مسیر درمانگری: دوره جامع تربیت درمانگر

بسیاری از دانشجویان و فارغالتحصیلان روانشناسی، با وجود علاقهی عمیق و اشتیاق وافر به رواندرمانی، نمیدانند چگونه باید مسیر درمانگری و حرفهای خود را آغاز کنند؛ زیرا در دانشگاه نه دروسی به این موضوع اختصاص داده شده است نه اساتید تمایلی برای توضیح دادن آن دارند. از این رو، همیشه سؤالاتی اساسی پیش روی دانشجویان قرار دارد:
- «از کجا شروع کنم؟»،
- «چه منابعی بخوانم؟»،
- «در چه کارگاههایی شرکت کنم؟»،
- «با استرس شروع کار چه کار کنم؟»،
- «مصاحبهی بالینی و تشخیصی را چطور انجام دهم؟»،
- «چطور مجوز درمانگری بگیرم؟» و ….
با این وجود اغلب اوقات دانشجویان نمیتوانند پاسخ روشن و دقیقی برای سؤالات خود پیدا کنند. این سردرگمی در آغاز راه، تنها مربوط به مهارتهای فنی نیست، بلکه به عدم وجود یک نقشهی راه روشن برای تبدیل شدن به یک درمانگر بالغ، مؤثر و حرفهای برمیگردد که جای خالی چنین نقشهای در دورههای روانشناسی دانشگاهی احساس میشود.
از سوی دیگر، انتخاب رویکرد درمانی نیز یکی از مهمترین دغدغهی بسیاری از دانشجویان است. نمیدانند بین CBT، روانکاوی، رواندرمانی پویشی، طرحوارهدرمانی، ACT یا سایر رویکردها کدام را انتخاب کنند، یا اصلاً چگونه بفهمند کدام یک از این رویکردهای درمانی با شخصیت، جهانبینی، و ارزشهایشان سازگاری بیشتری دارد.
در این میان، شناختن منابع معتبر، آشنایی با مسیر گرفتن مجوز رسمی از سازمان نظام روانشناسی، و کسب تجربههای عملی در حوزههایی مانند مصاحبهی بالینی، ارزیابی اولیه، رابطهی درمانی، تشخیص اختلالات و تکنیکهای پایهای رواندرمانی ضرورت پیدا میکند.
بر همین اساس، دورهی جامع «در مسیر درمانگری» طراحی شده تا این نیازها را با ساختاری منسجم و کاربردی پاسخ دهد؛ دورهای ۱۰۰ ساعته که هم دانش فنی میدهد، هم بینش بالینی، و هم فرصتی برای رشد شخصی در مسیر پرچالش، عمیق و انسانی درمانگر شدن.
ماژولها و سرفصلهای دورهی مسیر درمانگری
گرچه مسیر درمانگری از میان انبوه کتابها و نظریهها عبور میکند اما صرفاً نه آموختنی که نوعی تجربهی توأم با بینشی عمیق است نسبت به عمیقترین رنجهای آشکار و نهان و نوعی آینه شدن برای دیگری که بیآلایش و عریان خودش را به نظاره بنشیند.
خواندن و تفحص در نظریهها و تکنیکها اگر با تجربه در هم آمیخته شوند، مسیر درمانگری را هموارتر میکند و درمانگر را استوارتر.
با این وجود، با برگزاری کارگاههای رواندرمانی به ویژه در حوزهی طرحوارهدرمانی به این نتیجه رسیدهام که آنچه در حال حاضر برای دانشجویان روانشناسی و آنهایی که در آغاز مسیر درمانگری قرار دارند ضروری است آگاهی کامل از مفاهیم، نظریهها، تکنیکها و آسیبشناسی روانی است. از این رو و به درخواست دانشجویان کارگاهی با عنوان مسیر درمانگری طراحی کردهام که تمامی ضروریات مسیر درمانگری را پوشش میدهد:
- ماژول اول: آغاز مسیر درمانگری
- ماژول دوم: مهارتهای بنیادین درمانگری
- ماژول سوم: آسیبشناسی روانی (داروها) و مصاحبهی تشخیصی
- ماژول چهارم: رویکردها و تکنیکهای درمانی
- ماژول پنجم: رشد در مسیر درمانگری
سرفصلهای ماژولهای کارگاه در مسیر درمانگری
سرفصلهای ماژول اول
ماژول اول | آغاز مسیر درمانگری |
تعریف رواندرمانی | ناآشنایی با تعریف دقیق رواندرمانی باعث گمراهی در فرایند درمان و رعایت نکردن الزامات اساسی رواندرمانی میشود. درواقع تعریف رواندرمانی در اکثر موارد شبیه یک نقشهی راه عمل میکند. |
تعریف درمانگر | آگاهی از تعریف درمانگر و وظایف او، به شما کمک میکند که از تصورات کلیشهای و خداگونهی درمانگر فاصله بگیرید و بتوانید به صورت عینی و در دنیای واقعی به درمانجویان خود کمک کنید. |
خودشناسی و آشنایی با ذهنیت درمانگر | پرسشنامههای زیادی برای سنجش پتانسیل درمانگری و ویژگیهای درمانگر وجود دارد که میتواند به شما کمک کند ظرفیتهای لازم برای درمانگر شدن را تمرین کنید. |
اصول اخلاقی و حرفهای | اصول اخلاقی و حرفهای حلقهی گمشده در دورههای آموزش درمانگران است. اصول اخلاقی توسط APA معرفی شده است و در بافت فرهنگهای مختلف اصول متفاوتی به کار برده میشود. سازمان روانشناسی ایران نیز اکنون برای اعطای مجوز فعالیت، آزمون صلاحیت حرفهای و اخلاقی برگزار میکند. |
مراقبت و پیشگیری از فرسودگی شغلی | ماهیت شغل رواندرمانی به گونهای است که باعث فرسودگی از همدلی در درمانگران میشود. از این رو آگاهی از نحوهی مراقبت از خود نقش مهمی در طول فعالیت حرفهای شما دارد. |
منابع | در این بخش کتابها و مقالات معتبر در زمینهی یادگیری رواندرمانی به شما عرضه میشود. علاوه بر این، تمامی منابع مورد استفاده در طول دوره نیز معرفی خواهد شد. |
آموزش ماژول اول | در این ماژول یک پروتکل سهماهه در اختیار شما قرار خواهد گرفت که بتوانید ویژگیها و شایستگیهای اصلی درمانگری را تمرین کنید. علاوه بر این یک ارزیابی مستمر از نحوهی پیشرفت شما در این مسیر صورت خواهد گرفت. |
سرفصلهای ماژول دوم
ماژول دوم | مهارتهای بنیادین درمانگری |
۱. گوش دادن فعال | گوش دادن به عنوان اساسیترین فعالیت هر درمانگری از ظرافتهای بسیار بالایی برخوردار است و تاکنون رواندرمانگران روشهای مؤثری برای رسیدن به این هدف طراحی کردهاند که شما باید آنها را تمرین کنید. |
۲. بازتاب احساسات و محتوا | اصولاً هنگامی که ما با درمانجویان خود گفتوگو میکنیم، گفتهها و احساسات آنها را به منظور شناخت بهتر از خود، به آنها بازتاب میدهیم. در این قسمت شما نحوهی بازتابدهی محتوا و فرایند را یاد میگیرید و تمرین میکنید. |
۳. حضور اصیل و سکوت | حضور در اتاق رواندرمانی و همراه بودن با درمانجو، اصول خاص خودش را دارد که باعث تمایز رواندرمانی از دوستی و سایر انواع گفتوگو میشود. اصالت درمانگر میتواند اثربخشی درمان و اعتماد درمانجو را افزایش دهد. |
۴. رابطهی درمانی | رابطهی درمانی دارای مؤلفههای گوناگونی است که نهتنها آشنایی با آنها ضروری است بلکه باید به صورت مداوم تمرین شوند تا به یک درمانگر حرفهای تبدیل شوید. |
۵. انتقال و انتقال متقابل | هر نوع رابطهی درمانی، شامل انتقال و انتقال متقابل میشود و نحوهی مدیریت آنها نقش مهمی در پیشبرد اهداف درمانی و ساخت رابطهی اعتمادآمیز و اثربخش دارد. |
سرفصلهای ماژول سوم
ماژول سوم | آسیبشناسی روانی و تشخیص |
۱. مصاحبهی بالینی | مهارتهای مصاحبهی بالینی مانند پرسیدن سؤالات مناسبی که منجر به کشف زیربنای مشکلات درمانجو میشود برای هر درمانگری ضروری است. نقطهضعف بسیاری از درمانگران، عدم توانایی در مصاحبهی بالینی است که منجر به شکست آنها در رسیدن به اهداف درمانی میشود. |
۲. آزمونهای روانی | آزمونهایی مانند MMPI، میلون و NEO به شما در تشخیص و کشف برخی از ویژگیهای اساسی شخصیت و اختلالات آن به شما کمک میکند. همچنین در مشاورهی پیش از ازدواج از این پرسشنامهها استفاده میشود. از این رو، شما باید نحوهی تفسیر آنها را یاد بگیرید. |
۳. آسیبشناسی روانی | ضروریترین علم مورد نیاز برای تشخیص اختلالات روانی، آشنایی با آسیبشناسی روانی و طبقهبندی اختلالات روانی است. همچنین سببشناسی اختلالات به شما در مفهومپردازی و فرایند درمان کمک میکند. |
۴. مصاحبهی تشخیصی | مصاحبهی تشخیصی به معنای پرسیدن سؤالات اختصاصی برای تشخیص یک اختلال روانی است. در این دوره، نحوهی استفاده از شجرهی تصمیمگیری برای تشخیص تدریس خواهد شد. |
سرفصلهای ماژول چهارم
ماژول چهارم | نظریههای و تکنیکهای رواندرمانی |
۱. نظریههای رواندرمانی | حدود ۴۰۰ نظریهی رواندرمانی وجود دارد که تعدادی از آنها پشتوانهی پژوهشی بالایی دارند و از این رو رایجتر هستند. این بخش از کارگاه، به شما درک یکپارچهای از نظریههای رواندرمانی میدهد که میتواند مبنای انتخاب رویکرد نظری شما باشد. هر نظریه با تکنیکهای اصلی آن معرفی خواهد شد. |
۲. تکنیکهای رواندرمانی | علاوه بر تکنیکهای خاص هر نظریه، برخی از تکنیکهای رواندرمانی از پشتوانهی پژوهشی و تجربی برای اختلالات روانی برخوردارند. در این کارگاه بیش از ۱۰۰ تکنیک رواندرمانی اثربخش معرفی خواهد شد که برگرفته از رویکردهای روانکاوی، شناختی-رفتاری، طرحوارهدرمانی، راهحل محور، رواندرمانی وجودی و گشتالتدرمانی است. |
سرفصلهای ماژول پنجم
ماژول پنجم | رشد در مسیر درمانگری |
۱. سوپرویژن و یادگیری مادامالعمر
۲. درمانگر آسیبپذیر ۳. رشد وجودی و معنوی در درمانگر ۴. کار با درمانجویان دشوار ۵. ساخت مسیر و چشمانداز حرفهای. |
یادگیری در مسیر رواندرمانی توقفناپذیر است، زیرا هر ساله پژوهشها و نظریههای جدیدی معرفی میشوند. علاوه بر این گاهی با درمانجویانی روبرو میشوید که درمان آنها برای شما مشکل است و نیاز به راهنمایی دارید. علاوه بر این در مسیر رشد و تحول در مسیر درمانگری شما یک مسافر همیشگی هستید. |
توضیحات مبسوط ماژولهای کارگاه در مسیر درمانگری
اهداف دورهی «در مسیر درمانگری»
این دوره طراحی شده است تا شما را از یک دانشآموختهی روانشناسی، به سوی تبدیل شدن به درمانگری حرفهای، آگاه، و آمادهی حضور در اتاق درمان هدایت کند.
در پایان این دوره، شما:
- به درک روشنی از مسیر ورود به رواندرمانی خواهید رسید
- مهارتهای کلیدی مانند مصاحبه بالینی، تشخیص، ارزیابی اولیه و ساخت رابطهی درمانی را تمرین کردهاید
- با رویکردهای درمانی مختلف آشنا میشوید و میتوانید بر اساس شخصیت و علایق خود، مسیر درمانگری خود را آگاهانه انتخاب کنید
- چالشهای روانشناختی مسیر درمانگری (از جمله انتقال، فرسودگی، درمانگر درون و رشد شخصی) را خواهید شناخت.
- اطلاعات دقیقی دربارهی فرآیند گرفتن مجوز رواندرمانی و ورود رسمی به بازار کار خواهید داشت
- و از همه مهمتر: تجربهای عمیق از «اصیل بودنِ درمانگر» را در خود شکل خواهید داد که پایهای برای تمام سالهای آیندهی حرفهی درمانگری شما خواهد شد.
ماژول اول: آغاز مسیر درمانگری
هدف اصلی در ماژول اول، خودآگاهی نسبت به انگیزهها، فانتزیها و چالشهای مسیر درمانگری است. علاوه بر این بر درک نقش شخصیت درمانگر در فرایند درمان پرداخته میشود و اصول اخلاقی و حرفهای به طور مفصل توضیح داده خواهد شد. درنهایت، به نقش کلیدی خودمراقبتی نیز پرداخته میشود.
۱. درمانگر کیست و چه میکند؟
تعریف دقیق و درست از درمانگر و اقداماتی که در فرایند درمان انجام میدهد گام اول برای ورود به دنیای رواندرمانی است؛ زیرا به شما کمک میکند خودتان را برای درمانگر شدن محک بزنید و بررسی کنید که آیا برای درمانگر شدن پتانسیلهای لازم را دارید یا خیر. علاوه بر این به شما کمک میکند دریابید که برای درمانگر شدن باید روی چه ویژگیهایی کار کنید.
۲. خودشناسی و آشنایی با ذهنیت درمانگر
بعد از تعریف درمانگر، تستهای شخصیت، دلبستگی، طرحواره، و ارزشهای بینادین در اختیار شما قرار میگیرد تا خودتان را ارزیابی کنید. در این مرحله، شما انگیزهی اصلی خود برای درمانگر شدن را کشف خواهید کرد.
۳. فانتزیها و واقعیتهای درمانگری
مسیر درمانگری، مسیر همواری نیست و گاهی دانشجویان روانشناسی و حتی درمانگران حرفهای دربارهی رواندرمانی و درمانگری، باورهای غلطی را پرورش میدهند. در این قسمت از کارگاه در مسیر درمانگری، دربارهی افسانهی نجاتدهنده، همهچیزدانی و تبدیل رنج دیگران به رضایت شخصی مباحث مفصلی ارائه خواهد شد.
۴. اصول اخلاقی و مرزهای حرفهای
اگرچه سازمان نظام روانشناسی خیلی دیر به فکر بررسی صلاحیت حرفهای و اخلاقی درمانگران افتاده است اما اصول اخلاقی و مرزهای حرفهای از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و هر درمانگری نهتنها باید با این اصول آشنا باشد بلکه باید بتواند در دوراهیهای درمانی آنها را به کار بندد.
این سرفصل شامل بررسی اصول سازمانهای حرفهای مانند APA خواهد بود و مهمترین نکات اخلاقی و حرفهای بیان خواهد شد. برخی از موقعیتهای اخلاقی رایج در رواندرمانی به بحث گذاشته خواهد شد و منابع لازم در اختیار شرکتکنندگان قرار خواهد گرفت.
۵. مراقبت از خود و پیشگیری از فرسودگی شغلی
درمانگری، با اینکه ظاهری ساده دارد اما بهغایت دشوار است و مستلزم این است که درمانگر، تابآوری هیجانی خود را تقویت کند و از ظرفیتهای لازم برای شنیدن رنجهای بشری برخوردار باشد.
بنابراین قبل از اینکه مسیر درمانگری را آغاز کنید باید دربارهی مراقبت از خود آگاهی لازم را کسب کنید تا از این طریق دچار فرسودگی شغلی نشوید.
۶. معرفی منابع
در ماژول اول، علاوه بر موارد فوق، منابع معتبر، بهروز و کارآمد دربارهی رواندرمانی، آسیبشناسی روانی، مصاحبهی بالینی و تشخیصی و سایر منابع لازم معرفی خواهند شد.
ماژول دوم: مهارتهای بنیادین درمانگری
هدف این ماژول، تدریس و آشنایی کامل با مهارتهای بنیادین درمانگری مانند گوش دادن، اتحاد درمانی و سایر شرایط اساسی فرایند درمانی است که در تمامی رویکردهای درمانی کاربرد دارند و درواقع سنگبنای درمانگری هستند.
۱. گوش دادن فعال
توانایی گوش دادن به گفتهها و حتی ناگفتههای درمانجو از طریق زبان بدن و رمزگشایی آنها یک مهارت اساسی برای هر درمانگری با هر رویکردی است. اگرچه گوش دادن فعال یک تکنیک است اما نوعی سبک ارتباطی مؤثر برای ترغیب درمانجو به گفتوشنود است.
۲. بازتاب احساسات و محتوا
در این قسمت به معرفی تکنیکهای بازتاب احساسات، افکار و رفتارهای درمانجو پرداخته میشود. بازتاب دادن درواقع همان نقش آینهوارگی درمانگر است که درمانجو را به سمت خودشناسی سوق میدهد. علاوه بر این، او را از ترفندهای دفاعی برای پس زدن کمک و پنهانسازی احساسات ناخودآگاهش آگاه میکند و میتواند به درمانگر در تهیهی نقشهی درمانی کمک کند.
۳. حضور اصیل و سکوت در فرایند درمان
مفهوم حضور اصیل درمانگر از دیدگاههای مختلف و رویکردها و نظریههای پیشگامانی مانند راجرز و یالوم بررسی خواهد شد و مؤلفههای آن مورد موشکافی قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این، به نقش سکوت در درمان اشاره خواهد شد و روشهایی برای تمرین سکوت و تنظیم هیجانی درمانگر ارائه خواهد شد.
۴. ساخت رابطهی درمانی
طبق مطالعات اثربخشی رواندرمانی، رابطهی درمانی بیشترین و مهمترین نقش را در ایجاد تغییر دارد. رواندرمانی در بافت رابطه انجام میشود. در این سرفصل، سناریوها و تحلیل رابطهی ضعیف و قوی مورد بحث قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این، تکنیکهای ارتباطی اثربخش معرفی خواهند شد و با ارائهی مثالهای واقعی به تشریح آنها پرداخته میشود.
۵. انتقال و انتقال متقابل
از آنجایی که رواندرمانی در درون یک رابطه صورت میگیرد مفاهیم انتقال و انتقال متقابل نقش حیاتی و مهمی در پیشبرد درمان و هدایت درمانجو و درمانگر دارد. بدون در نظر گرفتن رابطهی درمانی و بدون توجه به انتقال و انتقال متقابل تقریباً میتوان گفت هیچ نوعی از رواندرمانی امکانپذیر نخواهد بود. از این رو، تسلط نظری و عملی بر این مفاهیم از واجبات انکارناشدنی است.
ماژول سوم: آسیبشناسی روانی و مصاحبهی تشیخصی
آشنایی با طبقهبندی آسیبهای روانی و تسلط بر ملاکهای تشخیصی اساس کار رواندرمانی است. تشخیص مزایای بسیار زیادی دارد و مهمترین آنها، متناسبسازی درمان با ویژگیهای اساسی هر اختلال روانی است. از این رو، باید بتوانید یک مصاحبهی بالینی حرفهای و ارزیابی دقیق بالینی انجام دهید.
۱. مصاحبهی بالینی
در این قسمت ساختار جلسات مصاحبه و فرمولبندی اطلاعات جمعآوری شده توضیح داده میشود. مصاحبهی بالینی، مهارت پیچیدهای است که تمامی تکنیکهای ارتباطی و علم آسیبشناسی روانی را به کار میگیرد.
۲. ابزارهای ارزیابی، مشاهدهی بالینی و آزمونهای روانی
آشنایی با روشهای مصاحبه و ابزارهای تشخیصی مانند SCID، معاینهی وضعیت روانی و شجرهی تصمیمگیری مهمترین هدف این مرحله است.
برخی از آزمونهای روانی مانند MMPI، میلون و NEO و همچنین پرسشنامههای طرحواره و تفسیر آنها نیز تدریس میشود.
۳. آشنایی با DSM-5
در این قسمت، طبقههای اختلالات روانی به همراه توصیف و علتشناسی آنها ارائه میشود و به شما کمک میشود که مصاحبهی تشخیصی را بر اساس آن تنظیم کنید.
۴. اختلالات شایع در کلینیک
عموماً اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات شخیص و اختلال وسواس در کلینیکها بیشتر مشاهده میشوند. از این رو تسلط شما بر آنها ضروری است.
۵. آشنایی با تشخیص افتراقی، ارجاع و مرزهای مداخله
اختلالات روانی با هم شباهت دارند و شما باید بین آنها تمایز قائل شوید. علاوه بر این باید بدانید که چه زمانی درمانجوی خود را به روانپزشک یا روانشناس دیگری ارجاع دهید.
ماژول چهارم: نظریهها و تکنیکهای رواندرمانی
هدف این ماژول، آشنایی کاربردی یا رویکردهای درمانی رایج و تمرین تکنیکهای اصلی آنهاست.
۱. نظریههای رواندرمانی
- رویکردهای روانکاوی
- رویکردهای انسانگرایی
- رویکردهای وجودگرایی
- رویکردهای شناختی-رفتاری
- رواندرمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت
- طرحوارهدرمانی
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
- رفتاردرمانی دیالکتیک
- مایندفولنس
در این مرحله، به این سؤال نیز پاسخ داده خواهد شد که چگونه رویکرد درمانی خود را انتخاب کنیم.
۲. تکنیکهای رواندرمانی
در این قسمت رایجترین تکنیکهای رویکردهای مختلف را که اثربخشی آنها در درمان اختلالات روانی اثبات شده است معرفی میشوند و به صورت عملی تمرین خواهند شد.
- تکنیکهای حمایتی
در این قسمت از کارگاه در مسیر درمانگری ۵۰ تکنیک حمایتی مانند:
- راهنماییها و آموزش روانی
- پرسشها
- اطلاعات
- اظهارات همدلانه
- فراخوانی تداعیها
- جملات بازتابی
- سکوت
- تشویق کردن
- الهامبخشی و ایجاد انگیزه
- ایجاد خوشبینی
- تحسین کردن
- یادآوری تواناییها
- نامگذاری احساسات
- تفسیر ارتقایی
- تغییر جهت دادن
- نادیده گرفتن حمایتی
- تقویت و بازدارندگی
- آرامسازی
- مراقبت و پشتیبانی
- اطمینانبخشی
- کاهش احساس گناه
- حفظ آرامش
- همدلی
- ابراز علاقه و درک
- همراهی آشکار
- محافظت
- تعیین حد و مرز
- توصیه کردن
- ساختاردهی
- سازماندهی
- اصلاح برداشتهای نادرست
- بازنگری
- عمومیتبخشی
- اعتباربخشی
- الگوسازی
- آموزش
- همکاری
- تعیین اهداف مشترک
- کاوش مشترک در مشکلات
- بررسی راههای جایگزین در تفکر یا رفتار
- آزمون واقعیت مشترک
- تفکر مشترک دربارهی پیامدها
- حل مسئلهی مشترک
- تشویق به تفکر ذهنیسازی
- …..
- تکنیکهای شناختی-رفتاری
- تکنیکهای راهحلمحور
- تکنیکهای طرحوارهدرمانی
ماژول پنجم: رشد در مسیر درمانگری
هدف اصلی این ماژول، درک فرایندهای رشد حرفهای و شخصی درمانگر است.
سرفصلهای ماژول پنجم
سوپرویژن و یادگیری مادامالعمر
درمانگر آسیبپذیر
رشد وجودی و معنوی در درمانگر
کار با درمانجویان دشوار
ساخت مسیر و چشمانداز حرفهای
اطلاعات کارگاه و نحوه ثبت نام
این کارگاه در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ آغاز شد.
کارگاه جمعهها برگزار خواهد شد.
اطلاعات تماس: ۰۹۳۰۴۴۹۹۱۴۴
مدرس دوره: دکتر حمید بهرامی زاده