زندگی‌نامه وارنر شای

کلاوس وارنر شای (Klaus Warner Schaie) (۱۹۲۸ – ۲۰۲۳) یک روان‌شناس اجتماعی آمریکایی بود که بیشتر به خاطر پایه‌گذاری مطالعه طولی سیاتل (Seattle Longitudinal Study) در سال ۱۹۵۶ شناخته شده است.

وارنر شای جوایز و افتخارات متعددی از جمله جایزه کلیمایر از انجمن پیر‌ی‌شناسی آمریکا، جایزه مشارکت علمی برجسته از انجمن روانشناسی آمریکا، و جایزه مادام‌العمر شغلی از بنیاد تحقیقات منسا را دریافت کرده است.

وارنر شای در سال 1928 در استتین (Stettin) متولد شد که در آن زمان بخشی از جمهوری وایمار بود و اکنون بخشی از لهستان است. او در سال 1947 به کالیفرنیا نقل مکان کرد و با استفاده از مهارت‌های خود به عنوان یک چاپگر، راه خود را در مقطع کارشناسی ادامه داد.

شای مدرک لیسانس خود در روانشناسی را از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی در سال 1952 دریافت کرد. سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را دریافت کرد. شای در سال 1956 تحصیلات خود را در دانشگاه واشنگتن به پایان رساند و مدرک دکترا گرفت. او در آغاز کار خود، رابطه بین رنگ و شخصیت را مطالعه کرد. شای بیشتر دوران حرفه‌ای خود را صرف مطالعه رشد روانی از جوانی تا پیری کرد.

در سال 1986 او به عنوان استاد اوان پوگ در توسعه انسانی و روانشناسی در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا انتخاب شد. او بعداً به عنوان استاد روانپزشکی و علوم رفتاری در دانشگاه واشنگتن انتخاب شد. تحقیقات او مربوط به تغییرات رشدی در هوش بزرگسالان، تأثیر رفتار شناختی در میانسالی و یکپارچگی ساختارهای مغز در سنین بالا و تشخیص زودهنگام خطر زوال عقل بود.

وارنر شای نویسنده یا ویراستار 60 کتاب و 300 مقاله در مجله‌های مختلف و فصل‌هایی از کتاب‌هایی در زمینه روانشناسی پیری بود.

شای بیشتر به خاطر رهبری‌اش در مطالعه طولی سیاتل شناخته شده است. نتایج این مطالعه، مدل‌های قبلی درباره‌ی پیری را به چالش کشید. تحقیقاتی که وارنر شای در زمینه روان‌شناسی انجام داد، منجر به تغییراتی در سیاست‌های عمومی شد، مانند افزایش سن اجباری بازنشستگی از 65 به 70 سال.

نظریه وارنر شای درباره الگوی رشد شناختی در فراخنای زندگی

الگوی وارنر شای، کاربردهای در حال رشد هوش را در بافتی اجتماعی مدنظر قرار می‌دهد. مراحل هفت‌گانه‌ی وی حول اهدافی شکل می‌گیرد که در دوره‌های مختلف زندگی اهمیت می‌یابند.

این اهداف از کسب اطلاعات و مهارت‌ها (چه‌ چیزهایی را لازم است بدانیم) به یکپارچه‌سازی و تلفیق عملی دانسته‌ها و مهارت‌ها (چگونه از آنچه می‌دانم استفاده کنم) و بالاخره به جستجوی معنا و هدف (چرا باید بدانم) تغییر می‌یابند.

مراحل رشد شناختی در نظریه وارنر شای

مرحله اکتساب: مرحله اکتساب دوره‌های کودکی و نوجوانی را در برمی‌گیرد. کودکان و نوجوانان اطلاعات و مهارت‌ها را بیشتر با انگیزه‌ی شخصی یا با هدف آمادگی برای مشارکت در جامعه کسب می‌کنند.
مرحله پیشرفت: این مرحله از اواخر نواجوانی یا فاصله بین اوائل دهه سوم تا اوائل دهه چهارم زندگی ادامه دارد. جوانان، دیگر اطلاعات و مهارت‌ها را با انگیزه‌ی شخصی فرا نمی‌گیرند، بلکه از آنچه می‌دانند برای دنبال کردن اهدافی مانند اهداف شغلی و خانوادگی سود می‌جویند.
مرحله مسئولیت‌پذیری: این از اواخر دهه چهارم تا اوائل دهه هفتم زندگی را در برمی‌گیرد. افراد میانسال ذهن خود را برای حل کردن مشکلات و مسائل عملی مرتبط با مسئولیت‌هایشان در قبال سایرین، از جمله خانواده و کارمندانشان به کار می‌گیرند.
مرحله اجرایی: این مرحله پس از سی یا چهل‌سالگی شروع می‌شود و تا دوران میانسالی ادامه پیدا می‌کند. افراد در مرحله اجرایی که ممکن است با مراحل پیشرفت و مسئولیت‌پذیری همپوشی داشته باشد، در برابر نظام‌های اجتماعی مانند سازمان‌های تجاری یا دولتی یا جنبش‌های اجتماعی مسئول هستند. آن‌ها در این مرحله با روابط پیچیده در سطوح چندگانه سروکار دارند.
مرحله تجدد سازماندهی: این مرحله شامل پایان میانسالی و آغاز پیری است. افرادی که وارد دوره بازنشستگی می‌شوند زندگی و انرژی عقلانی خود را مجددا حول اهداف معناداری که جای شغل آن‌ها را می‌گیرد سازماندهی می‌کنند.
مرحله توحیدیافتگی مجدد: این مرحله دوران پیری را در برمی‌گیرد. افراد سالخورده‌ای که احتمالا برخی از مشارکت‌های اجتماعی را کنار گذاشته‌اند و عملکرد شناختی‌شان در اثر تغییرات زیستی محدود شده است، اغلب در مورد تکالیفی که برای آن‌ها انرژی صرف می‌کنند، گزینشی‌تر عمل می‌نمایند. آن‌ها روی دلیل آنچه انجام می‌دهند تأکید دارند و بر تکالیفی متمرکز می‌شوند که بیشترین معنا را برایشان دارد.
مرحله یادگاری درست کردن: از نظر وارنر شای در این مرحله افراد وارد دوره کهنسالی شده‌اند. در اواخر زندگی زمانی که توحیدیافتگی مجدد به اتمام می‌رسد یا همزمان با آن، افراد بسیار سالخورده ممکن است وصیت‌نامه‌ای برای نحوه تقسیم با ارزش‌ترین دارایی خود بنویسند، ترتیب مراسم کفن و دفن خود را بدهند، شرح حال خود را به صورت شفاهی قید کنند، یا سرگذشت زندگی خود را به منزله یادگاری برای عزیزانشان بنویسند. تمامی این تکالیف متضمن تمرین قابلیت‌های شناختی در بستری اجتماعی و هیجانی است.