دلبستگی اجتنابی چیست؟ ویژگیها و روشهای درمانی

وقتی مراجعانی که احساس تنهایی می‌کنند، از دیگران فاصله می‌گیرند یا وارد رابطه نمی‌شوند برای روا‌ن‌درمانی مراجعه می‌کنند متوجه می‌شوم که در اکثر موارد دلیل چنین رفتارهایی سبک دلبستگی اجتنابی است.

اگر شما یا کسی که دوستش دارید به نوعی در روابط عاطفی رفتارهای اجتنابی نشان می‌دهید هیچ‌وقت طعم واقعی صمیمیت عاطفی را نچشیده‌اید. محرومیت از روابط و محرومیت عاطفی که در نتیجه این سبک دلبستگی ایجاد می‌شود می‌تواند منجر به افسردگی و سایر اختلال‌های روان‌شناختی شود. بنابراین اگر قصد دارید که طعم یک رابطه کامل را تجربه کنید و احساس تنهایی خود را درمان کنید، بهتر است ابتدا روی سبک دلبستگی اجتنابی خود کار کنید.

در این مقاله، من سبک دلبستگی اجتنابی را تعریف می‌کنم، علت شکل‌گیری آن را توضیح می‌دهم، اثرات آن بر روابط را مورد بررسی قرار می‌دهم و در نهایت روش‌های درمان سبک دلبستگی اجتنابی را برایتان توضیح خواهم داد. اگر شما پدر یا مادر هستید و قصد فرزندآوری دارید یا هم‌اکنون فرزندانی دارید لازم است روش‌های پیشگیری از سبک دلبستگی اجتنابی را بیاموزید.

دلبستگی اجتنابی

برای درک سبک دلبستگی اجتنابی ابتدا داستان واقعی یکی از مراجعانم را برایتان تعریف می‌کنم:

امیر وقتی به درمان مراجعه کرده بود ۳۰ سال داشت و در حیطه‌ی مهندسی نرم‌افزاری مشغول کار بود. او در خانواده‌ای بزرگ شده بود که به ظاهر عادی و نرمال بودند اما در دوره‌ی کودکی مشکلات عمده‌ای در خانواده‌ی او وجود داشت. مادر امیر، به افسردگی مبتلا بود و به دلیل مشکلات عاطفی‌اش اکثر اوقات از لحاظ عاطفی در دسترس نبود.

پدرش نیز در اکثر اوقات روز بیرون از خانه مشغول کار کردن بوده و به لحاظ عاطفی کمتر در خانواده حضور داشت. پدر و مادر امیر، با هم رابطه‌ی خوبی نداشتند و از پرخاشگری برای تربیت بچه‌های خود استفاده می‌کردند. در نتیجه، امیر یاد گرفته است که احساسات خود را سرکوب کند و به والدین خود اعتماد نداشته باشد.

وقتی امیر برای درمان مراجعه کرده بود در روابط عاشقانه و دوستانه‌ی خود مشکل داشت. او گفت که در اعتماد کردن مشکل دارد و وقتی کسی به او نزدیک می‌شود احساس تنش و اضطراب می‌کند. او تلاش کرده است تا در همه‌ی زمینه‌ها مستقل باشد و خودش مشکلاتش را به تنهایی حل کند.

اگرچه امیر در محل کار با همکارانش روابط خوبی دارد اما هیچ‌وقت با آن‌ها رابطه خود را عمیق‌تر و صمیمی‌تر نمی‌کند. اغلب همکارانش او را سرد و بی‌تفاوت می‌دانند. وقتی وارد رابطه عاشقانه می‌شود احساسات خود را نمی‌تواند بروز دهد. به همین دلیل مشکلات زیادی در رابطه‌های خود تجربه می‌کند.

توصیف امیر از مشکلات و تاریخچه‌ی خانوادگی‌اش نشان می‌دهد که او دارای سبک دلبستگی اجتنابی است. بعد از ارزیابی‌های اولیه و بررسی تاریخچه‌ی دوران کودکی او، برنامه‌ی درمانی خاصی را برای او طراحی کردم که شامل استفاده از تکنیک‌های طرحواره‌درمانی و شناختی-رفتاری می‌شود.

در این درمان‌ها، تمرکز اصلی بر شناسایی طرحواره‌های ناسازگار اولیه، اصلاح باورهای غیرمنطقی و احساسات فروخورده و سرکوب‌شده‌ است. همچنین به درمانجو کمک می‌شود به بتواند به دیگران اعتماد کند و برای بهبود روابط بین فردی و عاشقانه‌ی خود اقدامات لازم را انجام دهد.

همانطور که در داستان امیر مشاهده می‌کنید، سبک دلبستگی اجتنابی در نتیجه‌ی فرزندپروری نامناسب شکل می‌گیرد و در دوران بزرگسالی می‌تواند به روابط عاطفی و بین فردی شما آسیب وارد کند.

من در این مقاله، سبک دلبستگی اجتنابی و هر آنچه را باید در مورد آن بدانید به شما معرفی می‌کنم. علاوه بر این در وب‌سایت اسکیمالوژی مقاله‌های دیگری برای حل کردن سایر مشکلات روان‌شناختی که با انواع سبک‌های دلبستگی مرتبط هستند منتشر کرده‌ام که می‌توانید آن‌ها را نیز مطالعه کنید.

دلبستگی اجتنابی چیست؟

سبک دلبستگی اجتنابی یکی از انواع دلبستگی‌های ناایمن است که در دوره‌ی کودکی شکل می‌گیرد. این نوع دلبستگی زمانی ایجاد می‌شود که والدین به نیازهای اصلی کودک پاسخ نمی‌دهند. ممکن است والدین به دلایل مختلفی مانند اختلال‌های روان‌شناختی، اختلال‌های شخصیت، اعتیاد، تجربه‌های خودشان در دوران کودکی و فشارهای زندگی توانایی برآورده ساختن نیازهای عاطفی کودک را نداشته باشند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تجربه‌های دوران کودکی و سبک دلبستگی اجتنابی بر روابط عاشقانه دوران بزرگسالی تأثیر می‌گذارند. به عنوان مثال کمبود حمایت عاطفی منجر به روابط کم‌کیفیت در بزرگسالی می‌شود. افرادی که سبک دلبستگی‌شان اجتنابی است در زمینه اعتماد کردن مشکل پیدا می‌کنند، نمی‌توانند به خودشان تکیه کنند، از دیگران فاصله‌ی عاطفی می‌گیرند، رفتارهای ناسازگاری نشان می‌دهند و احساسات خود را سرکوب می‌کنند.

برای آشنایی با سبک دلبستگی اجتنابی، اجازه بدهید ابتدا به ساکن آن را برایتان تعریف کنم:

دلبستگی اجتنابی یکی از انواع سبک‌های دلبستگی‌ در کودکان و بزرگسالان است که هنگامی شکل می‌گیرد که والدین نمی‌توانند نیازهای عاطفی کودک خود را برآورده سازند.

به عبارتی دیگر هنگامی که والدین نسبت به نیازهای کودک پاسخگو نباشند، رشته‌های دلبستگی بین والدین و کودک از هم گسسته می‌شود و به جای دلبستگی ایمن، دلبستگی‌های ناایمن شکل می‌گیرند که عبارت‌اند از: دلبستگی اجتنابی، دلبستگی دوسوگرا و دلبستگی آشفته.

والدینی که منجر به شکل‌گیری دلبستگی ناایمن اجتنابی می‌شوند در اکثر موارد هنگامی که کودک در مواقع پریشانی به آرامش نیاز دارند کودک خود را نادیده می‌گیرند یا او را طرد می‌کنند.

کودکانی که سبک دلبستگی اجتنابی دارند به‌صورت افراطی مستقل هستند و به خودشان تکیه می‌کنند زیرا به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توانند به مراقبین خود تکیه کنند. در نتیجه، کودکان اجتنابی با دیگران فاصله‌ی عاطفی می‌گیرند و در اعتماد کردن به دیگران مشکل پیدا می‌کنند.

بزرگسالان اجتنابی از نزدیک شدن به دیگران می‌ترسند و در نشان دادن آسیب‌پذیری و وارد شدن به روابط صمیمانه مشکل دارند.

انواع سبک دلبستگی اجتنابی

دلبستگی اجتنابی یکی از انواع دلبستگی است که توسط جان بالبی و ماری اینورث معرفی شده است. در پژوهش‌های بعدی دانشمندان متوجه شدند که سبک اجتنابی خودش دارای انواع مختلفی است. تاکنون دو زیرمجموعه از سبک دلبستگی اجتنابی شناسایی شده است:

• دلبستگی اجتنابی بی‌اعتنا: این افراد نظر مثبتی نسبت به خود دارند و خود را شایسته‌ی عشق می‌دانند اما اهمیت روابط را نادیده می‌گیرند. این افراد از دیگران فاصله می‌گیرند و احساس می‌کنند که به کسی نیاز ندارند که دلیل آن بی‌اعتمادی است.
• دلبستگی اجتنابی همراه با ترس: این افراد نسبت به خود نظر مثبتی ندارند. احساس می‌کنند که لیاقت عشق را ندارند و به صورت توأمان از نزدیکی هیجانی و طرد شدن می‌ترسند. این سبک دلبستگی، مختص بزرگسالان است که معادل آن برای کودکان، دلبستگی آشفته است. این کودکان نظر منفی درباره خود دارند و خودشان را به خاطر دوست‌نداشتنی بودن سرزنش می‌کنند.

نشانه‌های سبک دلبستگی اجتنابی

افراد دارای سبک دلبستگی اجتنابی عموماً دچار افسردگی و اضطراب هستند. برخی دیگرا از نشانه‌های آن‌ها عبارت‌اند از:

علت‌های شکل‌گیری دلبستگی اجتنابی

همه‌ی ما هنگامی که متولد می‌شویم برای به حداکثر رسانیدن شانس بقای خود، به ایجاد دلبستگی می‌پردازیم. وقتی می‌ترسیم یا مضطرب می‌شویم، سیستم دلبستگی‌مان فعال می‌شود و رفتارهایی انجام می‌دهیم که مراقبین را نزدیک ما نگه می‌دارند و امنیت‌مان حفظ می‌شود. مثلا ممکن است گریه کنیم یا به مراقبین خود بچسبیم. این رفتارها باعث برآورده شدن نیازهایمان می‌شود.

به این ترتیب، می‌توان نتیجه گرفت که در دسترس بودن مراقبین در دوران نوزادی و اوایل کودکی نقش بسیار مهمی در ایجاد دلبستگی دارند.

اگر تلاش‌های کودک برای نزدیک ماندن، آرامش داشتن و امنیت برآورده نشود یا نادیده گرفته شود و از طرفی دیگر ابراز احساسات او تنبیه شده باشد احتمالاً دلبستگی اجتنابی شکل می‌گیرد.

به طور کلی دلبستگی اجتنابی زمانی شکل می‌گیرد که والدین یا مراقبین کودک از او مراقبت نمی‌کنند یا نیازهای عاطفی کودک را نادیده می‌گیرند. پاملا لی در وب‌سایت فرزندپروری برای مغز درباره علت‌های شکل‌گیری دلبستگی اجتنابی موارد زیر را مطرح کرده است.

چرا والدین نسبت به نیازهای کودک پاسخگو نیستند یا او را طرد می‌کنند؟

مطالعه‌ی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که به شش دلیل مشخص والدین ناتوان از برآورده کردن نیازهای عاطفی کودک هستند و او را طرد می‌کنند:

• بیماری‌های روانی، مانند افسردگی
• اختلال‌های شخصیت، مانند اختلال شخصیت مرزی
• اعتیاد، مانند سوءمصرف مواد یا مصرف الکل
• تجربه‌های کودکی خودشان، مانند اینکه والدین آن‌ها نیز همین‌گونه رفتار کرده‌اند.
• تروماهای کودکی، مانند تجربه بدرفتاری
• استرس‌های زندگی، مانند طلاق یا مشکلات مالی

البته به خاطر داشته باشید که سبک دلبستگی اجتنابی صرفاً به دلیل رفتارهای والدین و تجربه‌های دوران کودکی شکل نمی‌گیرد. ژنتیک، و ویژگی‌های شخصیتی نیز در این فرایند نقش مهمی دارند.

اثرات سبک دلبستگی اجتنابی

پژوهش‌های علمی و کار بالینی با مراجعان نشان داده است که دلبستگی اجتنابی حداقل پنج تأثیر منفی بر فرد دارد:

• مشکلات اعتماد: افراد اجتنابی تمایلی به اعتماد کردن و تکیه کردن به دیگران ندارند. آن‌ها به دیگران اعتماد ندارند و اعتماد کردن برای آن‌ها بستری است که باعث می‌شود آسیب ببینند.
• خوداتکایی: افرادی که سبک دلبستگی اجتنابی دارند ترجیح می‌دهند مشکلات خود را به‌تنهایی حل کنند و وابستگی به دیگران و کمک خواستن از آن‌ها را نشانه‌ی ضعف می‌دانند.
• فاصله‌ی هیجانی: نزدیکی هیجانی و گفتگوی عمیق در افراد اجتنابی خیلی شایع است. آن‌ها تلاش می‌کنند که با دیگران ارتباط هیجانی نداشته باشند که به نوبه‌ی خود باعث می‌شود که برای دیگران درک احساسات آن‌ها سخت باشد.
• رفتار غیرحمایتی: افرادی که سبک دلبستگی‌شان اجتنابی است وقتی دیگران در حالت پریشانی و ناراحتی هستند از آنها حمایت نمی‌کنند. برای آن‌ها درک کردن نیازهای هیجانی دیگران چالش‌برانگیز و دشوار است.
• سرکوبی احساسات: این افراد از روش‌های سرکوبی در تنظیم هیجان خود استفاده می‌کنند.

رابطه سبک دلبستگی اجتنابی با اختلال شخصیت اجتنابی

اختلال شخصیت اجتنابی در روابط بین فردی مشکلات فراوانی دارند. مطالعه‌ای که توسط ایکنیس، پدرسون و ولیبرگ در ۲۰۱۵ انجام شد نشان داد که سبک دلبستگی اجتنابی در افرادی که به اختلال شخصیت اجتنابی هستند شایع است.

تأثیر سبک دلبستگی اجتنابی بر روابط

افراد دارای این سبک دلبستگی معمولاً با اجتناب از روابط عمیق و فاصله گرفتن از همسر خود، روابط عاشقانه را سمی می‌کنند. از نظر آن‌ها روابط صمیمی اهمیت چندانی ندارند و گاهی نیز به دلیل ترس از صمیمیت از دیگران فاصله می‌گیرند.

اجتناب از ارتباط، نزدیکی هیجانی و صمیمیت می‌تواند به رابطه‌های عاطفی و حتی روابط خانوادگی آسیب بزند. از یک رابطه، مانند هر موجود زنده‌ی دیگری، باید با محبت و توجه مراقبت شود و به‌طور مداوم پرورش یابد تا بتواند با گذر زمان به‌طور کامل شکوفا شود.

افراد دارای سبک دلبستگی اجتنابی روابط خود را خراب می‌کنند؛ این نوعی مکانیزم دفاعی است (که ریشه در تجربیات گذشته دارد) تا به آن‌ها کمک کند از نظر احساسی احساس امنیت کنند.

درمان سبک اجتنابی دلبستگی

درمان دلبستگی شامل خودآگاهی، و تلاش فعال برای ایجاد الگوهای ارتباطی سالم‌تر با دیگران است. این فرایند کمی طولانی و دشوار است اما نتیجه خوبی خواهد داشت.

اولین گام شما در درمان سبک دلبستگی اجتنابی این است که درباره نظریه دلبستگی اطلاعات کامل به دست بیاورید و آموزش ببینید. درک عمیق‌تر از سبک‌های اجتنابی به شما کمک می‌کند که بهتر خودتان را بشناسید.

سپس باید به تجربه‌های دوران کودکی خود برگردید و این موضوع را بررسی کنید که چه عواملی باعث شکل‌گیری این سبک دلبستگی در شما شده است.

شناخت و ابراز احساسات نیز گام مهمی در فرایند غلبه بر سبک دلبستگی اجتنابی است. بدون بررسی، شناخت و ابراز هیجانات خود، تغییر شما در سطح رفتاری خواهد بود که فقط تا حدی به شما کمک می‌کند.

علاوه بر این‌ها شما باید انتظارات ناخودآگاه خود مبتنی بر طرد شدن را به چالش بکشید.

۱. ابراز نیازها و خواسته‌های خود

بسیاری از افرادی که دچار سبک دلبستگی اجتنابی شده‌اند از ابراز هیجانات خود می‌ترسند. از این رو می‌توان گفت یک گام مهم در درمان آن، ابراز هیجانات به شیوه‌ی شفاف و روشن است. ابراز احساسات بهتر از سرکوب کردن آن‌هاست:

صریح و شفاف باشید. بیان خواسته‌ها و نیازها اگر به صورت شفاف رخ دهد جلوی سوءتفاهم‌ها را خواهد گرفت. از عبارت‌های مبهم خودداری کنید.

استفاده از جملاتی که با «من» آغاز می‌شوند. اگر هنگام ابراز نیازها و خواسته‌های خود، از کلمه «من» استفاده کنید نتایج بهتری بدست می‌آورید. مثلا به جای اینکه بگویید «تو هیچ‌وقت در کارهای خانه به من کمک نمی‌کنی» بگویید «من احساس تنهایی می‌کنم وقتی تمام کارهای خانه به عهده‌ی من است».

۲. اعتماد کردن به دیگران

اگرچه به دلیل سبک دلبستگی اجتنابی شما نمی‌توانید به راحتی به دیگران اعتماد کنید. اما به خاطر داشته باشید که آنچه شما در دوره کودکی‌تان تجربه کرده‌اید با آنچه در بزرگسالی با آن روبرو هستید متفاوت است. بنابراین، بی‌اعتمادی دوران کودکی‌تان به مراقبین و والدین را باید به دیگران تعمیم ندهید.

سپرهای دفاعی خود را پایین بیاورید و با دیگران ارتباط برقرار کنید و حتی آسیب‌پذیری خود را نشان دهید. به اشتراک گذاشتن افکار و احساساتتان با دیگران باعث عیمق‌تر شدن روابط می‌شود.

۳. کار کردن با کودک درونی

یکی از بهترین تکنیک‌هایی که به شما کمک می‌کند بازگشت به خاطرات دوران کودکی و دیدن خودتان به عنوان کودکی است که در حال تجربه‌ی اتفاقات تلخ است. در این تصویر ذهنی می‌توانید با کودک درون خود ارتباط برقرار کنید و او را مورد مهر و محبت خود قرار دهید.

چگونه به کودکی دلبستگی اجتنابی دارد کمک کنیم؟

اگر متوجه شدید که فرزندتان دارای سبک دلبستگی اجتنابی است می‌توانید با اقدامات مناسب و به‌موقع به او کمک کنید تا به سمت دلبستگی ایمن حرکت کند.

اولین گام شما باید ترمیم زخم‌های دلبستگی باشد. شما باید کاری کنید که او به شما اعتماد کند. برای رسیدن به این هدف باید در رفتارهای خود ثابت‌قدم باشید و پاسخگوی نیازهای هیجانی و عاطفی او باشید. در این مسیر باید ثابت‌قدم باشید؛ به این معنا که باید در اکثر موارد در دسترس او باشید و نیازهای عاطفی‌اش را نادیده نگیرید.

در گام بعدی باید به کودک خود اجازه ابراز احساساتش را بدهید حتی اگر احساساتش منفی باشد. همچنین باید از انتقاد، انکار کردن یا نادیده گرفتن احساسات کودک خود اجتناب کنید.

سپس باید زمینه‌ای فراهم کنید که کودکتان بتواند با دیگران تعاملات اجتماعی سازنده‌ای داشته باشد تا از این طریق مهارت‌های اجتماعی خود را توسعه دهد.

نشانه‌های دلبستگی اجتنابی در کودکان

اولین ویژگی کودکانی که سبک دلبستگی‌شان اجتنابی است فاصله گرفتن از دیگران، استقلال و اتکای به خود است. آن‌ها برای آرام شدن به سراغ کسی نمی‌روند، عواطف خود را سرکوب می‌کنند، تماس چشمی اندکی دارند و در اعتماد کردن به دیگران مشکل دارند.

کودکانی که سبک دلبستگی اجتنابی دارند چون به این نتیجه رسیده‌اند که والدینشان تمایلی به نزدیکی عاطفی با او ندارند تلاش می‌کنند از طریق حفظ فاصله با آن‌ها والدین خود را خشنود کنند.

چگونه با کسی که سبک دلبستگی اجتنابی دارد رابطه داشته باشیم؟

اگر با شخصی وارد رابطه شده‌اید که سبک دلبستگی‌اش اجتنابی است باید برخی نکات را رعایت کنید:

• شخصی‌سازی نکنید: نیاز افراد اجتنابی به فاصله گرفتن به تجربه‌های دوران کودکی‌شان مربوط است و درواقع انعکاسی از احساسات آن‌ها به شما نیست.
• احترام به فضای شخصی آن‌ها: این افراد به استقلال و فضای شخصی اهمیت زیادی می‌دهند. بنابراین تا زمانی که آماده‌ی برقراری رابطه نیستند آن‌ها را تحت فشار قرار ندهید.
• اعتمادسازی کنید: حضور مداوم و حمایت باثبات شما برای آن‌ها تجربه‌ی متفاوتی خواهد بود که به ایجاد اعتماد بین شما کمک می‌کند.
• ترغیب به درمان: انواع مختلف رواندرمانی مانند طرحواره‌درمانی می‌تواند به افرادی که سبک دلبستگی اجتنابی دارند کمک کنند. البته آن‌ها مقاومت نشان می‌دهند بنابراین صبور باشید و در این فرایند از آن‌ها حمایت کنید.
• صادق باشید: شفافیت در ارتباط به این افراد کمک می‌کند سریع‌تر بر ترس از طرد شدن غلبه کنند.
• صبوری پیشه کنید: برقراری یک رابطه ایمن و عمیق با این افراد نیازمند صبر و حوصله است.

منابعی برای مطالعه بیشتر

Fraley, R.C., Roisman, G.I., Booth-LaForce, C., Owen, M.T. & Holland, A.S. (2013). Interpersonal and genetic origins of adult attachment styles: a longitudinal study from infancy to early adulthood. Journal of Personality and Social Psychology, 104 (5), 817-38.

Nickerson A, Nagle RJ. Parent and peer relations in middle childhood and early adolescence. Journal of Early Adolescence. 2005; 25:223–249.

Sheinbaum, T., Kwapil, T.R., Ballespí, S., Mitjavila, M., Chun, C.A., Silvia, P.J. & Barrantes-Vidal N. (2015). Attachment style predicts affect, cognitive appraisals, and social functioning in daily life. Frontiers in Psychology, 18 (6), 296.

Simpson, J.A. & Rholes, W.S. (2017). Adult Attachment, Stress, and Romantic Relationships. Current Opinions in Psychology, 13, 19-24.