انجمن روانپزشکی آمریکا وظیفه‌ی طبقه‌بندی اختلالات روانی را بر عهده دارد که تحت عنوان DSM شناخته می‌شود و اکنون به ویراست پنجم خود رسیده است. البته سازمان جهانی بهداشت نیز یک طبقه‌بندی بین‌المللی از بیماری‌ها را تحت عنوان ICD منتشر می‌کند که اکنون ویراست یازدهم آن در دسترس است. در ICD نیز اختلالات روانی طبقه‌بندی شده‌اند. اما آنچه در بین روانپزشکان و روانشناسان رایج است همان DSM است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر می‌شود.
انجمن روانپزشکی آمریکا اولین بار در سال ۱۸۴۴ اولین طبقه‌بندی اختلالات روانی را منتشر کرد. این طبقه‌بندی هر چند سال، مورد بازبینی قرار می‌گیرد که آخرین بازبینی آن در سال ۲۰۱۳ منتشر شد که در واقع همان ویراست پنجم این کتاب است. عنوان اصلی این کتاب، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی است.
تمامی روانشناسان و روانپزشکان برای تشخیص‌گذاری و شناسایی اختلالات روانی از همین کتاب استفاده می‌کنند و تمامی کتاب‌های آسیب‌شناسی روانی نیز بر اساس آن تألیف می‌شوند.
در ویراست پنجم ۲۲ طبقه‌ی کلی از اختلالات روانی معرفی شده است و معیارها و ملاک‌های لازم برای تشیخص هر اختلال به صورت واضح و عینی تعریف شده است. قبل از اینکه به سراغ طبقه‌بندی اختلالات روانی برویم و طبقه‌بندی آن را معرفی کنیم اجازه دهید کار خود را با تعریف اختلال روانی بر اساس DSM شروع کنیم.
تعریف اختلالات روانی
در واقع تعریف اختلالات روانی بسیار کار دشواری است و تعریف واحدی که مورد توافق همگان باشد وجود ندارد. ما در یک مقاله دیگر به بحث در مورد تعریف اختلال روانی پرداخته‌ایم. با این وجود، تعریفی که در ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی یا همان DSM آمده است تا حد زیادی مورد قبول متخصصان سلامت روان است:
اختلال روانی مجموعه‌ای از نشانه‌هاست که با اختلال بالینی قابل ملاحظه در شناخت، تنظیم هیجان و رفتار فرد مشخص می‌شود که کژکاری در فرآیندهای روانشناختی، زیستی یا رشدی زیربنای عملکرد روانی را منعکس می‌کند. اختلالات روانی معمولاً با ناراحتی یا ناتوانی قابل ملاحظه در فعالیتهای اجتماعی، شغلی یا فعالیتهای مهم دیگر ارتباط دارد. اگر رفتار فرد یک پاسخ مورد انتظار باشد یا رفتاری باشد که از لحاظ فرهنگی تأیید شده باشد مانند سوگواری و افسردگی ناشی از مرگ فردی عزیز، اختلال روانی محسوب نمی‌شود. علاوه بر این رفتارهایی که از لحاظ اجتماعی منحرف هستند (مانند رفتارهای سیاسی، مذهبی یا جنسی) و تعارض‌هایی که عمدتاً بین فرد و جامعه روی می‌دهند اختلال روانی نیستند مگر اینکه ویژگی‌های تعریف فوق را در بر داشته باشد.
بنابراین رفتاری در حیطه اختلالات روانی قرار می‌گیرد که ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- در شناخت، تنظیم هیجان یا رفتار فرد اختلال ایجاد کرده باشد. منظور از شناخت در اینجا، تفکر و باورهای فرد است. تنظیم هیجانی به این معناست که فرد نمی‌تواند هیجانات خود را مدیریت کند. به عنوان مثال در اختلال افسردگی فرد نمی‌تواند اندوه و غم زیاد خود را به اصطلاح تنظیم کند و این عدم تنظیم‌گری باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره او می‌شود.
- اختلال در شناخت، تنظیم هیجان یا رفتار فرد ناشی از فرآیندهای روانشناختی، زیستی یا رشدی است.
- اختلال روانی در فعالیتهای اجتماعی، شغلی یا تحصیلی و سایر زمینه‌های مهم زندگی تأثیر منفی می‌گذارد و به اصطلاح آنها را مختل می‌کند.
- هر رفتاری که از لحاظ فرهنگی مورد تأیید باشد مانند رفتارهای مرتبط با از دست دادن یک فرد عزیز نباید اختلال روانی در نظر گرفته شود.
- رفتارهای انحرافی از هنجار جامعه نیز باید تمام ویژگی‌های اختلال روانی را داشته باشد که آنها را اختلال در نظر بگیریم در غیر این صورت رفتارهای انحرافی، در طبقه‌بندی اختلالات روانی قرار نمی‌گیرند.
طبقه‌بندی اختلالات روانی
در ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ۲۲ طبقه‌ی کلی برای اختلالات روانی در نظر گرفته شده است. در هر طبقه از اختلالات روانی، اختلال‌های متعددی وجود دارد. در ادامه ۱۸ طبقه اصلی را معرفی می‌کنیم و سپس در مقالات جداگانه به تفصیل به معرفی اختلالات هر طبقه خواهیم پرداخت.
اختلالات عصبی – رشدی
این طبقه از اختلالات روانی، شامل مجموعه‌ای از اختلالات است که رد دوره‌ی رشد یعنی در دوره کودکی شروع می‌شوند. معمولاً اختلالات روانی این طبقه در اوایل کودکی و قبل از اینکه کودک وارد مدرسه شود بروز پیدا می‌کنند. در این طبقه اختلالات زیر وجود دارند:
- ناتوانی‌های عقلانی: منظور از ناتوانی‌های عقلانی اختلالاتی است که با میزان هوشمندی فرد در ارتباط است و با کمبودهایی در استدلال، حل مسئله، برنامه‌ریزی، قضاوت و یادگیری مشخص می‌شود. در ویراست‌های قبلی DSM، به این طبقه از اختلالات روانی، عقب‌مانده‌ی ذهنی یا کم‌توان ذهنی گفته می‌شد.
- تأخیر کلی رشد: منظور از تأخیر کلی رشد، اختلالی است که در آن کودک نمی‌تواند مهارت‌هایی را که در طول رشد باید کسب شوند به موقع کسب کند.
- اختلالات ارتباطی: در این طبقه اختلالاتی قرار می‌گیرند که ارتباط کلامی و غیرکلامی کودک را دچار مشکل می‌کنند، مانند اختلال در زبان، اختلال در صدای گفتار، اختلال ارتباط اجتماعی و اختلال فصاحت (لکنت زبان).
- اختلال طیف اوتیسم: این اختلال به کمبود در ارتباط اجتماعی و تعامل احتماعی در موقعیت‌های متعدد و مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط، حفظ و درک روابط مشخص می‌شود.
- اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی: این اختلال به عنوان ADHD شناخته می‌شود. در این اختلال کودک نمی‌تواند به فعالیت‌ها توجه کند یا اینکه به صورت مدام فعالیت می‌کند. به عبارت دیگر ممکن است دچار بیش‌فعالی باشد.
- اختلالات حرکتی: در این طبقه حرکات کودک دچار مشکل است. ممکن است او یک رفتار را به صورت تکراری بارها و بارها انجام دهد. ممکن است تیک داشته باشد یا حرکات او ناهماهنگ باشد.
- اختلال یادگیری خاص: در این اختلال کودک در درک کردن و یادگیری مشکلات فراوانی دارد. ممکن است این اختلال در ریاضی، نوشتن یا خواندن مشاهده شود.
طیف اسکیزوفرنی و اختلالات روانپریشی دیگر
این طبقه از اختلالات روانی با هذیان، توهم، گفتار و رفتار آشفته مشخص می‌شود. در این طبقه چند اختلال وجود دارد که عبارت‌اند از:
- اختلال روانپریشی کوتاه‌مدت: در اختلال روانپریشی کوتاه‌مدت، نشانه‌های روانپریشی مانند هذیان و توهم در یک دوره زمانی کمتر از یک ماه حضور دارند.
- اسکیزوفرنی: تمامی نشانه‌های روانپریشی مانند توهم و هذیان، گفتار و رفتار آشفته و نشانه‌های منفی مانند هیجان نامناسب با موقعیت به مدت حداقل ۶ ماه حضور دارند.
- اختلال اسکیزوتایپال
- اختلال هذیانی: هذیان‌ها، باورها و عقاید ثابتی هستند که فرد علی‌رغم وجود شواهد مخالف با عقاید خود، به شدت به آنها باور دارد. در اختلال هذیانی یک یا چند هذیان وجود دارد که به مدت یک ماه طول کشیده‌اند.
- اختلال اسکیزوافکتیو: اختلال اسکیزوافکتیو، هم شبیه اسکیزوفرنی است، یعنی نشانه‌های روانپریشی در آن وجود دارد و هم شبیه اختلالات خلقی است یعنی نشانه‌های افسردگی و اختلال دوقطبی نیز ممکن است حضور داشته باشند.
- اختلال اسکیزوفرنی‌فرم: این اختلال شبیه اسکیزوفرنی است. تفاوت آن با اسکیزوفرنی در این است که نشانه‌های روانپریشی بیشتر از یک ماه و در نهایت کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد.
- اختلال روانپریشی ناشی از دارو یا مواد: بعضی از داروها و مواد توهم‌زا می‌توانند نشانه‌های روانپریشی ایجاد کنند که در این صورت فرد دچار اختلال روانپریشی نشانی از دارو یا مواد می‌شود.
- اختلال روانپریشی ناشی از بیماری جسمانی: گاهی بعضی از بیماری‌ها به خصوص بیماری‌هایی که روی مغز تأثیر می‌گذارند ممکن است نشانه‌های روانپریشی تولید کنند.
طبقه دوقطبی و اختلالات مربوط
یکی از اختلالات روانی که عموماً مردم از آن شناخت مختصر و گاهاً اشتباه دارند اختلالات دوقطبی است. منظور از دوقطبی این است که فرد بین دو قطب مختلف افسردگی و مانیا (سرخوشی بیش از حد) نوسان پیدا می‌کنند. اختلالات این طبقه عبارت‌اند از:
- اختلال دوقطبی نوع I: در این اختلال فرد حداقل یک دوره مانیا را تجربه کرده است. مانیا به معنای سرخوشی بیش از حدی است که در واقع نابهنجار است.
- اختلال دوقطبی نوع II: در این اختلال فرد نشانه‌های هیپومانیا و افسردگی را تجربه می‌کند. منظور از هیپومانیا این است که به اندازه مانیا، فرد دچار سرخوشی نمی‌شود. در واقع نشانه‌های هیپومانیا خفیف‌تر از مانیا است.
- اختلال ادواری‌خو: در این اختلال دوره‌های افسردگی و هیپومانیا به صورت خفیف اما به مدت دو سال طول کشیده است.
- اختلال دوقطبی ناشی از دارو یا مواد: نشانه‌های اختلال دوقطبی به خاطر مصرف دارو یا مواد ایجاد شده است.
- اختلال دوقطبی ناشی از بیماری جسمانی: نشانه‌های اختلال دوقطبی به دلیل وجود یک بیماری جسمانی ایجاد شده است.
اختلالات افسردگی
اختلالات افسردگی، طبقه‌ای از اختلالات روانی است که در آنها غم، پوچی، تحریک‌پذیری و تغییرات جسمانی و شناختی (فکری) مشاهده می‌شود. در این طبقه اختلالات زیر وجود دارند:
- افسردگی اساسی: در افسردگی اساسی فرد از زندگی لذت نمی‌برد و اکثر روزها را غمگین است. علاوه بر این، نشانه‌های دیگری مانند کاهش خواب (گاهی پرخوابی)، کاهش اشتها (گاهی پراشتهایی)، کاهش توجه و تمرکز، احساس گناه و بی‌ارزشی و افکار مرگ و خودکشی نیز وجود دارند.
- اختلال بی‌نظمی خلق اخلالگر: این اختلال در کودکان مشاهده می‌شود و با خشم و تحریک‌پذیری زیادی همراه است. کودکی که این اختلال را دارد کنترلی بر رفتارهای خود ندارد. این رفتارها در واقع نوعی از افسردگی در کودکان است.
- اختلال افسردگی مداوم: در این اختلال نشانه‌های افسردگی خفیف‌تر حداقل دو سال طول کشیده است.
- اختلال ملال پیش از قاعده‌ای: اگر در طول یکسال اخیر، فرد در هفته‌ی آخر قبل از چرخه‌ی قاعدگی خود نشانه‌های افسردگی مانند احساس غمگینی، گریه کردن، عصبانی شدن، حساسیت به طرد، خستگی، مشکلات تمرکز، بی‌خوابی یا پرخوابی و … را تجربه کند دچار اختلال ملال پیش از قاعدگی شده است.
اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی طبقه‌ای از اختلالات روانی است که ویژگی‌های آنها شامل ترس و اضطراب زیاد است.
- اختلال اضطراب جدایی: در این اختلال کودک نمی‌تواند از خانواده خود جدا شود و به شدت از دور بودن از خانواده، احتمال مردن اعضای خانواده و از دست دادن آنها می‌ترسد. این اضطراب هنگام جدایی از خانه خود را نشان می‌دهد. کودک نمی‌تواند به مدرسه برود، نمی‌تواند تنها بماند یا اینکه از تنهایی خوابیدن اجتناب می‌کند.
- لالی انتخابی: نوعی از اختلال اضطرابی است که در آن کودک علی‌رغم اینکه توانایی صحبت کردن را دارد در برخی از موقعیت‌ها کاملاً سکوت می‌کند و هیچ حرفی نمی‌زند انگار که توانایی حرف زدن خود را از دست داده است.
- فوبی خاص: ترس شدید و افراطی از برخی موقعیت‌ها و اشیاء یا حیوانات فوبی خاص نامیده می‌شود. به عنوان مثال ترس از ارتفاع، ترس از گربه یا …
- فوبی اجتماعی یا اضطراب اجتماعی: در این اختلال فرد از موقعیت‌های اجتماعی و مورد قضاوت قرار گرفتن توسط دیگران به شدت می‌ترسد و تلاش می‌کند که از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند یا اینکه در این موقعیت‌ها به شدت مضطرب می‌شود.
- اختلال وحشتزدگی یا پانیک: در این اختلال فرد به صورت ناگهانی دچار یک حمله اضطرابی شدید می‌شود که با تپش قلب زیادی همراه است. فرد گمان می‌کند که ممکن است بمیرد. به شدت عرق می‌کند، احساس خفگی به او دست می‌دهد و ممکن است حتی سرگیجه و تهوع نیز داشته باشد.
- آگورافوبی یا ترس از مکان‌های باز (بسته): فرد دچار این اختلال از تمامی موقعیت‌ها مانند استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، بودن در مکان‌های باز یا بسته، ایستادن در صف یا بودن در جمعیت، و تنها بیرون بودن از خانه می‌ترسد.
- اختلال اضطراب فراگیر: این اختلال با نگرانی بسیار شدید در مورد موضوعات مختلف مشخص می‌شود. فرد همیشه بی‌قرار و عصبی است، به راحتی خسته می‌شود، نمی‌تواند تمرکز کند و تنش عضلانی و مشکلات خواب را تجربه می‌کند.
اختلالات وسواسی
یکی از شناخته‌شده‌ترین اختلالات روانی، اختلال‌های مرتبط با وسواس است. منظور از وسواس، یک فکر یا یک عمل تکراری است. بنابراین دو نوع وسواس وجود دارد: وسواس فکری و وسواس عملی. در این طبقه از اختلالات روانی، چند اختلال وجود دارد:
- اختلال وسواس فکری – عملی: این اختلال با وسواس‌های فکری و عملی تعریف می‌شود. به عنوان مثال ممکن است فرد به یک موضوع خاص بدون اینکه بخواهد فکر می‌کند و حتی تلاش می‌کند که جلوی افکار خود را بگیرد ولی موفق نمی‌شود. همچنین ممکن است یک رفتار مانند شستن دست‌هایش را بارها تکرار کند و هر چه تلاش می‌کند که این کار را انجام ندهد موفق نمی‌شود. فرد از درون خود احساس اجبار می‌کند که رفتار خاصی را انجام دهد.
- اختلال بدشکلی بدنی: در این اختلال فرد باور دارد که زشت و بی‌ریخت است و نقصی در ظاهر او وجود دارد. این نقص ممکن است کاملاً خیالی باشد و اگر نقص واقعی وجود داشته باشد واکنش فرد بسیار افراطی است.
- اختلال ذخیره کردن یا احتکار: در این اختلال، فرد دست به ذخیره هر چیزی مانند مدارک، کتاب‌ها، فیلم‌ها، یا حتی موارد کم‌ارزش‌تر مانند بسته‌بندی بیسکوییت بزند. این فرد آنقدر همه‌چیز را ذخیره می‌کند که محل زندگی‌اش پر از وسایل و خرت و پرت‌های کم‌ارزش است.
- اختلال موکنی: در این اختلال فرد موهای خود را می‌کَند.
- اختلال پوست کنی: در این اختلال فرد به صورت تکراری پوست قسمت‌های مختلف بدن خود را می‌کَند.
اختلالات مرتبط با آسیب و عامل استرس‌زا
در این طبقه از اختلالات روانی، مشکلاتی قرار دارند که در نتیجه وارد شدن یک ضربه یا آسیب شدید به فرد هستند. این ضربه می‌تواند عاطفی، بلایای طبیعی، یا جنگ باشد.
- اختلال دلبستگی واکنشی: این اختلال مخصوص کودکان است. در این اختلال کودک نسبت به مراقبان خود (والدین) بی‌اعتناست و از آنها کناره‌گیری می‌کند. کودک وقتی گریه می‌کند انتظار ندارد که والدین او را آرام کنند.
- اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری‌نشده: این اختلال نیز مخصوص کودکان است. در این اختلال کودک از غریبه‌ها هیچ ترسی ندارد و به افراد ناآشنا نزدیک می‌شود و به شدت رفتار خودمانی از خود نشان می‌دهد.
- اختلال استرس پس از سانحه: به این اختلال PTSD می‌گویند. در این اختلال فرد بعد از وارد شدن یک ضربه‌ی اساسی دچار نشانه‌های استرس بالایی می‌شود. بعد از سانحه، فرد ممکن است به صورت مکرر خاطرات مربوط به آن سانحه را تکرار کند، خواب‌های او پر از کابوس‌های مرتبط با سانحه است و هر از گاهی دچار برگشت به گذشته می‌شود. برگشت به گذشته یعنی اینکه فرد احساس می‌کند که در همان موقعیتی قرار دارد که سانحه رخ داده است و طوری رفتار می‌کند که انگار در حال تجربه آسیب است.
- اختلال استرس حاد: این اختلال شبیه اختلال استرس پس از سانحه است که مدت زمان کمتری دارد.
- اختلالات سازگاری: در این اختلال فرد بعد از تجربه یک رویداد بسیار ناراحت‌کننده مانند شکست عاطفی نمی‌تواند به زندگی عادی خود برگردد.
اختلالات تجزیه‌ای
در این طبقه از اختلالات روانی، می‌توان از هم‌گسستگی هویت و هشیاری، حافظه، ادراک و رفتار فرد را مشاهده کرد. در این طبقه از اختلالات روانی، فرد ممکن است انواع خاصی از فراموشی‌ها یا غیرواقعی بودن خود و میحط اطرافش را تجربه کند:
- اختلال مسخ شخصیت/مسخ واقعیت: در این اختلال فرد خودش را به صورت غیرواقعی تجربه می‌کند و احساس می‌کند از بدن یا ذهن خودش جداست. مسخ واقعیت نیز به این معناست که فرد دنیای پیرامون خود را طوری ادراک می‌کند که انگار همه‌چیز غیر واقعی است.
- اختلال فراموشی تجزیه‌ای: در این اختلال فرد خاطرات زندگی‌اش را فراموش می‌کند. حتی ممکن است هویت خود را فراموش کند. یعنی فراموش می‌کند که چه کسی است.
- اختلال هویت تجزیه‌ای: در این اختلال فرد ممکن است شخصیت‌های مختلفی داشته باشد. هر شخصیت از شخصیت دیگر اطلاعی ندارد.
اختلالات نشانه‌ی جسمی
بعضی از اختلالات روانی به نشانه‌های جسمی فرد مربوط است. در این اختلالات، فرد نشانه‌های جسمانی خود را بسیار جدی و مهلک در نظر می‌گیرد و شامل اختلالات روانی زیر است:
- اختلال نشانه جسمی: فردی که این اختلال را دارد نشانه‌های جسمی متعددی را تجربه می‌کند. علی‌رغم اینکه این نشانه‌ها هیچ خطری برای فرد ندارند، او به شدت معتقد است که این نشانه‌ها جدی و حتی مرگبار هستند. این افراد به شدت نگران بیماری هستند و مدام از یک دکتر به دکتر دیگر می‌روند.
- اختلال اضطراب بیماری: در این اختلال ممکن است هیچ نشانه‌ی جسمی وجود نداشته باشد اما فرد در مورد بیمار شدن همیشه اضطراب دارد.
- اختلال تبدیلی: منظور از اختلال تبدیلی این است که یک مشکل روانشناختی به یک نشانه‌ی حرکتی یا حسی تبدیل می‌شود. مثلاً ممکن است فرد دچار فلج حرکتی بشود یا بینایی خود را از دست بدهد.
- عوامل روانشناختی که بر بیماری‌های جسمانی دیگر تأثیر می‌گذارند: در این اختلال یک مشکل روانی باعث می‌شود که یک بیماری جسمی، شدیدتر یا درمان آن دشوارتر شود.
- اختلال ساختگی: در این اختلال فرد یک بیماری جسمی یا روانی را در خود ایجاد می‌کند که دیگران را فریب دهد. گاهی واقعاً به خودش آسیب یا جراحت وارد می‌کند. همچنین ممکن است این آسیب یا جراجت را به شخص دیگری وارد کند تا دیگران را از این طریق برای رسیدن به هدف خود فریب دهد.
اختلالات تغذیه و خوردن
این طبقه از اختلالات روانی شامل مشکلات خوردن می‌شود. در این طبقه اختلالاتی وجود دارند که روی وزن بدن، غذای مصرفی یا تغییر غذای مصرفی تمرکز دارد:
- اختلال هرزه خواری: ویژگی اصلی هرزه خواری، خوردن مواد غیرمغذی و غیرغذایی است. در این اختلال فرد هر چیزی را که غیر خوراکی باشد می‌خورد مثل خاک، کاغذ و …
- اختلال نشخوار: در این اختلال مقداری از غذای خورده شده به دهان برگردانده می‌شود و فرد آن را نشخوار می‌کند. این اختلال ناشی از اختلالات معده یا دستگاه گوارش نیست.
- اختلال مصرف غذای محدودکننده: در این اختلال فرد میزان غذای مصرفی خود را به شدت محدود می‌کند یا به طور کلی از غذا خوردن اجتناب می‌کند.
- اختلال بی‌اشتهایی روانی: در این اختلال چون فرد به شدت از افزایش وزن خود می‌ترسد میزان غذای مصرفی خود را به شدت محدود می‌کند و آنقدر غذا نمی‌خورد که وزنش در حد مرگ کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این فرد ممکن است به شدت ورزش کند یا غذای خورده شده را بالا بیاورد تا وزنش افزایش پیدا نکند.
- اختلال پرخوری عصبی: در این اختلال فرد به صورت دوره‌ای دست به پرخوری می‌زند و رفتارهای نامناسبی برای جبران پرخوری و پیشگیری از افزایش وزن انجام می‌دهد.
- اختلال پرخوری: در اختلال پرخوری مانند اختلال پرخوری عصبی فرد به شدت غذا می‌خورد و کنترلی روی غذا خوردن خود ندارد اما دست به رفتارهای جبرانی برای پیشگیری از افزایش وزن نمی‌زند.
اختلالات دفع
اختلالات دفع شامل مشکلاتی در دفع ادرار یا مدفوع می‌شود. این اختلالات روانی معمولاً اولین بار در دوره کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شوند و عبارت‌اند از:
- اختلال بی‌اختیاری ادرار: ویژگی اصلی این اختلال تخلیه مکرر ادرار در طول روز یا شب در بستر یا لباس است. این اتفاق در اغلب موارد غیرارادی است.
- اختلال بی‌اختیاری دفع: ویژگی اصلی اختلال بی‌اختیاری دفع، دفع مکرر مدفوع در مکان‌های نامناسب است مثلا در لباس یا کف اتاق و غالباً غیرارادی صورت می‌گیرد.
اختلالات خواب و بیداری
در این طبقه از اختلالات روانی، مشکلات فرد مربوط به خوابیدن و بیدار شدن است و ده اختلال مختلف در این طبقه قرار دارد.
- اختلال بی‌خوابی: در این اختلال فرد از کیفیت یا کمیت خواب ناراضی است. شکایت فرد غالباً در مورد شروع خواب و حفظ خواب است. به عبارت دیگر فرد در طول خواب ممکن است به صورت مکرر بیدار شود.
- اختلال پرخوابی: در این اختلال فرد همیشه احساس نیاز به خواب دارد. او شب‌ها زیاد می‌خوابد و در طول روز هم مدام احساس خواب‌آلودگی می‌کند.
- اختلال حمله خواب: به این اختلال نارکولپسی هم گفته می‌شود. در این اختلال فرد ناگهان چرت می‌زند یا اینکه واقعاً به خواب فرو می‌رود. انگار خواب به او حمله می‌کند و او نمی‌تواند در برابر آن مقاومت کند.
- اختلالات خواب مرتبط با تنفس: در این دسته از اختلالات تنفس فرد در حین خواب دچار مشکل می‌شود به شکلی که کیفیت خواب فرد به شدت مختل می‌شود.
- اختلالات خواب-بیداری ریتم شبانه‌روزی: در این اختلال فرد نمی‌تواند متناسب با شروع روز و شب، خواب خود را تنظیم کند. در زمان‌های نامناسب احساس نیاز به خواب پیدا می‌کند و در زمانی که باید بخوابد نمی‌تواند بخوابد. در واقع ریتم خواب و بیداری او بهم ریخته است.
- نابهنجاری‌های خواب: در این اختلالات فرد ممکن است در طول خواب به صورت ناقص بیدار شود و مثلاً دچار خواب‌گردی یا وحشت در خواب شود.
- اختلال کابوس: کابوس‌ها رویدادهای وحشتناکی هستند که در خواب رخ می‌دهند و برای فرد آنقدر واقعی است که احساس اضطراب و ترس شدیدی را تجربه می‌کند. معمولاً در کابوس‌ها فرد اقداماتی را برای جلوگیری از اتفاقات و خطرات بد انجام می‌دهد.
- نشانگان پای بی‌قرار: در این این اختلال فرد، میل شدیدی به حرکت دادن پاها و حتی دست‌های خود دارد. این اختلال می‌تواند شروع خواب را به تأخیر بیندازد و فرد را از خواب بیدار کند. این افراد معمولا در طول روز خواب‌آلوده هستند.
کژکاری‌های جنسی
کژکاری‌های جنسی اختلالاتی هستند که مربوط به عملکرد جنسی محسوب می‌شوند. این اختلالات روانی روی توانایی جنسی افراد تأثیر می‌گذارند و عبارت‌اند از:
- تأخیر انزال: در این اختلال فرد تأخیر محسوس یا ناتوانی در رسیدن به انزال را تجربه می‌کند.
- اختلال نعوظی: در این اختلال فرد نمی‌تواند به نعوظ برسد یا اینکه نمی‌تواند تا پایان رابطه جنسی نعوظ خود را حفظ کند.
- اختلال ارگاسمی در زن: این اختلال با مشکل در تجربه کردن ارگاسم و یا کاهش محسوس شدت احساسات ارگاسمی همراه است.
- اختلال علاقه/برانگیختگی جنسی در زن: در این اختلال، زن‌ها میل جنسی خود را از دست می‌دهند و علاقه‌ای به رابطه جنسی ندارند.
- اختلال درد/دخول تناسلی -لگنی: در این اختلال هنگام آمیزش جنسی، زن دچار درد فراوانی می‌شود و ترس شدیدی را از دخول واژنی تجربه می‌کند.
- اختلال میل جنسی کم‌کار در مرد: در این اختلال مرد به اندازه همسر خود میل جنسی ندارد. علاوه بر این، خیال‌پردازی‌های جنسی و فقدان آمیزش جنسی نیر وجود دارد.
- انزال زودرس: در این اختلال، انزال قبل از دخول یا مدت بسیار اندکی بعد از دخول رخ می‌دهد.
ملال جنسیتی
افراد مبتلا به ملال جنسیتی، بین جنسیتی که برای آنها تعیین شده است و جنسیت تجربهشده ناهمخوانی محسوسی دارند. منظور از جنسیت تجربهشده، جنسیتی است که فرد احساس می‌کند آن را دارد. به عنوان مثال مرد بودن می‌توان جنسیت تعیین‌شده باشد یعنی با آن متولد شده است ولی جنسیت تجربه‌شده‌ی وی، زن بودن است.
اختلالات اخلالگر، کنترل تکانه و سلوک
در این طبقه از اختلالات روانی، اختلالاتی وجود دارد که با خویشتن‌داری هیجانات و رفتارهای تخریب‌گر مشخص می‌شوند. این اختلالات باعث می‌شوند که فرد حقوق دیگران را نقض کند به عنوان مثال از طریق پرخاشگری یا تخریب اموال. همچنین فرد هنجارهای اجتماعی را نیز رعایت نمی‌کند و در برابر صاحبان قدرت دست به مخالفت می‌زند.
- اختلال لجبازی و نافرمانی: این اختلال در کودکان مشاهده می‌شود. در این اختلال، کودک به طور مکرر خشمگین می‌شود، با والدین خود لجبازی می‌کند، جر و بحث می‌کند و در نهایت دست به نافرمانی می‌زند.
- اختلال انفجاری متناوب: در این اختلال فرد به صورت انفجاری خشمگین می‌شود. این انفجار خشم بسیار سریع رخ می‌دهد. به اصطلاح صفر تا ۱۰۰ پرخاشگری به سرعت روی می‌دهد. این پرخاشگری‌ها در موارد جزئی رخ می‌دهند. فرد تهاجمی می‌شود و گاهی نیز به صورت کلامی دست به پرخاشگری می‌زند.
- اختلال سلوک: این اختلال برای افراد زیر ۱۸ سال تشخیص گذاری می‌شود. در این اختلال فرد به صورت جدی قوانین اجتماعی و هنجارهای آن را نقض می‌کند و به حقوق دیگران هیچ احترامی نمی‌گذارد. فرد ممکن است با حیوانات پرخاشگری کند، دست به تخریب اموال بزند، فریبکاری یا دزدی کند، و تخلفات جدی از قوانین داشته باشد.
- اختلال آتشافروزی بیمارگون: در این اختلال روانی، فرد به صورت عمدی و هدفمند دست به آتشافروزی می‌زند. این افراد قبل از آتش زدن احساس تنش یا برانگیختگی عاطفی می‌کند. این افراد شیفته آتش هستند و از آن لذت می‌برند و بعد از آتش افروزی احساس لذت می‌کنند.
- اختلال دزدی بیمارگون: در این اختلال، فرد نمی‌تواند در برابر دزدی مقاومت کند و کالاهایی را می‌دزد که اساساً برای استفاده شخصی یا به خاطر ارزش مالی آنها نیست. قبل از دزدی به او هیجان زیادی دست می‌دهد و بعد از دزدی احساس خشنودی و رضایت می‌کند.
اختلالات مرتبط با مواد
ویژگی اصلی اصلی این طبقه از اختلالات روانی، این است که فرد با وجود مشکلات قابل ملاحظه مرتبط با مواد، مصرف آن را ادامه می‌دهد.
- اختلالات مرتبط با الکل
- اختلالات مرتبط با کافئین
- اختلالات مرتبط با حشیش
- اختلالات مرتبط با مواد توهم‌زا
- اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی
- اختلالات مرتبط با مواد شبه‌افیونی
- اختلالات مرتبط با داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب
- اختلالات مرتبط با مواد محرک
- اختلالات مرتبط با توتون
اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیت طبقه‌ای از اختلالات روانی هستند که شامل مشکلاتی در شخصیت و رفتار می‌شود. تعریف آن عبارت است از الگوی پایدار رفتاری که به طور چشم‌گیری از انتظارات فرهنگ فرد منحرف می‌شود، فراگیر و انعطاف‌ناپذیر است. اختلال‌های شخصیت معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، با گذشت زمان پایدار است و به ناراحتی یا اختلال منجر می‌شود.
اختلالات شخصیت عبارت‌اند از:
- اختلال شخصیت پارانوئید: الگوی بی‌اعتمادی و سوءظن است به طوریکه انگیزه‌های دیگران به صورت بدخواهانه تعبیر می‌شوند.
- اختلال شخصیت اسکیزوئید: الگوی جدایی از روابط اجتماعی و دامنه محدود ابراز هیجانی
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی: الگوی ناراحتی حاد در روابط نزدیک، تحریف‌های شناختی یا ادراکی. رفتار و افکار این افراد بسیار عجیب و غریب است.
- اختلال شخصیت ضداجتماعی: این اختلال شامل الگویی از بی‌توجهی به حقوق دیگران و زیر پا گذاشتن آنهاست.
- اختلال شخصیت مرزی: در این اختلال شخصیت فرد هویت بی‌ثباتی دارد، تکانشگر است و در عواطف و روابط بین فردی نیز بی‌ثبات است.
- اختلال شخصیت نمایشی: ویژگی اصلی اختلال شخصیت نمایشی توجه‌خواهی و توجه‌طلبی افراطی است.
- اختلال شخصیت خودشیفته: ویژگی اصلی شخصیت خودشیفته احساس بزرگ‌منشی، نیاز به تحسین، و فقدان همدلی است.
- اختلال شخصیت اجتنابی: در این اختلال فرد دچار بازداری اجتماعی است، احساس بی‌کفایتی می‌کند و نسبت به ارزیابی و قضاوت منفی به دشت حساسیت دارد.
- اختلال شخصیت وابسته: در این اختلال فرد به شدت به مراقبت شدن نیازمند است. او سلطه‌پذیر است و از جدایی می‌ترسد.
- اختلال شخصیت وسواسی جبری: در این اختلال فرد دلشمغول نظم و ترتیب، کمال‌گرایی و کنترل روانی و میان فردی است. او به قوانین و مقررات، روش‌ها و برنامه‌ها به دشت پای‌بند است.
اختلالات نابهنجاری جنسی
منظور از نابهنجاری جنسی آن دسته از اختلالات روانی است که هدف جنسی متفاوتی نسبت به یک رابطه جنسی عادی دارد. در این اختلال‌ها فرد لذت جنسی را از طریق فعالیت‌هایی غیر از رابطه جنسی نرمال با یک فرد بزرگسال بالغ کسب می‌کند.
- اختلال تماشاگری جنسی: فردی که این اختلال را دارد با تماشا کردن افراد عریان، در حال برهنه شدن یا در حال رابطه جنسی هستند لذت جنسی کسب می‌کند. این افراد معمولا از اینکه توسط فرد دیگری مورد تماشا قرار می‌گیرند ناآگاه هستند.
- اختلال عورت نمایی: در این اختلال فرد، اندام تناسلی خود را به دیگران نشان می‌دهد و لذت جنسی کسب می‌کند.
- اختلال مالش‌دوستی: در این اختلال فرد از طریق لمس کردن یا مالیدن فرد دیگری که ناراضی است به لحاظ جنسی تحریک می‌شود.
- اختلال مازوخیسم جنسی: در این اختلال فرد از تحقیر شدن، کتک خوردن، به بند کشیده شدن یا هر گونه رنج کشیدن دیگر تحریک می‌شود و لذت جنسی کسب می‌کند.
- اختلال سادیسم جنسی: فردی که این اختلال را دارد با رنج دادن دیگران احساس تحریک جنسی و لذت می‌کند.
- اختلال یادگارپرستی: فردی که این اختلال را دارد از طریق اشیای بی‌جان مانند یک تکه لباس یا کفش تحریک جنسی می‌شود.
- اختلال مبدل‌پوشی جنسی: در این نوع از اختلال نابهنجاری جنسی فرد لباس جنس مخالف را می‌پوشد و از این طریق به لحاظ جنسی تحریک می‌شود و لذت می‌برد. این اختلال ویژه مردان است.
