درمان طرحواره محرومیت عاطفی

محرومیت عاطفی یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که ریشه‌های شکل‌گیری آن به محرومیت از همدلی، محبت و راهنمایی در دوران کودکی برمی‌گردد. این طرحواره با مشکلاتی در روابط عاشقانه، اضطراب، افسردگی و مشکلات شخصیتی ارتباط دارد. از این رو، درمان محرومیت عاطفی می‌تواند به شما کمک کند روابط بهتر، سلامت روان بیشتر و زندگی باکیفیت‌تری داشته باشید.

در این مقاله، من به شما کمک می‌کنم با انجام تکنیک‌های موثری برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی اقدامات لازم را انجام دهید.

تعریف طرحواره محرومیت عاطفی

اولین گام موثر برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی آشنایی و افزایش آگاهی درباره شکل‌گیری، نشانه‌ها و تاثیرات این طرحواره بر زندگی است. اجازه بدهید کار خود را با بازگو کردن داستان زندگی مریم که برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی مراجعه کرده بود شروع کنیم:

مریم ۳۵ سال داشت و در خانواده‌ای بزرگ شده بود که والدینش مشغله‌های کاری زیادی داشتند. آن‌ها نمی‌توانستند زمان کافی برای مریم بگذارند. پدر مریم، سرد بود و رابطه‌ی گرمی با هیچ‌یک از اعضای خانواده نداشت. مادر مریم نیز به دلیل وظایف شغلی‌اش همیشه خسته بود و توانایی محبت نداشت. علاوه بر این، پدر و مادر مریم با هم رابطه خوبی نداشتند. این تجربه‌ها باعث شده بود که مریم از همان دوران کودکی احساس کند هیچ‌کس به او اهمیت نمی‌دهد.

او با رضا ازدواج کرده بود که همانند پدرش همیشه مشغول کار بود و وقت کافی برای مریم نداشت. مریم تلاش می‌کرد که هر طور شده محبت رضا را جلب کند اما رضا سردتر از این حرف‌ها بود. بعد از مدتی، مریم، نیازهای عاطفی‌اش را سرکوب کرد و احساس تنهایی دست از سرش برنمی‌داشت.

داستان مریم نشان می‌دهد کسی که محرومیت عاطفی دارد به دلیل تجربه‌ی محرومیت از محبت و همدلی در دوران کودکی‌اش، انتظار ندارد کسی نیازهای عاطفی‌اش را درک کند و بخواهد برای برآورده ساختن این نیازها کاری بکند.

درک نشدن نیز باعث احساس تنهایی عمیقی می‌شود که گاه به احساس پوچی می‌رسد. فرد احساس می‌کند در این دنیا هیچ پشت‌وپناهی ندارد و هیچ‌کسی تمایل ندارد به او توجه کند.

در مواردی که محرومیت عاطفی شدت بیشتری دارد، باعث می‌شود که فرد حتی معنای دوست داشته شدن را درک نکند. به عبارت دیگر، وقتی کسی به آن‌ها ابراز محبت می‌کند نمی‌توانند محبت ابرازشده را درک کنند. در نتیجه، آن‌ها آدم‌های سرد و بی‌مهرومحبتی به نظر می‌رسند.

علاوه بر این، آن‌ها شدیدا به خوداتکایی رو می‌آورند. دلیل آن از این قرار است که وقتی کودکی از محبت و راهنمایی و حمایت محروم می‌شود به این نتیجه می‌رسد که برای برآورده ساختن نیازهای خود باید فقط به خودش اتکا کند: کس نخارد پشت من، جز ناخن انگشت من.

به طور کلی سه نوع محرومیت عاطفی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها بیانگر برآورده نشدن نیازهای عاطفی خاصی است:
محرومیت از همدلی زمانی است که فرد احساس می‌کند درک نمی‌شود. او هیچ‌وقت احساس دیده و شنیده شدن ندارد.
در نوع محرومیت از مراقبت بیشتر فقدان گرمای عاطفی، محبت و مراقبت اساسی وجود دارد و در محرومیت از حمایت فرد احساس می‌کند که از حمایت و راهنمایی محروم شده و در مواقع بحرانی تنها گذاشته شده است.

البته باید در نظر داشت که بسیاری از افراد ترکیبی از انواع محرومیت عاطفی را تجربه می‌کنند که باعث می‌شود در طول زمان طرحواره‌ی آنان تقویت شود.

نشانه‌های محرومیت عاطفی

با توجه به تعریف محرومیت عاطفی و بر اساس تجربه‌های بالینی، افرادی که در دام این طرحواره گرفتار شده‌اند افکار، احساسات و رفتارهایی را نشان می‌دهند که برای درک آن و درک شدت تاثیر آن بر زندگی و روابط ضروری است.
افرادی که دارای این طرحواره هستند اغلب پریشانی هیجانی مزمنی را تجربه می‌کنند:

الگوهای احساسی

کسی که طرحواره محرومیت عاطفی دارد حتی وقتی در جمع خانواده یا دوستانش قرار دارد یا در یک رابطه عاشقانه هست احساس تنهایی می‌کند. با این وجود، آن‌ها اشتیاق وافری برای ارتباط هیجانی عمیق دارند، اما احساس می‌کنند که صمیمیت هیجانی دست نیافتنی است. علاوه براین از درک شدن و دوسته‌داشته شدن ناامیدند.

آن‌ها حتی وقتی در روابط سالمی هستند احساس ناامیدی دست از سرشان برنمی‌دارد. آن‌ها معتقدند که دوستان، خانواده، پارتنرشان و حتی درمانگرشان نمی‌توانند از آن‌ها حمایت کنند.
چنین افردای حتی احساس می‌کنند که لیاقت دوست داشته شدن را ندارند. از این رو احساس عزت نفسشان پایین است و احساس ارزشمندی نمی‌کنند.

نادیده گرفته شدن برای آن‌ها به این معناست که حتما مشکلی در آن‌ها وجود دارد.

به دلیل برآورده نشدن نیازهای عاطفی‌شان احساس افسردگی می‌کنند و درنهایت ممکن است از کرختی هیجانی به عنوان یک مکانیزم دفاعی استفاده کنند.

کار کردن با هیجانات منفی و الگوهای احساسی برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی مهم است و در قسمت مراحل درمان آن را به صورت مفصل توضیح می‌دهم.

الگوهای رفتاری

افراد دارای طرحواره محرومیت عاطفی در روابط و موقعیت‌های اجتماعی نیز الگوهای رفتاری نسبتا مشخصی از خود نشان می‌دهند:

تسلیم

برخی اوقات آن‌ها تسلیم طرحواره خود می‌شوند. در این حالت ممکن است کسانی را برای رابطه انتخاب کنند که از لحاظ هیجانی و عاطفی در دسترس نیستند. به عنوان مثال، افراد سرد، خودشیفته و یا کناره‌گیر را انتخاب می‌کنند. یا اینکه به امید تغییر پارتنرشان در رابطه ناسالم باقی می‌مانند.

علاوه بر این، آن‌ها نیازهای عاطفی خود را ابراز نمی‌کنند. ممکن است اعتقاد داشته باشند که جست‌وجوی عشق، حمایت و محبت از آن‌ها یک شخصیت نیازمند یا خودخواه می‌سازد.

همچنین نیازهای خود را به منظور جلوگیری از طرد شدن سرکوب می‌کنند.
فعالیت‌های کاری زیاد یا درگیری افراطی در فعالیتهای تفریحی نیز راهی است که این افراد در حالت تسلیم نشان می‌دهند.

اجتناب

دوری کردن از روابط برای جلوگیری از طرد شدن و ناامیدی نوعی اجتناب از محرومیت عاطفی است. وقتی وارد رابطه نشوند خطر درک نشدن و طرد شدن از بین می‌رود. در این حالت ممکن است حتی ترس از صمیمیت نیز وجود داشته باشد. وقتی کسی به آن‌ها نزدیک می‌شود مضطرب می‌شوند و فاصله می‌گیرند.

علاوه بر این وقتی کسی به آن‌ها ابراز محبت می‌کنند احساس ناراحتی می‌کنند. باور اینکه کسی به آن‌ها توجه می‌کند و بدای حمایت کردن حاضر است برای آن‌ها خیلی سخت است.

جبران افراطی

در حالت جبران افراطی آن‌ها ممکن است به آدم‌های پرتوقعی تبدیل شوند و انتظار داشته باشند که دیگران باید تمام نیازهای او را برآورده سازند. این جبران افراطی ممکن است ظاهر یک فرد خودشیفته را به آن‌ها بدهد، درحالیکه زیربنای چنین رفتاری احساس تنهایی و درک نشدن است.

الگوهای فکری

محرومیت هیجانی چندین باور منفی ایجاد می‌کند و باعث می‌شود فرد طرز تفکر تحریف‌شده‌ای داشته باشد. به عنوان مثال، آن‌ها باور دارند که هیچ کسی به نیازهای آن‌ها اهمیتی نمی‌دهد، یا اگر نیازهایم را مطرح کنم نادیده گرفته‌شده و طرد می‌شوم.

برخی از تحریف‌های شناختی مثل فاجعه‌سازی (مثل دوران کودکی‌ام همیشه از نظر عاطفی نادیده گرفته می‌شوم)، استدلال هیجانی (اگر به حمایت نیاز داشته باشم احساس می‌کنم ضعیف و وابسته هستم) و فیلتر کردن (محبت دیگران به من واقعی نیست)، نیز در این افراد رایج است.

مبارزه با این افکار منفی، گام مهمی در درمان طرحواره محرومیت عاطفی است که در قسمت بعدی به آن می‌پردازم.

مراحل درمان طرحواره محرومیت عاطفی

۱. سنجش طرحواره محرومیت عاطفی

سنجش، آگاهی و پذیرش طرحواره محرومیت عاطفی اولین گام مؤثر برای رهایی از آن است. تشخیص، برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی اهیمت زیادی دارد.

برای سنجش طرحواره‌ محرومیت عاطفی روش‌های مختلفی وجود دارد. پرسشنامه‌ی طرحواره‌ی یانگ، بهترین ابزاری است که برای تشخیص و شناسایی این طرحواره‌های ناسازگار اولیه در دسترس است.

این پرسشنامه یک فرم کوتاه و یک فرم بلند دارد. با تکمیل این پرسشنامه شما می‌توانید از طرحواره‌های خود به ویژه طرحواره‌ی محرومیت عاطفی آگاهی پیدا کنید.

روش دیگر برای پی بردن به محرومیت عاطفی، مشاهده‌ی الگوهای فکری، احساسی و رفتاری است که در قسمت قبل به آن‌ها اشاره کردم. اگر این الگوها در شما وجود دارد به احتمال زیاد از محرومیت عاطفی رنج می‌برید. می‌توانید با پاسخ دادن به سؤالات زیر به الگوها نیز پی ببرید:

• آیا در روابط گذشته خود با افرادی که از نظر عاطفی سرد بودند ارتباط داشته‌اید؟
• آیا احساس کرده‌اید که نیازهای عاطفی‌تان نادیده گرفته می‌شود؟
• آیا به‌طور مداوم احساس محرومیت عاطفی کرده‌اید؟
• آیا معمولاً احساس می‌کنید کسی شما را درک نمی‌کند؟
• آیا اغلب احساس می‌کنید تنها هستید حتی در حضور دیگران؟
• آیا از ابراز نیازهای عاطفی خود به دیگران خودداری می‌کنید؟
• آیا احساس می‌کنید نیازهای عاطفی‌تان برای دیگران بیش از حد است؟
• آیا به طور مکرر جذب افرادی می‌شوید که از نظر عاطفی سرد هستند؟

۲. چالش با افکار منفی

همانطور که در قسمت‌های قبل گفتم، افرادی که طرحواره محرومیت عاطفی دارند در دام افکار منفی متعددی گیر کرده‌اند. از این رو برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی بهتر است با این افکار مبارزه کنید.

به عنوان مثال، این افراد معتقدند که نیازهای هیجانی‌شان مهم نیستند و نباید آن‌ها را ابراز کنند. در نتیجه شما باید تمرین کنید که بپذیرید نیازهای عاطفی‌تان معتبر و مهم هستند. همه‌ی ما حق داریم که نیازهای خود را مطرح کنیم.

درواقع از آنجایی که همه‌ی ما برای برآورده ساختن نیازهای عاطفی‌مان به حضور دیگران نیاز داریم می‌دانیم که باید دادوستد عاطفی به صورت متقابل باشد. در نتیجه، اگر به شما به دیگران نیاز دارید دیگران هم به شما نیاز دارند. از این رو، می‌توانید نیازهای عاطفی خود را بدون نگرانی مطرح کنید.

اگر کسی تمایلی به پاسخگویی به نیازهای شما نداشت، بهتر است برای تمام کردن آن رابطه اقدام کنید. این اقدام، یکی از روش‌های مهمی است که شما می‌توانید برای کمک به خودتان انجام دهید. در قسمت‌های بعدی به صورت مفصل‌تر به آن می‌پردازم.

یکی از روش‌های چالش با افکار منفی برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی، تکنیک واقعیت‌آزمایی است. این تکنیک به شما کمک می‌کند، شواهد مخالف طرحواره‌ی خود را پیدا کنید. طرحواره محرومیت عاطفی، باعث می‌شود که شما برخی از اتفاقات محبت‌آمیز و حمایت‌های دریافتی از سوی دوستان و خانواده‌تان را نادیده بگیرید.

این تکنیک به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی خود را ارزیابی کرده و آن‌ها را با شواهد واقعی مقایسه کنند. در ادامه مراحل انجام این تکنیک برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی توضیح داده شده است:

مرحله ۱: شناسایی فکر منفی یا افکار طرحواره‌ای

در یک دفترچه‌ی یادداشت، ابتدا افکار منفی خود را که با طرحواره محرومیت عاطفی ارتباط دارند شناسایی و یادداشت کنید. به عنوان مثال برخی از افکار منفی‌تان ممکن است شبیه موارد زیر باشند:

• هیچ‌کس به من اهمیت نمی‌دهد.
• من بی‌ارزش هستم.

مرحله ۲: ثبت احساسات مرتبط

هر کدام از افکار منفی که در مرحله‌ی قبل شناسایی کرده‌اید احساسات خاصی را تولید می‌کنند. به عنوان مثال ممکن است این فکر که «هیچ‌کس به من اهمیت نمی‌دهد» احساس غم و ناامیدی ایجاد کند.

مرحله ۳: جمع‌آوری شواهد تاییدکننده

در این مرحله از تکنیک واقعیت‌آزمایی برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی باید تمام شواهدی که به نظر شما افکار مرتبط با آن را تایید می‌کنند، یادداشت کنید. به عنوان مثال ممکن است مواردی مانند آنچه در ادامه آمده است را یادداشت کنید:

• در گذشته وقتی به دیگران نیاز داشتم، کسی به من کمک نکرد.

مرحله ۴: جمع‌آوری شواهد مخالف

مرحله‌ی چهارم درست متضاد مرحله‌ی قبلی است. در این مرحله باید تمام شواهدی که نشان می‌دهند افکار شما درست نیستند را یادداشت کنید. به عنوان مثال برخی از شواهد مخالف می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دوستم هفته پیش به من زنگ زد و حالم را پرسید.
• چند نفر از اعضای خانواده همیشه از من حمایت کرده‌اند.
• در گذشته چندین بار موفق بوده‌ام.

مرحله ۵: ارزیابی واقع‌بینانه

با توجه به شواهد تاییدکننده و شواهد مخالف، یک ارزیابی واقع‌بینانه و منطقی از فکر خود داشته باشید.

وقتی با یکی از درمانجویان این تکنیک را برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی او انجام دادم، در این مرحله از درمان طرحواره محرومیت عاطفی خود به این نتیجه رسید که «درسته گاهی احساس تنهایی می‌کنم اما واقعاً افرادی رو هم دارم که به من اهمیت می‌دن».

مرحله ۶: تغییر فکر منفی به فکر جایگزین منطقی

در این مرحله از درمان طرحواره محرومیت عاطفی باید فکر منفی اولیه را با یک فکر منطقی و واقع‌بینانه جایگزین کنید.

• فکر منفی: هیچ‌کس به من اهمیت نمی‌دهد.
• فکر جایگزین: بعضی افراد به من اهمیت می‌دهند و من می‌توانم این ارتباطات را تقویت کنم.

مرحله ۷: بررسی تاثیر فکر جایگزین بر احساسات

تاثیر فکر جایگزین بر احساسات خود را ارزیابی کنید. معمولاً احساسات ناخوشایند کاهش می‌یابند.

• وقتی به این فکر می‌کنم که برخی افراد به من اهمیت می‌دهند، احساس آرامش و امید بیشتری دارم.

نکات کلیدی در استفاده از تکنیک بررسی شواهد در درمان محرومیت عاطفی

1. بی‌طرف بودن: هنگام جمع‌آوری شواهد، سعی کنید بی‌طرفانه عمل کنید.
2. تمرین منظم: این تکنیک با تمرین مداوم موثرتر خواهد شد.
3. شفافیت: شواهد را به وضوح و با جزئیات ثبت کنید.
4. انعطاف‌پذیری: افکار جایگزین باید منطقی و واقع‌بینانه باشند.

۳. شفقت به خود

شفقت به خود یعنی مهربانی و پذیرش خود در هنگام مواجهه با شکست‌ها، اشتباهات یا سختی‌های زندگی. شفقت به خود به شما کمک می‌کند تا بدون هیچ‌گونه قضاوت منفی و سرزنشگری، به جای احساس شرم با خودتان مهربان باشید و درک کنید که اشتباهات و چالش‌های زندگی، بخشی از تجربیات انسانی هستند.

شفقت به خود به شما امکان می‌دهد که در مواقع تنهایی و احساس پوچی، به جای اینکه به روابط ناسالم تن بدهید منبع عاطفی خود باشید:

احساس تنهایی می‌کنم و این احساس طبیعی است. نیازی نیست برای پر کردن تنهایی‌های خودم وارد روابط ناسالم بشوم. همه انسان‌ها احساس محرومیت می‌کنند؛ پس احساس محرومیت به این معنا نیست که من مشکل دارم. افراد بسیاری هستند که نیازهایشان برآورده نشده است و با تلاش و کوشش برای تغییر کردن، از روابط ناسالم بیرون آمده‌اند و اکنون سلامت روان بهتری دارند.

علاوه بر این، باید صدای سرزنشگر درونی خود را شناسایی کنید و آن را به چالش بکشید. صدای سرزنشگر، درواقع نماینده‌ی والدین یا افراد بدرفتار دوران کودکی شماست. به عنوان مثال، صدای سرزنشگر به صورت مداوم به شما می‌گوید که «تو خوب نیستی» و «کسی به تو اهمیت نمی‌دهد». این صداها درواقع تداوم همان پیام‌های منفی دوران کودکی شماست.

می‌توانید با صدای سرزنشگر دورن خود، مانند یک شخصیت مجزا از خودتان رفتار کنید. به عنوان مثال، او را مخاطب قرار دهید و از خودتان در برابر او حمایت کنید:

تو حق نداری منو به خاطر احساس تنهایی سرزنش کنی، چون تنهایی نشون نمی‌ده که من آدم بدی هستم. من دارم تلاش می‌کنم محرومیت‌های خودم را برطرف کنم و این زمان می‌بره. من نمی‌خوام به خاطر احساس تنهایی، به هر رابطه‌ای تن بدم. پس تنهایی چیز بدی نیست.

۴. بازوالدینی کودک درون

کودک درون‌تان را مورد بازوالدینی قرار دهید. بازوالدینی کودک درون، نقش مهمی در درمان طرحواره محرومیت عاطفی دارد. در طرحواره‌درمانی، منظور از بازوالدینی، فراهم‌سازی حمایت، توجه و مراقبتی است که فرد در دوران کودکی دریافت نکرده است. این بازوالدینی به فرد کمک می‌کند تا نیازهای عاطفی و روان‌شناختی‌اش را که در گذشته برآورده نشده‌اند در زمان حال برآورده سازد.

• یک مکان ساکت و آرام فراهم کنید. ابتدا در یک اتاق ساکت و آرام قرار بگیرید و زمانی را در نظر بگیرید که کسی برای مدتی مزاحم شما نشود.
• چشمان خود را ببندید و به دوران کودکی خود فکر کنید. وقتی توانستید کودکی خود را مجسم کنید، از خودتان بپرسید که کدام نیازم برآورده نشده است؟
• با کودک درون‌تان یک گفتگوی مهربانانه داشته باشید. با مهربانی با کودکی که درون تصویر می‌بینید گفتگو کنید. به او بگویید که لایق عشق و توجه است. بگویید اگر والدینش نمی‌توانند نیازهایش را برآورده کنند مشکل آن‌هاست نه اینکه تو دوست داشتنی نیستی. تو داری یاد می‌گیری که از خود مراقبت کنی و تلاش می‌کنی که از روابط ناسالم دوری کنی.

۵. رابطه سالم

در طول درمان طرحواره محرومیت عاطفی باید افرادی را برای رابطه انتخاب کنید که از نظر عاطفی دردسترس هستند. از افرادی که محرومیت‌های عاطفی شما را تقویت می‌کنند اجتناب کنید. فاصله گرفتن از این افراد، بزرگترین لطفی است که در حق خودتان می‌کنید.

شما ممکن است بر اساس جذابیت طرحواره‌ای، جذب این افراد شوید و در ابتدا احساسات عاشقانه‌ی خوبی داشته باشید. اما درواقع، این افراد، آب به آسیاب محرومیت‌های شما می‌ریزند.

شما برای درمان طرحواره محرومیت عاطفی باید با کسی وارد شوید که با او دادوستد عاطفی متقابل داشته باشید. به عبارت دیگر، کسی که هم برای خودش و برای شما ارزش قائل است، هم احساساتش را ابراز می‌کند و هم اجازه می‌دهد که شما احساساتتان را ابراز کنید. در برآورده کردن نیازهایش نه خودمحور است و نه خودش را قربانی شما می‌کند و نه از شما می‌خواهد که خودتان را فدای او کنید.

اگرچه پیدا کردن چنین شخصی می‌تواند دشوار باشد، باید تلاش کنید که از فشار تنهایی تن به رابطه‌ای که در آن نیازهایتان برآورده نمی‌شود خودداری کنید. این روش مطمئناً به درمان طرحواره محرومیت عاطفی شما بیشتر می‌کند.

۶. مراقبت از خود

مراقبت کردن از خود یک توانایی فوق‌العاده است. به عنوان مثال هر روز به اندازه‌ی کافی استراحت کنید، ورزش کنید و یا هر چیز دیگری که به آن نیاز دارید را انجام دهید. مراقبت از خود در درمان طرحواره محرومیت عاطفی نقش اساسی دارد زیرا نشان می‌دهد که شما برای نیازهای خودتان ارزش قائل هستید.

۷. طرحواره‌درمانی

طرحواره‌درمانی بهترین روش غلبه و درمان طرحواره محرومیت عاطفی است. در نظریه طرحواره‌درمانی، طرحواره محرومیت عاطفی یکی از ۱۸ طرحواره‌ ناسازگار اولیه است. از این رو، بهترین درمان طرحواره محرومیت عاطفی، تکنیک‌های طرحواره‌درمانی است.

درمانگر در درمان طرحواره محرومیت عاطفی به شما کمک می‌کند با روش‌های مصاحبه‌ بالینی، ارزیابی تاریخچه‌ی زندگی، تکمیل پرسشنامه و از همه مهمتر با بررسی مشکلات فعلی‌تان، محرومیت عاطفی خود را شناسایی کنید. سپس به شما کمک می‌کند که با افکار منفی، احساسات منفی و رفتارهای ناسالم خود مبارزه کنید.