طرحواره درمانی ابتدا برای مشکلات منش‌شناختی مزمن یا به عبارت تلویحی‌تر برای اختلالات شخصیت مطرح شد. یکی از علت‌های مطرح شدن طرحواره درمانی عدم پاسخگویی مناسب درمان شناختی رفتاری برای این دسته از مشکلات بود. بعدها طرحواره درمانی گسترش یافت و کم و بیش برای سایر اختلالات مانند افسردگی، وسواس فکری – عملی و سایر مشکلات نیز به کار برده شد.

ما در این مقاله سعی می‌کنیم که طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را توضیح دهیم. ابتدا شرحی از اضطراب فراگیر به دست خواهیم داد سپس مطالعات مرتبط با طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را ارائه خواهیم کرد و در نهایت پروتکل طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را به همراه یک مثال توضیح خواهیم داد. با اسکیمالوژی همراه باشید.

اختلال اضطراب فراگیر

قبل از پرداختن به پروتکل طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر اجازه دهید ماهیت اختلال اضطراب فراگیر را با هم به صورت مختصری مرور کنیم.

اختلال اضطراب فراگیر شامل سطوح شدید نگرانی در مورد رویدادها یا فعالیت‌های مختلف است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر در کنترل نگرانی خود مشکل دارند و بنابراین اغلب در تمرکز، خواب یا استراحت مشکل دارند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر اغلب نگران چیزهای جزئی مانند پرداخت قبوض یا تحویل به موقع فرزندان خود هستند. چنین نگرانی متناسب با خطر یا مشکلات واقعی نیست.

بسیاری از مردم زمانی نگران پرداخت قبوض هستند که قرار است برق‌شان قطع شود، اما افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر ممکن است در صورت عدم وجود مشکل مالی نگران پرداخت قبوض باشند. سایر نگرانی‌های رایج افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر شامل مسائل مربوط به سلامتی، کارهای روزمره، به موقع بودن، وظایف مربوط به کار و شایستگی در فعالیت‌های مختلف است.

افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر معمولاً حملات پانیک را تجربه نمی‌کنند، بلکه تنش عضلانی یا مشکل در خواب و تمرکز دارند. اختلال اضطراب فراگیر و نگرانی عمدتاً مفاهیم شناختی هستند، بنابراین علائم جسمی و رفتاری کمتر از آنچه در اختلال هراس و هراس‌های اجتماعی و خاص دیده می‌شود، برجسته هستند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر روی علائم درونی هراس تمرکز نمی‌کنند، بلکه بیشتر روی تهدیدات بیرونی بالقوه تمرکز می‌کنند (چن و همکاران، 2013). آنها همچنین معتقدند این تهدیدها خطرناک یا پر از عواقب وخیم هستند (نیومن، لیرا، اریکسون، پرژورسکی و کاستونگوای، 2013).

اختلال اضطراب فراگیری که در اوایل زندگی ایجاد می‌شود، با یک رویداد خاص یا محرک مرتبط نیست، اما اختلال اضطراب فراگیری که دیرتر شروع می‌شود اغلب به یک عامل استرس‌زا خاص مانند ورشکستگی مرتبط است.

به طور کلی نگرانی غیرقابل‌کنترل و بیش از حد، تنش عضلانی، و بررسی محیط برای تهدید، علائم کلیدی‌ای هستند که اختلال اضطراب فراگیر را از سایر اختلالات اضطرابی جدا می‌کنند (پراتر، هوساناگار، کلمپ، آنگستاد و فان، 2013؛ راتر و براون، 2015).

اختلال اضطراب فراگیر (GAD) با نگرانی مداوم و بیش از حد در مورد تعدادی از چیزهای مختلف مشخص می‌شود. افراد مبتلا به GAD ممکن است فاجعه را پیش بینی کنند و ممکن است بیش از حد نگران پول، سلامتی، خانواده، کار یا مسائل دیگر باشند. افراد مبتلا به GAD در کنترل نگرانی خود مشکل دارند. آنها ممکن است بیش از آنچه که به نظر می‌رسد در مورد رویدادهای واقعی نگران باشند یا ممکن است انتظار بدترین اتفاقات را داشته باشند حتی زمانی که هیچ دلیل آشکاری برای نگرانی وجود ندارد.

GAD زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد کنترل نگرانی را در روزهای بیش از شش ماه مشکل داشته باشد و سه علامت یا بیشتر داشته باشد. این امر GAD را از نگرانی که ممکن است خاص یک عامل استرس‌زا یا برای مدت زمان محدودتری باشد متمایز می‌کند.

GAD در هر سال 6.8 میلیون بزرگسال یا 3.1٪ از جمعیت ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زنان دو برابر بیشتر در معرض ابتلا هستند. این اختلال به تدریج ظاهر می‌شود و می‌تواند در طول چرخه زندگی شروع شود، اگرچه این خطر بین دوران کودکی و میانسالی بالاتر است. اگرچه علت دقیق GAD ناشناخته است، شواهدی وجود دارد که عوامل بیولوژیکی، پیشینه خانوادگی و تجربیات زندگی، به ویژه موارد استرس‌زا، نقش دارند.

افراد مبتلا به GAD نمی‌دانند چگونه چرخه نگرانی را متوقف کنند و احساس می‌کنند که این چرخه از کنترل آنها خارج است، حتی اگر معمولاً متوجه می‌شوند که اضطراب آنها شدیدتر از آن چیزی است که شرایط اقتضا می‌کند. همه اختلالات اضطرابی ممکن است به مشکل در تحمل عدم قطعیت (بلاتکلیفی) مربوط باشد و بنابراین بسیاری از افراد مبتلا به GAD سعی می‌کنند موقعیت‌‌ها را برنامه‌ریزی یا کنترل کنند. بسیاری از مردم بر این باورند که نگرانی از اتفاقات بد جلوگیری می‌کند، بنابراین از نظر آنها کنار گذاشتن نگرانی خطرناک است. گاهی اوقات، افراد ممکن است با علائم فیزیکی مانند معده درد و سردرد دست و پنجه نرم کنند.

طرحواره‌های ناسازگار اولیه و اختلال اضطراب فراگیر

برای تعریف کردن پروتکل طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر ابتدا باید رابطه طرحواره‌های ناسازگار اولیه و ذهنیت‌های ناسازگار با اختلال اضطراب فراگیر را بررسی کنیم.

طرحواره درمانی معتقد است که ناکامی در برآورده شدن نیازهای عاطفی اساسی مانند دلبستگی و خودمتخاری باعث می‌شود که طرحواره های ناسازگار اولیه شکل بگیرند. منظور از طرحواره ها، الگوهای فراگیر شناختی، هیجانی و جسمانی است که از دوران کودکی شکل گرفته‌اند و شامل خاطرات ناگوار دوره کودکی هستند. این طرحواره‌ها در بلندمدت به دلیل تحریف واقعیت و اختلال در پردازش شناختی و هیجانی رویدادها باعث می‌شود که فرد دچار اختلالات و مشکلات متفاوتی شود.

از طرف دیگر، هنگامی که رویدادی رخ می‌دهد، طرحواره‌ها برانگیخته می‌شود و درد روانی زیادی در فرد به وجود می‌آید. آنگاه فرد برای کاهش درد روانی خود از سبک‌های مقابله‌ای (تسلیم، اجتناب و جبران افراطی) استفاده می‌کند. در نتیجه در حالتی قرار می‌گیرد که به آن ذهنیت‌های طرحواره‌ای گفته می‌شود. این ذهنیت‌ها شامل ۴ طبقه کلی می‌شود:

1. ذهنیت‌های کودکانه
2. ذهنیت‌های والد
3. ذهنیت‌های مقابله‌ای
4. ذهنیت‌های سالم

در مرحله‌ی تغییر، طرحواره درمانی از تکنیک‌های متخلفی مانند تکنیک‌های شناختی، تجربه‌ای، الگوشکنی رفتاری و ارتباطی استفاده می‌کند تا طرحواره‌ها و ذهنیت‌ها را تغییر دهید. علاوه بر این یک پروتکل مشخص برای کار کردن با ذهنیت‌های درمانجو دارد.

مطالعات زیادی نشان داده‌اند که طرحواره‌های ناسازگار با بسیاری از شرایط روانی مانند افسردگی، وسواس فکری – عملی، اختلالات شخصیت، اختلال‌های خوردن، مشکلات زناشویی، اعتیاد و اختلالات اضطرابی ارتباط دارند.

همچنین مطالعات نشان داده است که طرحواره درمانی یک درمان اثربخش (هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی) برای طیف وسیعی از مشکلات روان‌شناختی است.

مشخص شده است که بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی در اکثر EMS‌‌ها امتیاز بالاتری نسبت به افراد سالم دارند که توسط نسخه‌های مختلف پرسشنامه‌ی طرحواره یانیگ اندازه‌گیری شده است ( (هاوک و پروانچر ،۲۰۱۱).

بررسی مطالعات

در مطالعات مرتبط با طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر مشخص شده است که حوزه‌های طرحواره یعنی خودگردانی مختل (IA)، بریدگی/طرد (DR)، دیگرجهت‌مندی (OD) و گوش‌به‌زنگی و بازداری افراطی (OI) همگی با علائم کلی اضطراب مرتبط هستند.

در این میان طرحواره‌های حوزه‌ی خودگردانی و عملکرد مستقل (وابستگی/بی‌کفایتی، آسیب‌پذیری، شکست و خود تحول‌نیافته) بیش از سایر حوزه‌ها با اضطراب فراگیر مرتبط است. با این حال تاکنون هیچ مطالعه‌ای به صورت اختصاصی رابطه طرحواره‌های ناسازگار اولیه و نشانه‌های اضطراب فراگیر را بررسی نکرده است.

مطالعات کسیدی (۱۹۹۵) متوجه شد که بیماران مبتلا به GAD روابط ناکارآمدتری با مراقبین اولیه خود داشته‌اند و علاوه بر این، مشکلات بین فردی بیشتری نیز دارند. سبک دلبستگی ناایمن در افراد مبتلا به GAD رواج زیادی دارد. پژوهش‌های دگیر نشان داد که مشکلات بین فردی افراد مبتلا به GAD به دلیل طرحواره‌هایی مانند سلطه‌گری، کینه‌جویی، بازداری هجیانی، کم‌رویی، تمکین افراطی، ایثارگری و دخالت‌گری است.

درمان‌های اختلال اضطراب فراگیر باید چرخه‌های شناختی – بین فردی را هدف خود قرار دهند.

تعدادی از پژوهشگران با مرور درمان‌های GAD بورکووک، نیومن و کاستونگوای (۲۰۰۴) به این نتیجه رسیده‌اند که درمان‌ها باید مؤلفه‌های بین فردی و هیجانی را مد نظر قرار دهند.

عده‌ای نیز معتقدند که اضطراب فراگیر یک اختلال منش‌شناختی مزمن و مقاوم به درمان است و از این رو درمان شناختی کلاسیک نمی‌تواند برای آن مؤثر باشد.

طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر

هرچند که طرحواره درمانی ابتدا به ساکن برای مشکلات شخصیتی مطرح شده است اما با توجه به مطالعات مرتبط با اضطراب فراگیر و ویژگی‌های خاص آن ما می‌توانیم طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را طراحی کنیم.

با احتساب پژوهش‌های انجام شده به نظر می‌رسد که طرحواره‌های ناسازگار اولیه در ایجاد علائم اختلال اضطراب فراگیر نقش دارند. من در اینجا تعدادی از فرضیه‌های نظری (نه تجربی) در مورد نقش طرحواره‌ها در GAD مطرح می‌کنم:

1. به نظر می‌رسد تا حدودی تمامی طرحواره‌ها به نوعی باعث ایجاد نگرانی می‌شوند. به عنوان مثال طرحواره رهاشدگی باعث نگرانی در مورد دوام رابطه می‌شود. محرومیت عاطفی باعث نگرانی در مورد تنهایی و عدم دریافت حمایت می‌شود. طرحواره‌ی بی‌اعتمادی باعث نگرانی در مورد مسائل مرتبط با سوءاستفاده و نقص و شرم باعث نگرانی در مورد قضاوت دیگران می‌شود. این فهرست نگرانی را می‌توان برای تمامی طرحواره‌ها ادامه داد. بنابراین نگرانی‌های افراد مبتلا به GAD در حوزه‌های مختلف زندگی را می‌توان به طرحواره‌های مختلف نسبت داد.
2. برخی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه به طور اختصاصی با نگرانی مرتبط هستند: طرحواره آسیب‌پذیری، بدبینی/منفی‌گرایی، رهاشدگی، بی‌اعتمادی، نقص و شرم، فرمان‌پذیری، وابستگی و شکست با نگرانی ارتباط بیشتری دارند.
3. در مدل ذهنیت طرحواره‌ای، ذهنیت‌های والد پرتوقع و سرزنش‌گر مدام باعث ایجاد نگرانی در کودک آسیب‌پذیر می‌شوند.
4. اختلال اضطراب فراگیر یک منش‌شناختی مزمن است و طرحواره‌درمانی ابتدا به ساکن برای مشکلات منش‌شناختی طراحی شده است. بنابراین می‌توانیم طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را یک گزینه‌ی درمانی در نظر بگیریم.
5. وجود دلبستگی‌های ناایمن و خاطرات ناگوار دوره‌ی کودکی نیز طرحواره‌درمانی را برای اختلال اضطراب فراگیر مناسب می‌سازد.

پروتکل طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر

طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر از همان روال مرسوم طرحواره درمانی برای سایر شرایط استفاده می‌کند. اما می‌توان تغییراتی در آن ایجاد کرد تا برای اضطراب فراگیر اثربخشی بیشتری داشته باشد.

در مرحله سنجش علاوه بر سنجش طرحواره‌های ناسازگار اولیه، باید نشانه‌های مرتبط با اختلال اضطراب فراگیر را بررسی کنید. تاریخچه‌ی تحولی و تاریخچه‌ی اضطراب فراگیر را باید بگیرید و در نهایت نشانه‌های اضطراب فراگیر را با توجه به طرحواره‌ها و ذهنیت‌ها فرمول‌بندی کنید. به عنوان مثال:

فرمول‌بندی طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر رابطه‌ی تاریخچه‌ی شکل‌گیری طرحواره‌ها، ذهنیت‌ها و مشکلات موجود در اختلال اضطراب فراگیر را تبیین می‌کند.

در مرحله‌ی تغییر می‌توانید از تمامی تکنیک‌های طرحواره‌درمانی برای تغییر مشکلات استفاده کنید. در مرحله‌ی تجربه‌ای می‌توانید هنگام استفاده از تکنیک صندلی از تکنیک‌های شفقت به خود برای رام کردن ذهنیت‌های والد استفاده کنید.

بازوالدینی برای اختلال اضطراب فراگیر

بازوالدینی به عنوان یکی از پادزهرهای اصلی طرحواره‌ها و ذهنیت‌ها برای هر طرحواره و ذهنیت به شکل متفاوتی صورت می‌گیرد. من معتقدم که هنگام منطبق‌سازی طرحواره‌درمانی برای اختلال‌های مختلف، باید بازوالدینی نیز تا حدودی با شرایط آن اختلال تعدیل شود.

ما در این مقاله اختلال اضطراب فراگیر را توضیح دادیم، مطالعات مرتبط با آن را مرور کردیم و سپس طرحواره درمانی و تعدیل آن برای کاربرد طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر را توضیح دادیم.

منابع طرحواره درمانی برای اختلال اضطراب فراگیر