اختلالات یادگیری: علائم، علتها و درمان

اختلالات یادگیری، مشکلاتی هستند که بسیاری از والدین را نگران می‌کنند. والدینی که فرزندانشان دچار این اختلالات می‌شوند نسبت به آینده‌ی کودک خود تردید دارند و فکر می‌کنند که آن‌ها دچار عقب‌ماندگی شده‌اند. اما اینگونه نیست. اختلالات یادگیری، صرفاً بیانگر این هستند که کودک شما نیاز به روش‌های آموزشی متفاوتی دارد.

در این مقاله، من اختلالات و ناتوانی‌های یادگیری را به طور مفصل بررسی کرده‌ام و نشانه‌ها، علت‌ها و درمان‌های آن شرح داده‌ام.

اختلالات یادگیری گروهی از اختلالات عصبی-رشدی هستند که می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی توانایی یک فرد را در یادگیری چیزهای جدید مختل کنند. در نتیجه، ممکن است فرد در انجام کارهایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه کردن، درک اطلاعات، به خاطر سپردن چیزها، انجام محاسبات ریاضی یا هماهنگی حرکات دچار مشکل شود.

اختلالات یادگیری یا ناتوانیهای یادگیری به مجموعه‌ی گسترده‌ای از مشکلات در یادگیری کودکان اشاره دارند. قبل از پرداختن به این دسته از مشکلات، باید یک باور نادرست در این زمینه را مورد بحث قرار بدهیم:

ناتوانی یادگیری به این معنا نیست که کودکان دچار ناتوانی عقلانی هستند یا اینکه در هوش و انگیزه مشکل دارند. همچنین به این معنا نیست که آن‌ها تنبل هستند. درواقع هوش آن‌ها با سایر کودکان هیچ تفاوتی ندارد و حتی ممکن است باهوش هم باشند. کودکان دارای ناتوانیهای یادگیری می‌توانند موفق باشند.

مشکل آن‌ها این است که مغزشان به شکل متفاوتی سیم‌کشی شده است به نحوی که دریافت و پردازش اطلاعات در مغز آن‌ها به صورت متفاوتی رخ می‌دهد.

تفاوت بین ناتوانی یادگیری و اختلال یادگیری چیست؟

بسیاری از مردم از اصطلاحات «ناتوانی یادگیری» و «اختلال یادگیری» به‌طور یکسان استفاده می‌کنند. اما بین آن‌ها تفاوت‌های فنی وجود دارد:

• اختلال یادگیری: این یک اصطلاح تشخیصی است. یک متخصص مجاز (مانند روانشناس) بر اساس معیارهای خاصی، اجازه تشخیص اختلال یادگیری را دارد. آن‌ها از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) برای تعریف و تشخیص اختلال یادگیری استفاده می‌کنند.
• ناتوانیهای یادگیری: این یک اصطلاح قانونی است. مدرسه با توجه به ارزیابی‌ها و مستندات مختلف، دانش‌آموزی را دارای ناتوانی یادگیری شناسایی می‌کند. این ممکن است منجر به حقوق قانونی، مانند حق داشتن یک برنامه آموزشی فردی (IEP) شود.

کودکان و بزرگسالان دارای ناتوانیهای یادگیری، همه‌چیز را به طور متفاوتی می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث شود که آن‌ها در یادگیری اطلاعات و مهارت‌های جدید و به کار بستن آن‌ها مشکلاتی را تجربه کنند. رایج ترین ناتوانیهای یادگیری شامل مشکلاتی در خواندن، نوشتن، ریاضی، استدلال، شنیدن و صحبت کردن است.

هر کودکی ممکن است در یادگیری درس‌ها و تکالیف مدرسه مشکل داشته باشد، اما اگر مشکل آن‌ها در یک حوزه‌ی خاص به صورت مداوم رخ دهد و با تمرین کردن و تلاش کردن عادی برطرف نشود ممکن است مشکل آن‌ها نشانه‌ای از یکی از ناتوانیهای یادگیری باشد.

پذیرفتن این موضوع که ممکن است کودکتان دچار اختلال در یادگیری باشد دشوار است. هیچ‌ پدر و مادری دوست ندارد که شاهد رنج فرزندانش باشد. ممکن است شما نگران آینده کودک خود باشید یا نگران باشید که به مدرسه‌های استثنایی فرستاده شود.

اما باید به خاطر داشته باشید که اکثر کودکان دارای این مشکلات، به اندازه سایر کودکان باهوش هستند. آن‌ها فقط نیاز دارند که به شیوه‌ی متفاوتی آموزش ببینند که با ویژگی‌های آن‌ها تناسب داشته باشد.

انواع ناتوانیهای یادگیری

ناتوانی یادگیری در هر کودکی به شکل متفاوتی خود را نشان می‌دهد. به عنوان مثال یک کودک ممکن است در خواندن و املاء مشکلاتی داشته باشد، اما یک نفر دیگر ممکن است در یادگیری ریاضی چالشهای سختی داشته باشد. کودک دیگری ممکن است در فهم آنچه دیگران می‌گویند یا در برقراری ارتباط با دیگران مشکل داشته باشد. اگرچه تمامی این مشکلات با هم تفاوت‌های زیادی دارند اما همه‌ی آن‌ها زیرمجموعه‌ی ناتوانیهای یادگیری هستند.

ناتوانی یادگیری در خواندن: دیس‌لکسیا (dyslexia)

دو نوع اختلال خواندن وجود دارد: اختلال یادگیری اولیه و اختلال در درک مطلب.

وقتی کودک در درک رابطه‌ی بین صداها، حروف و کلمات دچار مشکل باشد، اختلال یادگیری اولیه وجود دارد. به عبارت دیگر کودک نمی‌تواند بین صداهایی که می‌شنود و کلمات و حروف ارتباط برقرار کند.

اختلال در درک مطلب نیز زمانی رخ می‌دهد که کودک نتواند معنای کلمات، عبارت‌ها و پارگراف‌ها را درک کند. به عبارت دیگر کودک معنای آنچه را می‌خواند درک نمی‌کند.

نشانه‌های اختلال در خواندن شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در شناسایی حروف و کلمات
• عدم درک کلمات و ایده‌ها
• کندی سرعت و روانی خواندن
• مهارت‌های عمومی واژگان ضعیف

ناتوانی یادگیری در ریاضی (دیس‌کالکولیا)

کودکی در یادگیری ریاضی مشکل دارد ممکن است در حفظ کردن و سازماندهی اعداد مشکل داشته باشد. او نمی‌تواند نشانه‌های عملیات ریاضی مثل جمع و تفریق، ضرب و تقسیم را بفهمد.

ناتوانی یادگیری در نوشتن (دیس‌گرافیا)

کسی که در نوشتن مشکل داشته باشد اصولا عملیات نوشتن را نمی‌تواند انجام دهد. اختلال نوشتن اولیه ممکن است به شکل عدم توانایی در نوشتن کلمات و حروف باشد. نوع دیگر ناتوانی در نوشتن، اختلال نوشتن بیانی نامیده می‌شود که نشان‌دهنده‌ی مشکل در سازماندهی افکار روی کاغذ است.

نشانه‌های دیس‌گرافیا شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در مرتب نوشتن
• ناتوانی در کپی کردن دقیق حروف و کلمات
• ناتوانی در دیکته نوشتن
• عدم سازمان‌دهی و انسجام در نوشتن

ناتوانیهای یادگیری چقدر شایع هستند؟

پژوهشگران تخمین می‌زنند که ۱۰٪ از افراد در ایالات متحده در طول زندگی خود تشخیص ناتوانی یادگیری دریافت می‌کنند. در سطح جهانی نیز حدود ۵٪ از کودکان مدرسه‌ای دارای ناتوانی‌های یادگیری هستند.

اختلال در خواندن رایج‌ترین نوع ناتوانی یادگیری است و حداقل ۸۰٪ از ناتوانیهای یادگیری را شامل می‌شود. پژوهش‌ها نشان داد‌ه‌اند که اختلالات یادگیری در پسرها شایع‌تر از دخترهاست.

نشانه‌های ناتوانیها و اختلالات یادگیری در سنین پیش‌دبستانی

• مشکل در تلفظ کلمه‌ها
• مشکل در پیدا کردن کلمه‌های مناسب
• دشواری و مشکلاتی در قافیه‌سازی
• ناتوانی در یادگیری حروف الفبا، اعداد، رنگ‌ها، یا روزهای هفته
• ناتوانی یا دشواری در انجام دادن دستورالعمل‌ها
• دشواری در کنترل مداد رنگی، مداد و قیچی
• ناتوانی در رنگ‌آمیزی شکل‌ها
• دشواری در بستن دکمه‌ها، زیپ، قفل، یا بستن بند کفش

نشانه‌های ناتوانیها و اختلالات یادگیری در سنین ۵ تا ۹ سالگی

• مشکل در یادگیری ارتباط بین حروف و صداها.
• ناتوانی در ترکیب صداها برای ساختن کلمات.
• اشتباه در تشخیص کلمات پایه هنگام خواندن.
• کند بودن در یادگیری مهارت‌های جدید.
• به طور مداوم املای کلمات را اشتباه می‌نویسد و خطاهای مکرر دارد.
• مشکل در یادگیری مفاهیم پایه ریاضی.
• دشواری در گفتن زمان و به خاطر سپردن توالی‌ها.

علائم و نشانه‌های ناتوانی‌های یادگیری: سنین ۱۰-۱۳

• دشواری در درک مطلب یا مهارت‌های ریاضی.
• مشکل با مسائل کلامی.
• بی‌علاقگی به خواندن و نوشتن؛ اجتناب از خواندن بلند.
• خط‌خطی بودن نوشته‌ها.
• مهارت‌های سازمان‌دهی ضعیف (اتاق خواب، تکالیف و میز به هم ریخته و نامنظم هستند).
• مشکل در پیگیری بحث‌های کلاسی و بیان افکار به صورت شفاهی.
• یک کلمه را به روش‌های متفاوت هجی می‌کند.

نشانه‌های رفتاری در اختلالات یادگیری

کودکان دارای ناتوانیهای یادگیری برخی از مشکلات رفتاری را نیز تجربه می‌کنند. به عنوان مثال بسیاری از آن‌ها از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند، معلم‌ها را برای پایین بودن نمرات خود سرزنش می‌کنند، تکالیفشان را به والدین نشان نمی‌دهند، در مدرسه رفتارهای نامناسبی از خود نشان می‌دهند، نوسانات خلقی را تجربه می‌کنند، یا اینکه خودشان را به شدت مورد انتقاد قرار می‌دهند.

چه عواملی باعث ایجاد ناتوانیهای یادگیری می‌شوند؟

عوامل مختلفی باعث ایجاد ناتوانی در یادگیری می‌شوند. یک نکته مهم این است که بدانید این اختلالات ناشی از مشکلات جسمی از جمله مشکلات شنوایی و بینایی نیستند.

مطالعات و پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برخی از عوامل مانند سابقه‌ی خانوادگی، تولد زودرس، مواجهه جنین با الکل، تأخیر در رشد گفتار و زبان، سوءتغذیه، سموم محیطی مانند سرب، تجربه‌های منفی در کودکی و گاهی ضربه به مغز می‌تواند باعث ناتوانیهای یادگیری شود.

تشخیص و آزمایش برای ناتوانیها و اختلالات یادگیری

تشیخص اختلالات یادگیری کار آسانی نیست. بنابراین حتی اگر نشانه‌های این اختلالات در کودکان واضح است باز هم باید از یک متخصص کمک بگیرید. تنها کاری که شما باید انجام دهید این است که اگر احساس می‌کنید مشکلی وجود دارد حتماً به دنبال کمک حرفه‌ای باشید.

ممکن است دیگران به شما بگویند که «نگران نباشید خودش درست میشه». درواقع اگر فکر می‌کنید مشکلی وجود دارد باید به دنبال کمک باشید.

تشخیص اختلالات یادگیری زمان‌بر است. حتی گاهی اوقات متخصصان نیز بین اختلالات یادگیری و ADHD اشتباه می‌کنند. صبور باشید و اجازه بدهید که روند درمان پیش برود و خیلی به دنبال برچسب خاصی برای کودکتان نباشید.

برخی از روندها و آزمایش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:

• ارزیابی پزشکی. اولین گام ارزیابی پزشکی است تا معلوم شود که کودک دچار مشکلات پزشکی زمینه‌ای نباشند.
• ارزیابی آموزشی و ارزیابی عملکرد. مشاهده‌ی معلم‌ها از رفتار کودک در مدرسه نقش مهمی دارد. آن‌ها توانایی کودک شما در خواندن، نوشتن و مهارت‌های ریاضی را بر اساس پایه‌ی کودک را ارزیابی می‌کنند.
• ارزیابی‌های شناختی. این ارزیابی شامل هوش کلامی و غیرکلامی می‌شود. روانشناس مدرسه یا روانشناس کودک این تست‌ها را انجام می‌دهد. نگران نباشید، این تست‌ها به این دلیل انجام نمی‌شوند که نشان دهند کودک شما از هوش پایینی برخوردار است. هدف این تست‌ها این است که تشخیص دقیق‌تری مطرح شود. اگر تشخیص کودک شما اختلال یادگیری باشد، هیچ مشکلی در هوش خود ندارد.
• ارزیابی روانشناختی. برای فهمیدن اینکه مشکلات یادگیری ناشی از ADHD، اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای، اختلالات اضطرابی، افسردگی و مشکلات اعتماد به نفس نیست ارزیابی روانشناختی انجام می‌شود. روانشناس کودک نگرش کودک به مدرسه، انگیزه، رابطه با همسالان و اعتماد به نفس را می‌سنجد.
• ارزیابی‌های عصب‌شناختی. این ارزیابی‌ها وضعیت مغز کودک شما را بررسی می‌کنند.

ضروریات تشخص اختلالات یادگیری خاص

برای اینکه تشخیص اختلالات یادگیری قطعی شود باید سه ملاک اصلی وجود داشته باشد:

اول اینکه، کودکان باید سابقه مشکلات تحصیلی داشته باشند. دوم اینکه مشکلات مرتبط با اختلالات یادگیری باید در پیشرفت تحصیلی، عملکرد شغلی، یا فعالیت‌های زندگی روزمره اختلال ایجاد کند. گرفتن نمرات پایین به تنهایی نشان‌دهنده‌ی اختلالات یادگیری نیست. و درنهایت، مشکلات تحصیلی باید «خاص» یک یا چند زمینه‌ی تحصیلی باشند نه نقص‌های شناختی و هوشی. به عبارت دیگر عملکرد هوشی این کودکان باید در سطح عادی باشد.

کمک به درمان اختلالات و ناتوانیهای یادگیری

اغلب والدین نمی‌دانند واقعاً برای کودک خود چه کاری انجام دهند و از چه کسی کمک بگیرند. بنابراین درخواست کمک از متخصصان این حوزه از اهمیت زیادی برخوردار است. شما فرزندتان را بهتر از هر کس دیگری دوست دارید؛ بنابراین پیشگام شوید و گزینه‌ها، درمان‌ها و خدمات جدید را مورد بررسی قرار دهید.

درباره ناتوانی‌ها و اختلالات یادگیری تحقیق کنید و هرچه می‌توانید یاد بگیرید. شما باید در مورد نوع ناتوانی یادگیری فرزند خود اطلاعات جمع‌آوری کنید. این موضوع به شما و فرزندتان کمک می‌کند که بهتر به حل مسائل بپردازید.

درمان‌ها و نظریه‌های جدید را بررسی کنید. شما باید به دنبال درمان‌ها و نظریه‌های جدید باشید تا بهترین و مؤثرترین گزینه را انتخاب کنید. به عنوان مثال در وب‌سایت‌های روانشناسی مانند اسکیمالوژی، همیشه مطالب زیادی در این موارد منتشر می‌شود.

روی نقاط قوت و مثبت فرزندتان کار کنید. کودکان دارای اختلالات یادگیری به جز موضوعات مرتبط با مدرسه، در سایر زمینه‌ها عملکرد عادی دارند. بنابراین علائق و توانمندی‌های آن‌ها را پیدا کنید. کار کردن در این زمینه‌ها می‌تواند آن‌ها و شما را از ناامیدی نجات دهد.

برای پیشرفت نمرات کودکتان به او فشار وارد نکنید. شما نمی‌توانید با فشار وارد کردن، تنبیه کردن یا هر روش دیگری به جز روش‌های درمانی، کاری کنید که فرزندتان در یادگیری پیشرفت کند. البته ناامیدی شما قابل درک است، اما با پیگیری مناسب روش‌های درمانی، می‌توانید امیدواری بیشتری پیدا کنید.

انتظارات واقع‌بینانه داشته باشید. حتی اگر به طور منظم پیگیر درمان کودکتان هستید باید صبور باشید و انتظار نداشته باشید که او سرعت زیادی در یادگیری داشته باشد. به او فرصت دهید با سرعت خودش رشد کند.

توجه به مهارت‌های اجتماعی و عاطفی. اغلب کودکانی که دچار ناتوانیهای یادگیری هستند در بیان احساسات خود مشکل دارند و نسبت به اینکه در مقایسه با همسالان خود به خوبی نمی‌توانند کارهای مدرسه را انجام دهند سرخورده می‌شوند. بنابراین باید در ابراز احساسات و مهارت‌های اجتماعی به آن‌ها کمک کنید.

هیچ داروی خاصی برای اختلالات یادگیری وجود ندارد. اگرچه ممکن است روانپزشک‌ها از داروهایی برای مدیریت اضطراب یا افسردگی کودکان استفاده کنند، هیچ داروی خاصی که دقیقاً برای اختلالات یادگیری مؤثر باشد وجود ندارد.

جمع‌بندی

اختلالات یادگیری و ناتوانی‌های مرتبط با آن، دسته‌ای از اختلالات روان‌شناختی کودکان هستند که عملکرد تحصیلی آن‌ها را در زمینه‌ی خواندن، نوشتن و عملیات ریاضی دچار مشکل می‌کنند. این کودکان، از توانایی‌های هوشی عادی برخوردارند و به آموزش‌های متفاوتی نسبت به سایر کودکان نیاز دارند. اگر احساس می‌کنید که فرزندتان در یادگیری مشکلاتی را تجربه می‌کند او را برای ارزیابی تخصصی به مراکز روانشناسی کودک ببرید.